Գրքեր

Ս. Թադեոս և Ս. Բարդուղիմեոս առաքյալների պատկերները

Պատկերագրութան մեջ Հայաստանում քրիստոնեության առաջին քարոզիչներ Ս. Թադեոս և Ս. Բարդուղիմեոս առաքյալների, նրանց զինակից, հայ առաջին նահատակված սրբուհի Սանդուխտ կույսի պատկերներ են ստեղծվել:

Հայոց դարձի գլխավոր դեմքերի և մշակույթի գործիչների դիմանկարների մի ամբողջ շարք է ստեղծել Հովնաթանյան տոհմի շնորհալի նկարիչ Հովնաթան Հովնաթանյանը (1730-1801թթ.), այդ թվում և Ս. Բարդուղիմեոսի կտավը: Տպավորիչ է նկարչի վրձնած առաքյալի կերպարը՝ Աստվածամոր պատկերը աջով բռնած:

Ուշագրավ են Աղթամարի Ս. Խաչ եկեղեցու արևելյան ճակատում ներկայացված Ս. Թադեոս և Ս. Բարդուղիմեոս առաքյալների պատկերները: Ճակատն ամբողջությամբ գրավում է քրիստոնեության տարածման առաքելական ավանդությունը:

Երկու առաքյալներն էլ պատկերված են ավանդական սրբերի հագուստներով, ոտաբոբիկ են, լուսապսակներով, ձեռքերը պարզել են դեպի կենտրոն, կարծես ցույց տալով իրենց միջև պատկերված անձանց: Նրանց շարժումներն արդեն տարակույս չեն թողնում, որ այդ ֆիգուրներն ամենասերտ կերպով առնչվում են ճակատի ամբողջ կոմպոզիցիայի հետ, կազմում հորինվածքի ոչ միայն անբաժանելի, այլև գլխավոր հանգույցները: Ըստ ավանդության՝ Ս. Թադեոս և Ս. Բարդուղիմեոս առաքյալները Վասպուրական են եկել, մկրտել Արծրունյաց տան առանձին անդամների և այնտեղ էլ նահատակվել: Պատահական չէ, որ այստեղ տեղ են գտել և՛ առաքյալները, և՛ Արծրունյաց տան փառապանծ նախնիները: Այդ մի հոյակապ «պաննո» է, որը գրավում է տաճարի արևելյան ճակատի ամբողջ տարածքը գլխավոր գոտու մակարդակով, և կենտրոնում բարձրանալով՝ համարյա թե հասնում որթագալարի գոտուն: Տաճարի երկու հակադիր ճակատների մշակման ընդհանրությունները խիստ ակնառու են և ակնհայտ: Արևելյան ճակատի կենտրոնում՝ մեծ մեդալիոնի մեջ, պատկերված է Արծրունյաց տոհմի նահապետը, իսկ ավելի ցած, գլխավոր գոտու սահմաններում՝ Ս. Թադեոս և Ս. Բարդուղիմեոս առաքյալների հսկա ֆիգուրները և նույն գոտու մեջ՝ Արծրունյաց տան աշխարհիկ և հոգևոր դասի ներկայացուցիչները, որոնք առաջին քրիստոնյաները եղան հայոց երկրում: Այս ճակատում առաքյալները կոչված էին փառաբանելու Արծրունիների մեծագործությունները Հայաստանում քրիստոնեության տարածման ժամանակ: Արևելյան ճակատում Արծրունիների կողմից քրիստոնեությունն ընդունելը Ս. Թադեոս և Ս. Բարդուղիմեոս առաքյալների միջոցով, ներկայացնում է Արծրունիներին իբրև առաջին քրիստոնյա նախարարական տունը, խորհրդանշում նրանց պայքարը օտար նվաճողների դեմ, մեծարվում են Արծրունյաց նախարարական տան նախնիները՝ Հայաստանում քրիստոնեության տարածման գործում նախակարապետ լինելու համար: Արծրունյաց իշխանական տան անդամների առկայությունն այստեղ խորհրդանշում է Արծրունիների մեծ հավատն ու փրկության տենչը:

Այս սրբերի պատկերումն իր բնույթով եզակի տեղ է գրավում առհասարակ: Նրանք այստեղ ո՛չ այլաբանություններ են և ո՛չ էլ պահպանիչ խորհրդանշաններ: Այս միակ դեպքն է, որտեղ անմիջական կապ է ստեղծվում քրիստոնեական պաշտամունքի նշանավոր գործիչների և Արծրունիների միջև, հանգամանք, որը վերջին հաշվով կոչված էր փառաբանելու Արծրունիներին առհասարակ և իրական հողի վրա դնելու մի շարք այլաբանական հասկացողություններ, որոնք ներշնչված էին հանրահայտ աստվածաշնչային կերպարներով:

Հայաստանում քրիստոնեության ընդունման և տարածման պատմությունը ներկայացված է Օձունի կոթողների պատկերաշարում, պատկերաքանդակների շարքում տեղ են գրավում Ս. Թադեոս և Ս. Բարդուղիմեոս առաքյալները:

Ս. Թադեոս առաքյալի պատկերի հանդիպում ենք Կիլիկիայի Հեթում Բ թագավորի եռափեղկ պահարանի (1293թ., Էրմիտաժ) վրա, որտեղ առաքյալը ներկայացված է հասակով մեկ կանգնած:

Ազգային պատկերասրահի փոքրիկ կտավներից է «Թադեոս առաքյալ» կտավը: Առաքյալը պատկերված է կանգնած, ազգային դիմագծով ու հագուստով: Ամեն ինչ արված է անթերի՝ ճիշտ համաչափություններ, ծավալային տպավորություն, գունային նուրբ անցումներ:

Քրիստոնեական արվեստում հանդիպում ենք պատկերների, որտեղ առաքյալները պատկերված են նահատակության գործիքը՝ դանակը ձեռքին: Այդպիսին է Մատեո դի Ջիովաննիի «Բարդուղիմեոս առաքյալը» կտավը (մ. 1480, Գեղարվեստի թանգարան, Բուդապեշտ):

Մեծ Աղբակ գավառի Ադամակերտ քաղաքի մոտ գտնվող Ս. Բարդուղիմեոս եկեղեցու (IV դ.) արևելյան ճակատի բարավորի վրա ներկայացված է Հայաստանում քրիստոնեության առաջին տարածող Ս. Բարդուղիմեոս առաքյալը: Նա հեծյալ է, որը ձեռքի երկար տեգով սպանում է մանուկներ լափող վիշապին: Նույն դռան կամարների ներքին հարթության վրա փորագրված են բնական մեծությամբ ֆիգուրներ (կարծիք կա, թե դրանք եկեղեցին կառուցող վարպետներն են), որոնց ձեռքերին ինչ-որ գործիքներ են: Այդ խմբից ձախ՝ բուրվառներով երկու հոգևորականներ են: Հետաքրքրական է դրանց պատկերման եղանակը: Հարթության վրա նեղ երիզով փորված են մարմինների ուրվագծերը. մինչդեռ գլուխները տրված են քանդակային բարձրությամբ: Ակամայից մտաբերում ես քրիստոնեական գաղափարախոսության հիմնական դրույթներից մեկը՝ հոգևորի ու ներքին բովանդակության առաջնային լինելու մասին: Գլուխը, աչքերը հոգևորի արտահայտման գլխավոր միջոցն են, մարմինը՝ սոսկ զգայական, որը կարող է գտնվել երկրորդ պլանում:

 

Կազմեց Գայանե Սուգիկյանը

30.11.19
ԲաԺանորդագրվել
Ընթերցել նաև
Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․