Սկզբնա­կան մեղ­քի ժա­ռան­գա­կան հե­տևան­քը

Նա­խա­մար­դու մե­ղան­չու­մը, ինչ­պես տե­սանք, ա­պա­կա­նիչ կեր­պով ներ­գոր­ծեց նո­րա ամ­բողջ գո­յու­թյան վրա թե՛ հո­գե­պես և թե՛ մարմ­նա­պես: Նա գո­յու­թյան սկիզբ պետք է լի­ներ ամ­բողջ մարդ­կու­թյան, ըստ ո­րում` յուր մեղ­քի հե­տևանք­նե­րով ևս ավե­րիչ սկիզբ ե­ղավ յուր ժա­ռանգ­նե­րի հա­մար: Նո­րա­նով բո­լոր մար­դիկ գո­յու­թյուն ստա­ցան և նո­րա­նով նո­քա յուրյանց նա­խա­հոր մեղ­քը ժա­ռան­գե­ցին (Հռ., Ե 12): Ամ­բողջ մարդ­կու­թյան զար­գաց­ման ու հարա­տևու­թյան ըն­թաց­քը խան­գա­րվեց, մար­դու կոչ­ման ի­րա­գոր­ծու­մը այ­լա­կեր­պվեց, և, փո­խա­նակ աստվա­ծա­յին սուրբ սկզբուն­քին, աշ­խար­հա­յին սկզբուն­քը տի­րա­պե­տող հան­դի­սա­ցավ նո­ցա վրա. սա­տա­նա­յի կյան­քը ե­ղավ նո­ցա շավի­ղը:

Բա­րո­յա­կան ու բնա­կան ժա­ռան­գա­կա­նու­թյան օրենքն իշ­խում է մարդ­կա­յին սեր­ման մեջ թե՛ ըստ հո­գու և թե՛ ըստ մարմ­նի. ուս­տի որ­քան էլ յուրա­քան­չյուր ան­հատ Աս­տու­ծո ա­րա­րա­ծը լի­նի, այ­սով հան­դերձ նա միան­գա­մայն յուր նա­խոր­դի ու նա­խա­հոր պատ­կերն է, յուր ցե­ղա­կան հան­գա­մա­նաց ծնունդն է և նո­րա բնու­թյունն ու­նա­կա­կան ու բնա­ծին է: Բո­լորն էլ ներ­կա­յաց­նում են Ա­դա­մա­յին տի­պա­րը և մո­լար զար­գաց­ման ըն­թաց­քի մեջ գնա­լով` ավե­լի և ավե­լի հե­ռա­նում են Աս­տու­ծուց, ու նո­ցա հո­գու և մարմ­նի մեջ երկ­պա­ռա­կու­թյունը զորա­նում է (Հռ., Է. Գաղ., Ե 17): Նա­խա­մար­դու մեղ­քը թու­նավո­րեց նո­րա ժա­ռանգ­նե­րին ու սոսկ նո­ցա մարմ­նա­կա­նը զորաց­րեց: Եվ ո­րով­հե­տև «ծնեալն ի մարմ­նոյ մար­մին է» (Հովհ., Գ 6.), ուստիև Ա­դա­մի մե­ղան­չա­կան մար­մի­նը մե­ղան­չա­կան ծնունդ­ներ տվավ` յուր սերն­դին պար­գևե­լով նաև մեղ­քի հե­տևան­քը (Ծննդ., Ը 21. Սաղմ., Ծ 7. Եփ., Բ 3. Հռ., Ե 12, 18): Նա­խա­մար­դը որ­դիք էր ու­նե­նում «ըստ կեր­պա­րա­նաց իւ­րոց և ըստ պատ­կե­րի իւ­րում» (Ծննդ., Ե 3): Մար­դու բնա­կան ըն­թաց­քի մեջ տի­րա­պե­տում էին աշ­խար­հա­յին ձգտում­ներ և ա­գա­հու­թյուն. դեպի Աս­տված և դեպի նո­րա ար­քա­յու­թյունը մի­տում չկար: Նո­րա հո­գևոր կյան­քը զբա­ղված էր աշ­խար­հով միայն, ո­րի վրա նա