Օգնի՛ր իմ անհավատությանը

Հավատացյալ, անհավատ. ըստ էության`  ինչպիսի՜ վերացական բառեր: Կարծես թե, հավատացյալը միշտ, անդադար հավատում է:  Կարծես թե, անհավատն էլ անընդհատ ապրում է իր անհավատությամբ: Ահա Ավետարանում հիվանդ երեխայի հայրը դիմում է Քրիստոսին՝ աղաղակելով. «Հավատում եմ, օգնի՛ր իմ անհավատությանը» (Մարկոս 9:23), և այս խոսքերում շատ ավելի ճշմարտություն կա մարդու մասին՝ խորը, անեղծ ճշմարտություն, քան հավատի և անհավատության մասին բոլոր վերացական վեճերում: Ահա հարյուրապետի պարտեզում Պետրոս առաքյալը երեք անգամ ուրանում է Քրիստոսին: Եվ երբ Քրիստոսը նայում է նրան,  Պետրոսը հիշում է Հիսուսի խոսքը, որ Նա ասել էր, թե՝ դեռ աքաղաղը չկանչած՝ երեք անգամ ինձ պիտի ուրանաս։ Եվ դուրս ելնելով՝ դառնապես լաց եղավ (Մատթ. 26:75): Եվ վերջապես, հենց Ինքը՝ Քրիստոս, վերահաս մահվամբ տրտմած՝ դիմում է Աստծուն այս սարսափելի խոսքերով. «Աստվա՜ծ իմ, Աստվա՜ծ իմ, ինչո՞ւ թողեցիր ինձ» (Մատթ 27:46): Այս օրինակների համեմատ ի՞նչ նշանակություն կարող են ունենալ բոլոր գիտական ապացույցները:

Հավատացյալը, որպես ինքնին հասկանալի երևույթ, ապացուցում է իր հավատը: Անհավատը  նույնպես, նույնքան անհողդողդ կերպով, որպես ինքնին հասկանալի երևույթ, ապացուցում է իր անհավատության ճշմարտացիությունը: Սակայն հավատացյալը, եթե անկեղծ է ինքն իր հետ, գիտի, որ ինքը շատ հաճախ ապրում է այնպես, կարծես ոչ մի Աստված էլ գոյություն չունի, այդպիսով կյանքի խառնաշփոթում և աղմուկում ինչ-որ տեղ կորցնում է, վատնում իր հավատը: Իսկ մեկ այլ անհավատի մոտ շատ ավելի թախիծ կա Աստծու հանդեպ, կարոտ` Լույսի և Ճշմարտության, քան որևէ ինքնահավան փարիսեցի-հավատացյալի մոտ: Այդ իսկ պատճառով էլ այդքան դատարկ, իրենց խորքում այդքան անառարկա են հավատի և անհավատության մասին վեճերը: Քանի որ երբևէ որևէ մեկի մոտ հավատ չի ծնվել ապացույցներից և փաստերից, ոչ էլ, անգամ, հրաշքներից:

Ավետարանը լի է Քրիստոսի գործած հրաշքների մասին պատմություններով, բայց այդ ինչպե՞ս ստացվեց, որ վերջին հաշվով բոլորը լքեցին և դավաճանեցին Նրան: Իսկ ահա երբ ոչ մի հրաշք տեղի չէր ունենում, երբ բոլորի կողմից լքված` Նա մահացավ խաչի վրա, Նրան խաչած հարյուրապետը աղաղակեց. «Արդարև, Աստծու Որդի էր սա» (Մատթ.  27:54):

Հիշում ենք աստվածաշնչյան մեկ այլ պատմություն Եղիա մարգարեի մասին, որին ասվել էր, որ նա տեսնելու է Աստծուն: Եվ սկզբում հողմ եղավ, բայց հողմի մեջ չէր Աստված, իսկ հետո կրակ թափվեց, բայց կրակի մեջ էլ չէր Աստված, և վերջապես, ինչպես հրաշալի կերպով ասված է Աստվածաշնչում,  «մեղմ օդի ձայն» եղավ (Գ. Թագ. 19:12), և այնտեղ էր Աստված: Այլ կերպ ասած, եղել էր մեղմ ձայն, նման հովի, նման մարդկային հոգուն ինչ-որ բանի կամ ինչ-որ մեկի հպման: Տեղի էր ունեցել խորհրդավոր հանդիպում: Եվ ահա այսպիսի հավատի մասին է խոսում ողջ քրիստոնեությունը: Դրանում է նրա էությունը. այն որոտի մասին չէ, հողմի մասին չէ, կրակի մասին չէ: Եվ իրապես այն հասնում է միայն նրան, ով կարող է, ինչպես կրկին Ավետարանում է ասվում, ընկալել, այսինքն ընդունել, այս խորհրդավոր խոսքերը. «քամին ուր ուզում է՝ փչում է, և նրա ձայնը լսում ես, բայց չգիտես որտեղից է գալիս կամ ուր է գնում» (Հովհ 3:8): Ո՞վ է ընդունակ լսել ծառայի տեսքով Երկնային Հոր մասին չլսված լուրը, խոնարհ Աստծու մասին անհնարին ավետիսը:

