Գրքեր

Սամսոնի պատկերի խորհրդաբանական մեկնությունը

Պատկերագրության մեջ Սամսոնի պատկերներում մակերեսի ձևի միջոցով շեշտվում է այն փաստը, որ նա ուժեղ մարդ է: Սակայն կան և այնպիսի դեպքեր, երբ չափերի տարբերությունները չեն կարող բացատրվել և դրա ամենազարմանալի օրինակը կարելի է համարել Աղթամարի Ս. Խաչ եկեղեցու արևմտյան ճակատի վրա փորագրված Քրիստոսի դիմապատկերը, որը փոքր է Գագիկի դիմապատկերից: Դա ակներևաբար սխալ է, մի սխալ, որը կարող էր տեղի ունենալ այն պատճառով, որ բոլոր դիմապատկերները փորագրվում էին տեղադրվելուց առաջ: Աղթամարի պատկերաշարքում շարժում քիչ կա նույնիսկ այնտեղ, որտեղ գործողություն է կատարվում: Այս պատկերաշարքի մեջ, Սամսոնի հարվածի դեմ փղշտացու ձեռքի շարժումն է միայն, որ ցուցաբերում է ռեալիստական մոտեցում: Հագուստները ներկայացված են ընդհանուր գծերով: Իրար ծածկող ծալքերը խիստ հարթեցված տեսք ունեն: Դրանք փորագրված են երկար, անընդմեջ գծերով, որոնք համարյա ուրվագծում են սրունքի ձևը: Այլ տեղերում ծալքերի միջև եղած տարածությունը ծածկված է կոր գծերի շարունակական հերթականությամբ, որը ստեղծում է գեղեցիկ զարդանախշի տպավորություն: Չնայած ոճավորմանը և կեցվածքների հավասարակշռությանը, դիմապատկերներից շատերը օժտված են մեծ կենսունակությամբ, որը մասամբ արդյունք է մշակման համարձակության, մասամբ էլ՝ նրանց մեծ, նշաձև աչքերով դեմքերի խիստ արտահայտության: Ս. Խաչ եկեղեցու կոմպոզիցիայում շեղում է նկատվում ինչպես ընդունված տիպարներից, այնպես էլ բիբլիական տեքստից: Երկու ձեռքով առյուծի երախը պատռելու փոխարեն «Նա ուլ ճեղքելու պես նրան ճեղքեց, ու ձեռքին մեջ բան չկար» (Դատավորներ 14:6): Սամսոնը փորձում է կենդանուն գլխատել դանակով, իսկ կորյունը, որը պիտի մռնչալով նրա դեմ ելներ, այստեղ խաղաղ նստած է Սամսոնի առաջ: 

Ուշագրավ է Սամսոնի և առյուծի գուպարման դրվագը, որում լուսաբանելի է խորհրդաբանական հետևյալ զուգահեռը՝ Եղիշեի մեկնաբանությամբ. «հին առյուծ (սատանա)=Նոր Առյուծ՝ «կորիւն առիւծու», Սամսոն (Քրիստոս)»: Այս զուգահեռի առաջին երկու հակադիր բաղադրիչների մասին կարդում ենք Եղիշեի երկում. «Եւ անդ էր շնապէս մի յառիւծուց, գոչեաց և յարձակեցաւ ի վերայ նորա: Առիւծ առիւծոյ պատահեցաւ մինն հինաւուրց՝ լի չարութեամբ, և մինն այն, իսկ կորիւն առիւծու մատաղ աւուրց և լի երկնաւոր զօրութեամբն: Հին առիւծն գոչէր մեծաձայն՝ ահ արկանելով մատաղ կորեանն, իսկ նա զօրութեամբ մռնչէ՝ քամահրելով զանոյժ բանս և փափուկ մարմնով հեղձուցանէր: …Բազում գունդք դիւացն ընդ նմա եկեալ յօգնականութիւն եկին մտին յառիւծն գազանացեալ մռնչեաց ընդդէմ եօթնագիսակ մանկանն: Իսկ նա, իբրև զուխտաւոր քահանայ, զաջն ձեռն դնէր ի վերայ գլխոյն և զահեակն արկանէր զներքին կզակաւն, ի գիրկս իւր առեալ, հեղձուցանէր զեևակի սրտմտութիւնն և թմրեցուցեալ զանմահ չարութիւնն ընդ նմին և զշունչ գազանին քաղեալ հանէր… ոչ բրաւ ջախջախեալ և սրով հատեալ զգեղեցիկ բնութիւն առիւծոյն ոչ ապականէր, որ էր խորհուրդ բոլոր աշխարհիս»: Վկայաբերված հատվածով բացահայտվում է առաջին բաղադրիչի բազմաշերտ այլաբանությունը. դիվաբնակ առյուծը ոչ միայն չարիքը («զերևակի սրտմտութիւն») մարմնավորող սատանան է, այլև «խորհուրդը» «բոլոր աշխարհիս»: Եթե հին առյուծն, իբրև բացասական սկիզբ չարիքի (հմմտ. Ա Պետրոս 5:8. «Արթուն և պատրաստ եղեք, որովհետև ձեր թշնամին՝ սատանան, առյուծի նման մռնչալով շրջում և փնտրում է մեկին, որ կուլ տա»), ապա երկատված, բայց բնությամբ չաղարտված Առյուծը տակավին ամբողջովին չապականված աշխարհի խորհրդանիշն է: Այսպիսով, հին առյուծը ներկայանում է որպես երկիմաստ խորհրդանշան: Երկրորդ զուգահեռի (Նոր Առյուծ=Սամսոն=Քրիստոս) բաղադրիչները, մեկնաբանական հայտնի զուգորդմամբ, նույնանում են: Սակայն արժեքաբանական այդ նույնացումը, ինչպես նախորդ դեպքում, լիակատար չէ: Այլաբանական զուգորդմամբ պայմանավորված այդ ընդհանրությունը իր տեղը զիջում է գոյաբանական տարբերությանը. «Անզէն Սամսոն յաղթեաց և սպան զառիւծն գազան: Զէն ի ջուրց զգեցաւ երկրորդ Ադամ (Քրիստոս), կապեաց ընկեաց զագս մարդկան: Սամսոն զմահ առիւծուն ոչ յայտնեաց ծնողաց իւրոց. Տէր մեր յայտ յանդիման քարոզեաց զբեկումն անմահ առիւծուն և մեզ տուաւ իշխանութիւն տկար մարմնով կոխել դաժանութիւն նորա»: Այս տողերը արձագանք-մեկնաբանումն են Քրիստոսի «Քաջալերեցարուք, զի ես յաղթեցի աշխարհի» (Հովհ. 16:33) խոսքի, որում «Աշխարհ»-ը խորհրդաբանորեն նույնանում է «հին առյուծ=սատանա» զուգահեռին: Ինչպես Սամսոնը հաղթեց առյուծին, այնպես էլ Քրիստոս՝ սատանային (որ անձնավորումն է «Աշխարհ աշխարհայինի»): «Հինկտակարանային Առյուծ՝ Սամսոն-Նորկտակարանային Առյուծ՝ Քրիստոս-առյուծ՝ սատանա» զուգահեռը դրսևորում է խորհրդանշանի իմաստային բազմաշերտությունը: Մի դեպքում Առյուծը անկատար (Սամսոն) ու կատարյալ (Քրիստոս) բարու, մյուս դեպքում չարի (սատանա-աշխարհ-աշխարհային) խորհրդանիշն է: Ըստ երևույթին խորհրդաբանական այս ընկալումն է ընկած ինչպես խաչելության պատկերագրության մեջ հանդիպող խաչյալ Քրիստոսի ոտքերի տակ, այնպես էլ վաղ քրիստոնեական դամբանաքարերի վրա առյուծի պատկերման հիմքում: Այն նոր Առյուծի՝ Քրիստոսի հին առյուծի՝ սատանայի նկատմամբ տարած հաղթանակի, ինչպես նաև՝ հարության խորհրդանիշն է:

Իմացաբանական նույնության և գոյաբանական տարբերության համատեղումը այլաբանական մեկնության կարևոր առանձնահատկությունն է: Այն արտահայտվում է, «Մեղուներ-առաքյալներ» զուգահեռով դրսևորվող պատկերում: Երկատված առյուծի մեջ մեղր պատրաստող մեղուները (Դատավորներ 14:8) նմանվում են առաքյալներին: Սակայն այդ նմանությունը ամենևին էլ չի ենթադրում կատարյալ նույնություն: Ինչպես մեղուներն են նորոգում առյուծին՝ նրա մեջ մեղր պատրաստելով, այնպես էլ առաքյալներն են, Ս. Հոգու մեղրով նորոգում «զմեռեալ առիւծն», որ, ինչպես տեսան, մեղավոր աշխարհի խորհրդապատկերն է: Այսօրինակ նմանությունն իր զուգորդական բնույթով իմացաբանական է: Սակայն վերջինս հավասար իրավունքով սահմանակցում է գոյաբանությունը, եթե մեղուները կարող են լոկ իրենց «զգավառին վայրօք ևեթ…շրջել» և «զառօրեայ» փոշի ծաղկանցն ի նիւթ» հավաքել, ապա առաքյալները, լինելով «անթևք և թևավորք՝ զհեռաստանն իբրև մօտաւորս մեղրագործեցին», այսինքն՝ որևէ վայրով չսահմանափակվելով, աշխարհի չորս ծագերը գնացին և «պատուական» ծաղկանց (Ս. Հոգու) մեղրով «զհին աշխարհս նորոգեցին»: 

Սամսոնի յոթնագիսակը (մազերի յոթ մասի բաժանված լինելը) Եղիշեն նմանեցնում է արարչագործման պսակ հանդիսացող յոթերորդ օրվան: Սամոսնի յոթնագիսակը, իր խորհրդական թվով հայտանշումն է նաև Ս. Հոգու յոթ հատկանիշների: Յոթնագիսակի յուրաքանչյուր ճյուղը Ս. Հոգու «եօթնարփի» շնորհների խորհրդանիշն է. իմաստություն, բանականություն, խորհուրդ (խորհրդազգածություն), հզորություն, գիտություն, բարեպաշտություն, աստվածավախություն: Քանի դեռ այս շնորհները առկա են, մարդը կատարյալ է, սակայն երբ սրանցից որևէ մեկը բացակայում է, նա դիտվում է իբրև պակասավոր, խեղված, իսկ երբ բացակայում են բոլորը, վրա է հասնում հոգևոր մահը: Սամսոնի յոթնագիսակը նման է արարչական շաբաթին, որ ժամանակի նախասկիզբն է:

 

Կազմեց Գայանե Սուգիկյանը

 

06.02.21
ԲաԺանորդագրվել
Ընթերցել նաև
Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․