ին­քյան տեր էր կար­ծում, իսկ Աս­տու­ծո ա­նու­նը նա ձգտում էր դուրս մղել յուր գի­տակ­ցու­թյունից ու նո­րա իշ­խա­նու­թյունը չճա­նա­չել: Նո­րա մի­ջից ոչ թե Աս­տու­ծո ա­նու­նը և բար­վո զգաց­մուն­քը չքա­ցել էր, նա ոչ թե կա­տա­րե­լա­պես չար էր դար­ձել, այլ նա ժա­ռան­գել էր նաև նա­խա­մար­դու եր­բեմ­նա­կան ե­րա­նե­լի վի­ճա­կի և բար­վո ա­ռավե­լու­թյան գի­տակ­ցու­թյունը, նույն­պես և այն անկ­ման գի­տակ­ցու­թյունը, որ հառաջա­ցել էր Աս­տու­ծո դեմ վտա­րան­ջե­լուց: Նա հե­ծու­թյամբ նա­յում էր դեպի հետ, ու­զում էր դառ­նալ դեպի յուր բնա­կան վի­ճա­կը կամ դրախ­տա­յին կյան­քը, սա­կայն չէր կա­րո­ղա­նում, վասնզի գե­րի էր դար­ձել աշ­խար­հին, ստրուկ` յուր մարմ­նավոր հա­կում­նե­րին և յուր միա­կող­մա­նի ըն­թաց­քի թա­փից չէր կա­մե­նում դառ­նալ: Նո­րա մեջ աշ­խար­հա­յին սկզբուն­քի տի­րա­պե­տու­թյունն ավե­լի զորեղ էր, քան թե սուրբ սկզբուն­քի, աստվա­ծա­յին ճա­նա­չո­ղու­թյան զգա­ցո­ղու­թյունը և նո­րա կա­մե­ցո­ղու­թյան զորու­թյունը շղթա­յված էր աշ­խար­հի հետ: Այս մի վի­ճակ էր, որ շատ ան­գամ մեր մեջ ևս զգում ենք, երբ աշ­խար­հա­յի­նը տի­րա­կան ներ­գոր­ծու­թյուն է ու­նե­նում մեզ վրա. «Վա­րա­նիմ, եւ միտք իմ ապ­շեալ յա­մա­ռին, զի գի­տեմ զբա­րին, եւ առ­նեմ զչար. ի­մա­նամ զար­դա­րու­թիւն եւ գոր­ծեմ զա­նօ­րէ­նու­թիւն. խօ­սիմ զուղ­ղու­թիւն եւ խոր­հիմ զա­նի­րա­ւու­թիւն », - ա­սում է Ս. Հովհան Ման­դա­կու­նին` ըստ ա­ռա­քյալին (էջ 14, 16. Հռ., Է 19):

Մարդ­կանց մեջ զար­գա­նում էին գի­տու­թյուն և ա­րվեստ, ե­րևում էին նշա­նավոր հան­ճար­ներ, ա­ռան­ձին ձիր­քով օժ­տված ան­ձինք, սա­կայն չէին կա­րո­ղա­նում բարձ­րա­գույն բա­րին հառաջ բե­րել և ոչ մի կա­րո­ղու­թյուն չու­նեին` դեպի բարձր կա­տա­րե­լա­տի­պը ձգտե­լու, վասնզի թու­լա­ցած ու սու­զված էին միա­կող­մա­նի ըն­թաց­քի ա­պա­կա­նված խավա­րում: Բար­վո զգա­ցու­մը չու­ներ հա­մա­պա­տաս­խան կամք, և նո­րա կամ­քը մո­լո­րվել էր աշ­խար­հա­յին նպա­տակ­նե­րի հե­տևից և զա­ռան­ցել: Նո­րա բարձ­րա­նա­լու հիմ­նա­կան պայ­մա­նը կամ­քի ա­զա­տու­թյունն էր, մինչ­դեռ նա այժմ գե­րի էր դար­ձել ար­տա­քի­նին` աշ­խար­հին ու