Այսպիսի մտքեր են ծնվում, երբ կարդում կամ լսում ես վեճեր կրոնի մասին: Երկու կողմից էլ հորդում են պարծենկոտ պատմություններ սեփական հաղթանակների և տոնախմբությունների մասին. ուժ՝ ուժի դիմաց, քարոզչություն`քարոզչության դիմաց, ատելություն՝ ատելության դիմաց, և ի վերջո, ինչպես դա հաճախ է լինում, չարություն՝ չարության դիմաց: Սակայն ամբողջ քրիստոնեությունը հաստատում է, որ չարությամբ չարիքը չես կործանի, ատելությամբ ատելությանը չես հաղթի. այդ ամենն այս աշխարհից են, որի մասին վաղուց ի վեր ասվել է, որ այն « չարի մեջ է» (Ա.Հովհ  5:19):

Եվ ժամանակը չէ արդյոք, որ մենք`մեզ հավատացյալ անվանողներս, հիշենք քրիստոնեության այդ հիմնարար պարադոքսը, որ նրանում հաղթում է միայն խաչը, նրա անհաղթելի, անգերազանցելի ուժը, նրա միակ գեղեցկությունը, նրա հոգեզմայլ խորությունը: Քրիստոսը եկավ մեզ փրկելու ո՛չ ուժով, ո՛չ արտաքին հաղթանակով, այլ պատվիրեց մեզ, որ մենք իմանանք ինչ հոգուց ենք, որ մեր մեջ լինի խաչի զորություն: Եվ ահա ապշեցուցիչ է, որ այսօր ևս, այնտեղ, ուր րնթանում է պայքար ընդդեմ կրոնի, հաղթանակում են նրանք, ովքեր ուժին հակադրում են միայն ճշմարտությունը, ատելությանը՝ միայն սեր և զոհաբերություն, քարոզչության աղմուկ-աղաղակին՝ հենց այն նույն «մեղմ օդի ձայնը»՝ ճշմարիտ հավատի խաղաղությունն ու լույսը: Եվ ահա այդ աղմուկի միջից միայն նրանց ձայնն է հնչում, մթության մեջ միայն նրանց լույսն է վառվում. ճշմարտացի այդ լույսը խավարն ի զորու չէ ծածկել:

Ժամանակին Վլադիմիր Սոլովյովը մի գիրք է գրել «Բարու արդարացումը» պարադոքսալ վերնագրով». դրանում նա շատ վառ կերպով ներկայացրել է, որ քրիստոնյաների թուլությունը գրեթե միշտ կայանում է նրանում, որ նրանք ինքները չեն հավատում իրենց բարուն, և երբ գալիս է չարի դեմ պայքարելու ժամանակը, դրան հակադրում են նույնպիսի չարիք, նույնպիսի ատելություն և վախ: Այսպիսով՝ ժամանակն է, ժամանակն է արդարացնել բարին, և դա նշանակում է կրկին հավատալ դրա ուժին, դրա ներքին Աստվածային անպարտելիությանը:

Ժամանակն է «չարի մեջ» գտնվող աշխարհին հակադրել ոչ թե հրաշք, ոչ թե հեղինակություն և ոչ էլ հաց, ինչպես Դոստոևսկու Մեծն ինկվիզիտորի մասին լեգենդում է, այլ բարու, սիրո, հույսի ու հավատի այն ցնծացող կերպարները, որոնց բացակայությունից մարդկությունը շնչահեղձ է լինում: Եվ միայն այն ժամանակ, երբ մենք ինքներս մեր մեջ կարդարացնենք բարին և կհավատանք նրան, կսկսենք կրկին հաղթել:

Այս հետզատկական օրերին եկեղեցում դեռևս երգվում է. «Քրիստոս յարեաւ ի մեռելոց, մահուամբ զմահ կոխեաց եւ յարութեամբն իւրով մեզ զկեանս պարգեւեաց»: Մահով հաղթեց մահվանը, քանի որ մինչև հարությունը Նա չարիքներից մեծագույնը, որն է մահը, կործանումը, լցնում է բարիքով, սիրով, զոհաբերությամբ, անձնազոհությամբ: Մահը լիացնում է Կյանքով, և երբ Նա կործանում է մահը, այնժամ, միա՛յն այնժամ է բացվում հարության լուսաբեր առավոտը: Այնժամ, և միա՛յն այնժամ է նրանց, ովքեր տալիս են Նրան իրենց երկրային ողջ սերը և, ոչնչի հույս չունենալով, մոտենում են գերեզմանին, որպեսզի օծեն Նրա մարմինը, Նա արտասանում է միակը բոլոր խոսքերից. «Ողջու՜յն ձեզ» (Մատթ  28:9), և այնժամ սկսվում է քրիստոնեությունը…

Այս մասին ես մտածում, այս մասին ես թախծում ատելության, վախի և ստորության հաղթարշավի մեր օրերում:

Ավագերեց Ալեքսանդր Շմեմանի «Հավատի և անհավատության մասին» գրքից

Ռուսերենից թարգմանեց՝ Անի Բրուտյանը