յուր մարմ­նին: Նո­րա ինք­նա­գի­տակ­ցու­թյունը շփո­թվել էր և աշ­խար­հի գի­տակ­ցու­թյան հետ մնա­ցել ու նո­րա մեջ սու­զվել: Մար­դը ձգտում էր քա­ղա­քա­կա­նու­թյան, գե­ղա­րվես­տի և ար­տա­քին ի­մաստա­սի­րու­թյան զար­գաց­ման, ո­րոնք աշ­խար­հա­յին էին և չէին կա­րող ուղ­ղա­կի նպաստել մար­դու անձ­նավո­րու­թյան ու սրբազ­գա­ցու­թյան բարձ­րա­նա­լուն: Նա մո­ռա­ցել էր աստվա­ծա­պաշ­տու­թյունը, Աս­տու­ծուն չէր ո­րո­նում, այլ ա­մե­նու­րեք յուր ան­ձին էր հե­տա­մուտ և յուր եսն էր պաշ­տում, ըստ ո­րում` զգա­յա­կա­նը, մարմ­նա­սի­րու­թյունը և ամ­բար­տավա­նու­թյունը տի­րում էր նո­րա մեջ. նա յուր կյան­քի քաղց­րու­թյունը հեշ­տա­սի­րու­թյան մեջ էր գտնում: Եվ այս ավե­րիչ հո­սան­քը իշ­խում էր և մարմ­նա­նում թե՛ ամ­բողջ մարդ­կու­թյան, թե՛ ամ­բողջ ազ­գե­րի, թե՛ հա­սա­րա­կու­թյան, թե՛ ըն­տա­նի­քի և թե՛ մա­նավանդ յուրա­քան­չյուր ան­հա­տի մեջ: Մար­դու զեղծ­ված բնույթը, միա­կող­մա­նի խառ­նված­քը և ան­կիրթ բնավո­րու­թյունը տա­նում էին դեպի նո­րա զար­գաց­ման սխալ ըն­թաց­քը, և այ­դոնց մեջ խեղդ­վում էին նո­րա մարդ­կա­յին ա­ռանձ­նա­հատկու­թյունք և աստվա­ծա­տուր ճշմա­րիտ հա­կում­նե­րը: Մար­դը յուր էու­թյան և այ­լա­կեր­պու­թյան հա­կա­սա­կան վի­ճա­կումն էր, ո­րում երկ­րոր­դը զորավոր էր, քան ա­ռա­ջի­նը: Նա աշ­խար­հի որ­դի էր և ոչ Աս­տու­ծո որ­դի:

Բայց մար­դը ստեղ­ծված էր աշ­խար­հի տերը լի­նե­լու հա­մար, և աշ­խար­հը ստեղ­ծված էր մար­դու հա­մար, հե­տևա­բար մար­դու ան­կու­մով և փո­խվեց աշ­խար­հի վի­ճա­կը: Աշ­խար­հը կեղծ ինք­նու­րույնու­թյուն էր ստա­ցել մար­դու նկատ­մամբ, ո­րի ա­ռաջ ավե­լի մեծ ար­ժեք էր ըն­դու­նել: Աշ­խար­հի կյան­քի ու զար­գաց­ման ըն­թաց­քը կեղ­ծվել և իշ­խող էր դար­ձել, այն­պես որ մար­դը բռնվել էր աշ­խար­հի իշ­խա­նու­թյան տակ: Աշ­խար­հի ա­րա­րա­ծա­կան լի­նե­լու գա­ղա­փա­րը ժխտված էր. հե­թա­նոս աշ­խար­հը Աս­տու­ծուն իբ­րև Աս­տու­ծո չէր ճա­նա­չում (Գործք, ԺԴ 14-16): Նա միայն աշ­խարհն էր ճա­նա­չում և միակ հա­մա­րում: Նա յուր կրոնա­կան ա­ռաս­պե­լա­բա­նու­թյանց մեջ ներ­կա­յաց­նում է իս­կա­պես աշ­խար­հի պատ­կե­րը: Աշ­խար­հը նո­րա հա­մար տի­րա­պե­տող է դառ­նում, նո­րա մեջ զար­գա­նում է` ամեն ինչ ա­ռանց Աս­տու­ծուն ստո­րա­դրվելու: Աշ­խար­հի զորու­թյունք աստվա­ծա­յին չեն ճա­նաչ­վում, և հա­մաստվա­ծու­թյունը տի­րում է մարդ­կանց մտքի և հո­գու վրա: Այս­պի­սով` մար­դու և աշ­խար­հի հարա­բե­րու­թյունը մո­լոր­ված էր ու կեղ­ծված:

Ըստ այսմ` թե՛ մար­դը ա­նար­դար վե­րա­բեր­մունք ու­ներ դեպի աշ­խար­հը, և թե՛ աշ­խար­հը` դեպի մար­դը: Ա­նար­դար էր այս վե­րա­բեր­մուն­քը, վասնզի ա­նար­դա­րու­թյուն է այն ա­մե­նը, ին­չի գո­յու­թյունը և ըն­թաց­քը չէ հա­մա­պա­տաս­խա­նում աստվա­ծա­դիր օրեն­քին և յուրյանց: Աշ­խար­հի և մար­դու գո­յու­թյան օրենքն և ի­րավուն­քը այս­տեղ հեղաշր­ջվել էր և չէր հա­մա­պա­տաս­խա­նում ո՛չ մար­դու կոչ­ման և ո՛չ Աս­տու­ծո նպա­տա­կին: Աշ­խար­հում մարդ­կա­յին բո­լոր նպա­տակ­նե­րը դուրս էին Աս­տու­ծո հա­ղոր­դակ­ցու­թյունից. մար­դը, ազ­գե­րը և ամ­բողջ մարդ­կու­թյունը յուր բո­լոր քա­ղա­քակր­թու­թյամբ և հառաջա­դի­մու­թյամբ, գի­տու­թյամբ և ա­րվես­տով ե­սա­պաշ­տա­կան էին: Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյունը նո­ցա­նից դուրս էր ե­կել: Աշ­խար­հում այ­նու­հե­տև տի­րում էր թշնա­մու­թյուն հո­գու և մարմ­նի մեջ. տար­բեր ձգտմանց և զորու­թյանց մեջ և ազ­գե­րի տար­բեր ո­գու հա­կա­ռա­կու­թյան մեջ: Մարդ­կա­յին կյան­քում նպա­տակ­նե­րը բա­ցար­ձակ դրու­թյուն էին ստա­նում, և յուրա­քան­չյուր ազգ ձգտում էր, այ­լոց ոչն­չաց­նե­լով, հաս­նել յուր ու­զա­ծին: Ազ­գա­սի­րու­թյունն ու հայ­րե­նա­սի­րու­թյունը հիմնվում էր աշ­խար­հա­սի­րու­թյան և փա­ռա­սի­րու­թյան վրա, ո­րի աստա­ռը ե­սա­պաշ­տու­թյունն էր: Ես­ապաշ­տու­թյամբ էին նվիր­վում նաև քա­ղա­քակր­թու­թյան, գի­տու­թյանց և ա­րվես­տի զար­գաց­ման, մար­դա­սի­րու­թյունը, բարձ­րը, վե­հը, ազ­նիվն ու բա­րին գո­յու­թյուն չու­ներ դո­ցա մեջ: Ի­րավանց գա­ղա­փա­րը փո­խվել էր ուժի գա­ղա­փա­րի և նո­րան են­թար­կվել: Ուստիև Ավե­տա­րա­նում «այս աշ­խար­հը», «այս ժա­մա­նա­կը» տար­բեր միտք ու­նի իս­կա­կան աշ­խար­հի և իս­կա­կան ժա­մա­նա­կի դի­մաց, վասնզի իս­կա­կան աշ­խարհն յուր իս­կա­կան ժա­մա­նա­կում պետք է ու­նե­նա աստվա­ծա­դիր ճշմա­րիտ կյանք և ճշմա­րիտ զար­գա­ցում, մինչ­դեռ այս աշ­խար­հում ա՛յլ ժա­մա­նակ էր և շե­ղված կյանք ու զար­գա­ցումն: Կռիվ, երկ­պա­ռա­կու­թյուն, անն­պա­տակ կամ կեղծ նպա­տա­կի ձգտում­ներ, աշ­խա­տանք ու տան­ջանք, ի­րավանց խախ­տում և այլն, ի­րար հետ սերտ կա­պակց­վում էին ու շղթայ­վում այս աշ­խար­հում: Չկար խա­ղա­ղու­թյուն, ուստիև միու­թյունն ու կյան­քի գոր­ծու­նեու­թյունը խան­գա­րված էր և ավեր­վում էր ու չէր հառաջա­դի­մում` ըստ օ­րի­նի: Այդ­պի­սի խառ­նա­կու­թյունն ու շփո­թու­թյունը չէր կա­րող նպա­տակ ու կա­նո­նավո­րու­թյուն ու­նե­նալ, զի ճշմա­րիտ սկիզբ չէր ճա­նա­չում, և Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյունը նո­րա միջ­նա­կետը չէր կազ­մում ու նպա­տակ դնում: Մարդ­կանց ա­ռաջ ամեն ինչ նույն էր նկատ­վում, և ին­քյանք կար­ծում էին, թե մի տե­սակ ո­լոր­տի մեջ ան­վերջ պտտում էին: Մեռ­նե­լը նրանց հա­մար նույն էր, թե կրկին ծնվելու էին, ծնվելը` կրկին մեռ­նե­լու միայն. այլևս ոչ մի նպա­տակ չէր ճա­նաչ­վում. ա­մե­նայն ինչ ու­նայն էր հա­մար­վում (տե՛ս Բանք Ժո­ղո­վո­ղին) և ո­չինչ` նոր (հմմտ. և Բ Պետր., Գ 3-4): Մար­դը չգի­տեր ու չէր հաս­կա­նում ո՛չ յուր ծա­գու­մը, ո՛չ ծագ­ման պատ­ճա­ռը, ո՛չ կեն­դա­նու­թյունը, ո՛չ մա­հը, ո՛չ կո­չու­մը, ո՛չ կյան­քի որ­պի­սու­թյունն ու էու­թյունը և ոչ ա­մե­նայ­նի նպա­տա­կը: Նա յուր գլու­խը կորց­րել էր, ա­րա­ծը չէր հաս­կա­նում, ա­նե­լի­քը չգի­տեր, և ոչ մի բան գո­հու­թյուն չէր պատ­ճա­ռում: Հե­թա­նո­սա­կան հուսա­հա­տու­թյունը նո­րան շպրտում էր աշ­խար­հի ա­նո­ղոք հո­սան­քի պտույտ­նե­րի մեջ ան­վերջ պտտվելու և հոգ­նե­լու հա­մար: Ըստ ո­րում` ան­կյալ վի­ճա­կի վրա դա­տե­լով` դար­ձող և Աս­տու­ծո ա­նու­նը կան­չող­ներ էլ էին լի­նում (Ե­նովս, Ե­նովք նա­հա­պետ­նե­րը), հե­տևա­բար նո­ցա մեջ մե­ռած չէր աստված­գի­տու­թյան կայ­ծը, սա­կայն մարմ­նա­կան ըն­թաց­քով խեղ­դում էին այդ և աշ­խար­հին ու մարմ­նա­սի­րու­թյան նվիր­վում ի կո­րուստ: Ու­նեին իշ­խա­նու­թյուն աշ­խար­հի վրա, բայց ոչ կա­տա­րյալ, և կար­ծում էին, թե կկա­րե­նա­յին ա­ռանց Աս­տու­ծո իշ­խել և ստրուկ էին դառ­նում[1]: