Սուրբ Բարսեղ եպիսկոպոսի ճառը Փրկչի ծննդյան մասին

Քրիստոսի յուրօրինակ, առաջին և միայն Իր Աստվածությանը բնորոշ Ծնունդը պատվե՛նք մեր լռությամբ և, մանավանդ, մեր մտքի խորհուրդներով չփորձե՛նք քննել այն բազմախույզ ջանքերով։ Չէ՞ որ Նրա Ծննդյան պահին ո՛չ ժամանակը, ո՛չ էլ հավիտենությունը «չխոսեցին», և ո՛չ էլ Բանի Ծննդյան կերպը իմացվեց։ Որևէ մեկը ո՛չ ականատես եղավ, և ո՛չ էլ այնժամ կար մեկը, որ հետո պատմեր մեզ այդ մասին, ուստի այժմ միտքն ինչպե՞ս կարող է դա երևակայել, կամ լեզուն ինչպե՞ս կարող է սպասավորել մտքի խորհուրդներին։

Հայրը կար, ծնվեց և Որդին։ Երբևէ մի՛ հարցրու, թե՝ «ե՞րբ այդ եղավ», ու մի՛ ցանկացիր ուսանել, թե՝ «ինչպե՞ս եղավ այդ», քանի որ անկարելի է գտնել այդ հարցերի պատասխանները, որովհետև «երբ»-ը ժամանակին է վերաբերում, իսկ «ինչպես»-ը կասկածներ է հարուցում Նրա մարմնական Ծննդյան կերպի մասին։ Ես կարող եմ Նրա մասին Սուրբ Գրքից մեջբերել ու ասել, որ Նա՝ Որդին, լույսն է Հոր փառքի և բուն պատկերը Նրա Էության (հմմտ. Եբր. Ա 3), սակայն քանի որ իմ այդպիսի պատասխանը չի դադարեցնի քո բազմախույզ մտքի ընթացքը, ուստի ես ապավինում եմ Որդու Ծննդյան այդ փառավոր սքանչելիքի անճառելիությանը և խոստովանում եմ, որ մարդկային մտքի համար անիմանալի է աստվածային Ծննդյան կերպը և մարդկային խոսքերով էլ անպատմելի։

Մի՛ ասա, թե՝ «քանի որ ծնվեց, ուրեմն դրանից առաջ չկար», խոսքերիդ չարագործությամբ մի՛ արտահայտիր մտքիդ անբարեհաճ խորհուրդները՝ կեղծ օրինակներով ճշմարտությունը ոտնահարելով և աստվածաբանությունն էլ աղարտելով։ Ես ասացի, թե՝ «ծնվեց», որպեսզի այդ խոսքով ցույց տամ Նրա սկիզբն ու պատճառը, և ոչ թե որպեսզի մերժեմ Միածնի՝ անդրժամանակյա լինելը։

Թող որ քո միտքը ընդունայնությամբ չլցվի՛ ու ժամանակն ավելի վաղագո չհամարի՛ Որդուց, որը ո՛չ արարվել ու ո՛չ էլ ստեղծվել է։ Քանի որ ինչպե՞ս կարող են արարածներն ավելի առաջ եղած լինել իրենց Արարչից։ Սակայն չմոռանալով, թե ինչից սկսեցի իմ խոսքը, անդրադառնամ այս ասածիցս բխող հետևությանը, համաձայն որի՝ մենք պետք է մի կողմ թողնենք մշտնջենավոր Աստծու անճառելի Ծննդյան մասին խոսքը՝ մտաբերելով, որ մեր միտքն ավելի նվազ է, քան տեղի ունեցած այդ իրողությունները, իսկ խոսքն՝ ավելի փոքր, քան մեր իմացածները։ Արդ, ուրեմն, քանի որ միտքն անկարող է խորամուխ լինել իր համար անհասանելի երևույթների մեջ և գտնել Բանի անճառելի բնության ճանաչողության գաղտնիքն ամբողջապես, ուստի փորձե՛նք հասկանալ, թե որքանով է մեր խոսքը հեռու ճշմարտությունը բարբառելուց։

Աստված երկնքում է, ու նաև՝ Աստված երկրի վրա է, սակայն երկնային Աստված երկրի վրա է ո՛չ թե շեփորի, հրի, ծխացող լեռան, մառախուղի ու Իր օրենքներն ունկնդրողներին զարհուրեցնող մրրիկի միջոցով, այլ մարմնո՛վ՝ մտերմաբար ու աչալրջորեն մարմնավորներիս հետ Իր հաղորդակցությամբ։ Աստված մարմնի մեջ է, սակայն այս ասելով ոչ թե նկատի ունեմ մարգարեների պարագան, երբ Նա մարդու մեջ գործում էր ժամանակ առ ժամանակ, այլ Որդու՝ կատարելապես մարդկային մարմնի մեջ ապրելու և մարդկային մարմնին միավորված լինելու պարագան։

Եվ այդպիսով էլ, մարմին առնելու միջոցով մեզ ազգակից դառնալով, Նա ողջ մարդկությունն է դեպի վեր՝ դեպի Իրեն տանում։ Սակայն, արդ, գուցե ասես, թե ինչպե՞ս այդ Մեկի միջոցով ամենքը օգուտ ունեցան, կամ թե՝ ինչպե՞ս է Աստվածությունը բնակվում մարմնի մեջ։ Պատասխանը հետևյալն է. ճիշտ այնպես, ինչպես որ հուրն է երկաթի մեջ, այսինքն՝ հուրը երկաթի մեջ է ո՛չ թե երկաթի փոխակերպվելով, այլ՝ նրան փոխանցելով իր ջերմությունը։

Հուրն իր չի էությունը փոխում, երբ միախառնվում է երկաթին, այլ իր բնությունը պահպանելով՝ երկաթին է հաղորդում իր զորությունը և ինքն էլ չի նվազում այդ փոխազդեցությունից, այլ ամբողջովին իրենով է համակում իր զորությունն ընդունողին։ Ըստ այսմ էլ, Աստվածային Բանը ո՛չ թե փոփոխվեց Ինքն Իր մեջ, երբ «բնակվեց մեր մեջ» (Հովհ. Ա 14), ո՛չ թե Իր էությունն այլափոխվեց, երբ «Բանը մարմին եղավ» (Հովհ. Ա 14), և ո՛չ էլ երկինքն ամայի մնաց Իրեն բովանդակողից, այլ երկիրն իր ծոցում ընդունեց Երկնայինին։

Մի՛ կարծիր, թե Աստվածությունն անկում ապրեց, քանի որ Աստվածությունը մի տեղից մյուսը չի տեղափոխվում, ինչպես մարմնի դեպքում է։ Եվ դարձյալ, մի՛ երևակայիր, թե Աստվածությունը այլայլվել է՝ մարմին առնելով, քանի որ անայլայլելի ու անմահ է Աստված։ Այդ դեպքում, գուցե ասեք, ինչպե՞ս է, որ Բանն Աստված մարմնական տկարությամբ չի լցվում։ Իսկ մենք այսպես ենք պատասխանում. չէ՞ որ հուրն էլ երկաթի հատկություններից որևէ մեկը իր վրա չի ընդունում։ Սևաթույր ու սառն է երկաթը, սակայն հրի միջով անցկացվելով՝ այն հաղորդվում է հրի ջերմությանը՝ ինքը ևս ջերմանալով, առանց, սակայն, հուրը «սևացնելու», նաև՝ չէ՞ որ երկաթն ինքը հրին հաղորդվելով՝ չի սառեցնում բոցը։

Այսպես և Բանն Աստծու մարմինը, հաղորդակցվելով Աստվածությանը, իր տկարությունը չփոխանցեց Աստվածությանը։ Եվ կամ ինչպե՞ս կարող ես դու այս հրի օրինակն անտեսելով՝ քո մարդկային տկարությամբ ախտավոր պատկերացնել անախտին, և դեռ մի բան էլ զարմանալ, թե ինչպե՞ս աստվածային անապական բնությունը, ապականացու մարդկային բնությանն հաղորդակցվելով, պահպանեց Իր անապականությունը։

Ուսանի՛ր ճշմարիտ խորհուրդը. Աստված բնակվեց մարմնի մեջ, որպեսզի սպանի նրա մեջ բույն դրած մահվանը։ Մահը անգիտությամբ կուլ տվեց Աստվածորդուն, և միայն կուլ տալուց հետո հասկացավ, թե ի՜նչ է արել։ Կուլ տալով կենդանությունը՝ հաղթվեց այդ կենդանության կողմից։ Ամենքի հետ մեկտեղ կուլ տվեց նաև այդ Մեկին, և կորցրեց ամեն բան այդ Մեկի պատճառով։ Եվ ինչպես որ բուժիչ դեղերը, երբ հիվանդը ընդունում է, կազդուրում են ախտացած մարմինը, ու ինչպես որ տան մեջ իշխող խավարը ցրվում է լույսի ներթափանցմամբ, այդպես և մարդկային բնության վրա տիրապետող մահը աներևութացավ Աստվածության ներկայությամբ։

Եվ ինչպես որ սառցակալած ջուրը, քանի դեռ գիշերն ու խավարն է իշխում շուրջբոլորը, այդպես սառած էլ մնում է, իսկ երբ արեգակն սկսում է ջերմացնել, սառույցը հալչում է արեգակի ճառագայթներից, նույն այդ կերպ էլ մահը թագավորեց մինչև Քրիստոսի գալուստը։ Ու որովհետև հայտնվեց Աստծու փրկարար շնորհը (Տիտ. Բ 11) և ծագեց արդարության Արեգակը (հմմտ. Սաղմ. Դ 7), մահն էլ կուլ գնաց հաղթությանը (հմմտ. Ա Կորնթ. ԺԵ 54)՝ անզոր լինելով դիմագրավել ճշմարիտ Կյանքի գալստյանը։

Ո՜վ Աստծու մեծության ու մարդասիրության խորհուրդ, հենց Քո այդ մարդասիրության պատճառով մենք անհնազանդ ենք մեր ծառայության մեջ։ Մենք փնտրում ենք պատասխանն այն հարցի, թե ինչո՞ւ Աստված իջավ՝ մարդկանց մեջ բնակվելու, մինչդեռ մենք պարտավորված ենք գեթ երկրպագելու Նրա քաղցրությանը։

Էլ ինչպե՞ս խոսեմ քեզ հետ, ո՜վ մարդ։ Բարձրում մնացած Աստծուն չփնտրեցիր՝ մինչև իսկ այնժամ, երբ Նա քեզ մոտ՝ երկիր իջավ, և երբ Նա մարմին առնելու միջոցով խոսեց քեզ հետ, դու չընդունեցիր Նրան։ Իսկ ահա երբ ընտելանաս Աստծուն, կսկսես ամեն բանի ճշմարիտ պատճառը փնտրել։ Իմացի՛ր, որ Աստված մարմին առավ ա՛յն պատճառով, որ հարկ էր մեր՝ մարդկային մարմնի անեծքը սրբել ու ընտելացնել այն, ինչն օտարացել էր Աստծուց և Երկինք վերադարձնել նրան, ով վտարվել էր Դրախտից։

Իսկ ո՞րն է աստվածային այս տնօրինության «գործարանը». պատասխանը հետևյալն է՝ Սուրբ Կույսի մարմինը։ Եվ որո՞նք են Ծննդյան հիմնատարրերը. Սուրբ Հոգին և Բարձրյալի՝ հովանի եղող զորությունը։ Այս ամենի առթիվ լսիր, հատկապես, Ավետարանիչների խոսքերը. «Նրա մայր Մարիամը,- ասում է Ավետարանը,- որ Հովսեփի նշանածն էր, նախքան նրանց՝ իրար մերձենալը Սուրբ Հոգուց հղացած գտնվեց» (հմմտ. Մտթ. Ա 18)։ Աստվածային տնօրինությանը սպասավորելու համար պատշաճ ընտրությունը կանգ առավ և՛ կույս, և՛ տղամարդու հետ նշանված մեկի վրա, որպեսզի այդպիսով և՛ կուսությունը պատվվի, և՛ ամուսնությունը չարհամարհվի։

Կուսությունը իբրև սրբության հասնելու գողտրիկ ուղի ընտրվեց, իսկ նշանադրությամբ կապը՝ ամուսնության հիմնատարր։ Դարձյալ, այս կերպ եղավ աստվածային տնօրինությունը, որպեսզի, միաժամանակ, Հովսեփը լինի Մարիամի մաքրության ականատես-վկան։ Նաև, Հովսեփը իր նշանածի՝ Մարիամի համար պահապան եղավ, որպեսզի զրպարտողների շուրթերը չբարբառեին, թե պղծված է Մարիամի կուսությունը։

Աստվածային այս տնօրինության իրականացման ևս մեկ, ոչ պակաս պատվարժան պատճառ կա։ Տիրոջ մարդեղացման պատշաճագույն ժամանակը նախասահմանված ու նախակարգված էր դեռևս աշխարհաստեղծումից էլ առաջ. այն պիտի իրականանար ա՛յն ժամանակ, երբ Սուրբ Հոգին և Բարձրյալի զորությունը քրիստոսազգեստ մարմին գոյացնեին։ Ու քանի որ այդ նախասահմանված ժամանակում մարդկային ցեղի մեջ որևէ մեկն իր մաքրությամբ համապատիվ չէր Մարիամին՝ Սուրբ Հոգու ներգործությունն ընդունելու համար, ուստի ընտրվեց արդեն իսկ նշանված երանելի Կույսը, որը թեպետ նշանված էր, սակայն որի կուսությունը որևէ կերպ խաթարված չէր այդ նշանվածության պատճառով։     

Հնուց եկող մի խոսք էլ այս մասին ասում է, թե՝ որպեսզի ծածուկ մնար Մարիամի կուսությունը, հավիտյանների Իշխանը նախասահմանեց Մարիամի նշանադրությունը Հովսեփի հետ, որպեսզի այդկերպ՝ Կույսի նշանադրությամբ, չարին շփոթության մեջ գցի։ Կույսի նշանախոսության այս եղանակը գոյություն է ունեցել վաղնջական ժամանակներից՝ կույսերին պահպանելու նպատակով։ Այս ամենն իմանալով է, որ պիտի լսենք մարգարեին, որն ասում է. «Ահա կույսը պիտի հղիանա ու Որդի ծնի» (Ես. Է։14)։ Արդ, Կույսի այս նշանադրության պատճառով «խաբվեց» Մարիամի կուսության մասին չարը խորհողը, ուստի և մարմին առած Տիրոջ՝ լույս աշխարհ գալուց հետո էլ չարին մնում էր միայն ընդունել իր պարտությունը։

«Նախքան նրանց՝ իրար մոտենալը, Սուրբ Հոգուց հղիացած գտնվեց» (Մտթ. Ա 18)։ Հովսեփը երկու եղելությունն էլ ըմբռնեց. և՛ Մարիամի հղությունը, և՛ այն, որ այդ հղությունը Սուրբ Հոգուց էր։ Հենց այս պատճառով էլ Հովսեփը, երկնչելով նման կնոջ ամուսինը կոչվելուց, «մտածեց առանց աղմուկի արձակել նրան» (Մտթ. Ա 19)՝ չհամարձակվելով դրա մասին հրապարակայնորեն հայտարարել։ Բայց քանի որ արդար էր Հովսեփը, նրան ծանուցվեց մեծ խորհուրդը, «և մինչ նա այս բանի մասին էր մտածում,- ասում է Ավետարանը,- ահա Տիրոջ հրեշտակը երազի մեջ երևաց նրան և ասաց. «Մի՛ վախեցիր քեզ մոտ առնելու Մարիամին՝ քո կնոջը» (Մտթ. Ա 20) և անպատեհորեն մի՛ խորհիր, թե հարկ է լռությամբ քողարկել Կույսի հանցանքը։ Չէ՞ որ դու արդար հորջորջվեցիր, և չէ՞ որ արդար մարդուն վայել չէ անօրինությունը լռությամբ քողարկելը։

«Մի՛ վախեցիր քեզ մոտ առնելու Մարիամին՝ քո կնոջը» (Մտթ. Ա 20)։ Այս խոսքը ցույց է տալիս, որ Հովսեփը ոչ թե զայրանում կամ նողկում էր, այլ վախենում էր նրանից, ով Սուրբ Հոգով էր լցված. «որովհետև նրա մեջ ծնվածը Սուրբ Հոգուց է» (Մտթ. Ա 20)։ Ուրեմն, այստեղից էլ պարզ է դառնում, որ Տիրոջ մարմնի ձևավորումը մարդկային բնության ձևավորմանը բնորոշ օրենքներին համապատասխան տեղի չունեցավ, քանի որ Կույսի մեջ հղացածը սկզբից ևեթ կատարյալ էր մարմնով, և ոչ թե՝ սակավ առ սակավ ստեղծվելով՝ կերպարանք ստացած։ Այդ մասին հենց իսկ խո՛սքն է վկայում, քանի որ չի ասվում, թե՝ «հղացվա՛ծը նրա մեջ», այլ՝ «նրա մեջ ծնվածը»։ Ապա ուրեմն, սրբությամբ հոդավորված մարմինն է, որ արժանի է Միածնի Աստվածության հետ միավորմանը։

«Նա մի Որդի պիտի ծնի, և Նրա անունը Հիսուս պիտի դնես» (Մտթ. Ա 21)։ Ուշադրություն դարձնենք այն բանին, որ հաճախ մարդկանց անունները կանխորոշում են նրանց բնությունը, ինչպես որ Աբրահամի, Իսահակի և Իսրայելի անունների դեպքում եղավ։ Նրանցից յուրաքանչյուրի անվան հորջորջումը ո՛չ այնքան նրանց մարմնի նկարագրության մասին է խոսում, որքան որ բացահայտում է նրանց առաքինության զորությունը։

Այս պատճառով էլ Մանուկը կոչվում է Հիսուս, այսինքն՝ «ժողովրդի փրկություն»։ Եվ ահա այս կերպ իրականանում է հավիտյաններից էլ առաջ նախասահմանված ու մարգարեների միջոցով քարոզված խորհուրդը, թե՝ «Ահա կույսը պիտի հղիանա և մի Որդի պիտի ծնի, և Նրան պիտի կոչեն Էմմանուել, որ նշանակում է՝ Աստված մեզ հետ»։ Վաղուց ևեթ կանխորոշված այս անվանումը իր մեջ բովանդակում է այն հայտնությունը, թե «Աստված մարդկանց մեջ է», քանի որ ասվում է, որ «Էմմանուել» թարգմանաբար նշանակում է «Աստված մեզ հետ է»։

Եվ թող ոչ ոք կորստյան չմատնի իր անձը՝ հրեական այն մոլությանն ականջ դնելով, որն ասում է, թե իբր մարգարեն ասել է ոչ թե կույս, այլ՝ երիտասարդուհի։ Հրեաներն ասում են, թե մարգարեն այսպես է ասել. «Ահա երիտասարդուհի՛ն պիտի հղիանա ու ծնի Որդի» (հմմտ. Ես. Է 14)։ Նախ, ամեն ինչից առաջ, բանականության սահմաններից դուրս է, որ Տերը նման սովորական ու մարդկային բնությանը բնորոշ նշան ցույց տված լիներ։ Քանի որ, տե՛ս, թե ի՜նչ է ասում մարգարեն. «Տերը նորից շարունակեց խոսել Աքազի հետ՝ ասելով. «Խորխորատում լինի, թե բարձունքում՝ քեզ համար նշա՛ն խնդրիր քո Տեր Աստծուց»: Իսկ Աքազը պատասխանեց. «Չեմ խնդրի և Տիրոջը չեմ փորձի» (Ես. Է 10-12)։

Եվ ահա միայն քիչ հետո է, որ մարգարեն ասում է. «Դրա համար էլ Տերն Ինքը ձեզ նշան է տալու: Ահա կույսը պիտի հղիանա ու Որդի ծնի» (Ես. Է 14)։ Ու քանի որ Աքազը, ո՛չ խորխորատում ու ո՛չ էլ բարձունքում լինելով՝ նշան չխնդրեց Տիրոջից, ուստի Ինքը՝ Տերը, նշան ցույց տվեց, որպեսզի գիտենաս, որ «Նա, ով իջավ երկրի ստորին կողմը, նոյն Ինքն է, որ բարձրացավ երկինքներից ավելի վեր» (Եփես. Դ 9-10), Նա՛ է նշան տվողը. աներևակայելի, հրաշազարդ ու ամենևին ոչ հասարակ մի նշան։

Իսկ ահա միևնույն Կինը և՛ կույս է, և՛ մայր՝ կուսության մեջ սրբությամբ հարատևած ու որդեծնության օրհնությունը ժառանգած։ Եվ եթե թարգմանիչներից ոմանք էլ Եսայու մարգարեության մեջ հանդիպող այս խոսքը եբրայերենից թարգմանելով՝ «կույս»-ի փոխարեն «երիտասարդուհի» են վերարտադրում, այդպիսով որևէ վնաս չեն հասցնում խոսքին, քանի որ ուսումնասիրելով՝ այն եզրակացությանն ենք եկել, որ Սուրբ Գրքում շատ հաճախ «կույս» բառի փոխարեն «երիտասարդուհի» բառն է կիրառվել, ինչպես որ, օրինակ, Երկրորդ Օրինաց գրքում է, որտեղ ասվում է. «Եթե մեկը չնշանված երիտասարդուհի աղջկա հանդիպի ու բռնությամբ պառկի նրա հետ ու այդ հայտնի դառնա ամենքին, ապա աղջկան բռնաբարող տղամարդը աղջկա հորը պետք է տա հիսուն երկդրամյան արծաթ» (հմմտ. Բ Օրենք ԻԲ 28-29)։

«Եվ Հովսեփը, քնից արթնանալով, իր մոտ առավ կնոջը» (հմմտ. Մտթ. Ա 24): Ու այն էլ այնպիսի՜ բարությամբ ու գորովանքով, որն անհրաժեշտ է կնոջ հետ հոգածու համակեցությամբ ապրելու համար, ու այդ դեռ ա՛յն դեպքում, երբ բացակայում էր ամուսնական մերձեցումը։ «Բայց նրա հետ չհարաբերվեց,- ասում է Ավետարանը,- մինչև Մարիամը ծնեց իր անդրանիկ Որդուն» (Մտթ. Ա 25)։ Իսկ այս խոսքի վերաբերյալ էլ ոմանք այն կարծիքն են արտահայտում, թե Սուրբ Հոգով իրականացած Տիրոջ ծննդյանը մաքրապես սպասավորելուց հետո Մարիամը չհրաժարվեց իր ամուսնական, օրինավոր պարտականություններից։ Սակայն մենք ա՛յն իմանանք, որ որևէ կերպ սուրբ Կույսի բարեպաշտությունը չի եղծվել, չնայած նրան, որ Մարիամի կուսությունը կարևոր էր մինչև աստվածային տնօրինության իրականացումը, իսկ դրանից հետո անգամ քննարկելու հարկ չկա այս խոսքը։

Բայց և, այնուամենայնիվ, թող որ քրիստոսասերները երբևէ ընդունողը չլինեն այն խոսքի, թե Աստվածածինը երբևէ դադարեց կույս լինելուց, այլ ընդդեմ նմանատիպ խոհերի, որպես մխիթարություն, ա՛յս թող գիտենան, որ «նրա հետ չհարաբերվեց, մինչև ծնեց իր Որդուն» (Մտթ. Ա 25) խոսքի մեջ «մինչև»-ը երկար ժամանակ է ենթադրում, իսկ ճշմարտապես ասած՝ անորո՛շ ժամանակ է մատնանշում, ինչպես որ նաև Տերն է ասում. «Եվ ահա Ես ձեզ հետ եմ բոլոր օրերում՝ մինչև աշխարհի վախճանը» (Մտթ. ԻԸ 20)։

Սա բնավ չի նշանակում, թե հավիտենությունից հետո Տերն Իր սրբերի հետ չի լինելու, այլ նշանակում է, որ այս՝ ներկայի համար տրված խոստումը ապագայում երբևէ չի դադարելու գոյություն ունենալուց։ Հենց այս օրինակով էլ մենք պետք է ընկալենք այս «մինչև»-ը։ Իսկ երբ ասվում է, որ «չհարաբերվեց, մինչև ծնեց իր անդրանիկ Որդուն», շփոթության մեջ չընկնե՛նք, քանի որ միշտ չէ, որ «անդրանիկը» իրենից հետո ծնվածների հետ համեմատությամբ է այդպես կոչվում, այլ «անդրանիկ» անվանվում է նա, ով արգանդ է բացում։

Զաքարիայի պատմությունից ևս հայտնի է դառնում, որ Մարիամը մշտապես կույս մնաց։ Մեզ մի ավանդություն է փոխանցվել, համաձայն որի՝ Զաքարիան Տիրոջ ծնունդից հետո Մարիամին կույսերի համար նախատեսված շարքում դասելու համար սպանվեց հրեաների կողմից Տաճարի ու զոհասեղանի միջև՝ ժողովրդի կողմից մեղադրվելով ա՛յն բանի մեջ, թե նա իրենից հորինում ու օրհներգում է անհնարին համարվող մի երևույթ, թե իբր կույսը ծնեց՝ առանց իր կուսությունն ապականելու։

«Երբ Հիսուս ծնվեց Հրեաստանի Բեթղեհեմ քաղաքում, Հերովդես արքայի օրով, ահա արևելքից մոգեր եկան Երուսաղեմ և ասացին. «Ո՞ւր է հրեաների արքան, որ ծնվեց» (Մտթ. Բ 1-2)։ Մոգերը պարսից ազգից էին. նրանք գուշակություններով ու կախարդությամբ էին զբաղվում և բնության մեջ առկա հակասական երևույթներին նայելով՝ ուսումնասիրում էին երկնային մարմինների ընթացքը։

Նմանատիպ կախարդություններով էր զբաղվում նաև Բաղաամը, որին կանչել էր Բաղակը՝ կախարդական խոսքերի միջոցով Իսրայելին անիծելու նպատակով։ Նա իր չորրորդ առակում այսպես է խոսում Քրիստոսի մասին. «Խոսում է այն մարդը, որը լսել է Աստծու պատգամները և հմուտ է Բարձրյալի գիտությանը, քնի մեջ բաց աչքերով է տեսել Աստծու տեսիլը: Ես ցույց եմ տալու նրան, բայց ոչ հիմա, երանելի եմ դարձնելու նրան, բայց ոչ մոտ ժամանակում: Ծագելու է Հակոբի աստղը, մի մարդ է բարձրանալու իսրայելացիներից» (հմմտ. Թվ. ԻԴ 15-17)։

Այս պատճառով էլ, ըստ այդ հին մարգարեության, մոգերը Հրեաստանի տարածքում փնտրում էին, թե որտեղ է արդյոք հրեաների նորածին արքան։ Փաստորեն մոգերը, որ իրենց զորությունն էին գործադրում ամենուր, անզոր զգացին իրենց, երբ Քրիստոսի լույս աշխարհ գալը տեղի ունեցավ, և նույն այդ մոգերը նորածին մանկան անհամեմատ ավելի մեծ զորության վկան դարձան։ Ուստի նրանք, Մանկանը գտնելով, երկրպագեցին Նրան։

Մոգերը, որ օտարացած էին Աստծուց և, միաժամանակ, օտար էին Կտակարաններին, առաջինը եղան, որ արժանացան Մանկանը երկրպագելուն, քանի որ շա՜տ ավելի արժանահավատ են համարվում թշնամիների՛ վկայությունները։ Եվ եթե նախ հրեաների կողմից երկրպագվեր նորածին Հիսուս, ապա գուցե այն կարծիքը ստեղծվեր, թե հրեաներն այդ կերպ վարվեցին՝ մեծարելով իրենց ազգակցին։ Ու քանի որ Աստծուն առաջինը երկրպագեցին նրանք, ովքեր որևէ կապ չունեին Նրա հետ, ուստի նաև հրեաներն առավելաբար դատապարտության արժանացան, որովհետև այնուհետ նրանք խաչը հանեցին Նրա՛ն, ում մինչև իսկ այլազգիներն էին երկրպագություն մատուցել։

Իսկ մոգերը, որ ծանոթ էին երկնային մարմինների շարժմանը, անմիջապես երկնքում նկատեցին մի տարօրինակ երևույթ՝ Տիրոջ ծննդյան առթիվ ծագած նոր ու ոչ սովորական աստղը։ Սակայն և ոչ ոք թող այդ Աստղի ծագումը չընկալի իբրև աստղաբաշխությանը ենթակա մի երևույթ, ինչպես որ ոմանք են անում՝ Ծննդյան առթիվ հայտնված Աստղը համարելով նախապես իսկ եղած մի աստղ միայն, այսինքն՝ արդեն իսկ գոյություն ունեցող և ոչ՝ նորահայտ, այնինչ նախապես գոյություն ունեցող աստղերից և ոչ մեկը թագավորական ծնունդ չէր կանխորոշում, մինչդեռ այս մեկը անսովոր մի Աստղ էր։

Այն աստղերը, որ արարչության ժամանակ այլ արարված բաների հետ մեկտեղ ստեղծվեցին, կա՛մ մշտապես անշարժ վիճակում են, կա՛մ անդադար շարժվում են, իսկ ահա Ծննդյան առթիվ երևեցած Աստղը և՛ շարժվում էր, և՛ անշարժ էր, չնայած որ անշարժ համարվող աստղերը երբևէ չեն շարժվում, իսկ շարժվողներն էլ երբեք կանգ չեն առնում։ Սակայն, ինչպես հայտնի է, այս Աստղը և՛ շարժման, և՛ անշարժ մնալու հատկանիշներն ուներ միաժամանակ, ինչը որ չուներ գոյություն ունեցող աստղերից և ոչ մեկը։

Այս Աստղը արևելքից շարժվեց մինչև Բեթղեհեմ և կանգնեց այն վայրի վերևում, որտեղ Մանուկն էր։ Ուստի և մոգերը, արևելքից գալով ու հետևելով Աստղի առաջնորդությանը` եկան-հասան Երուսաղեմ և իրենց այցելությամբ վրդովվեցրին ողջ քաղաքն ու երկյուղածությամբ գտնելով ամենքի Թագավորին՝ պատվեցին Նրան ընծաներով՝ ոսկով, կնդրուկով ու զմուռսով։

Գուցե և նրանք այստեղ ևս հետևել են Բաղաամի մարգարեությանը, որը Քրիստոսի մասին այսպես է ասել. «Նա բազմած պիտի հանգստանա առյուծի, առյուծի կորյունի նման: Ո՞վ կհամարձակվի զարթնեցնել նրան: Իսրայե՜լ, թող օրհնվեն քեզ օրհնողները, և անիծվեն քեզ անիծողները» (Թվ. ԻԴ 9)։ Եվ արդ, որովհետև «առյուծը» նշանակում է թագավորությունը, «բազմելը»՝ մեղանչական բնությունը, իսկ «օրհնողի» զորությունը՝ Աստվածությունը, ուստի և մոգերը, հետևելով մարգարեությանը, Մանկանն, իբրև թագավորի, մատուցեցին ոսկի, որպես մահկանացուի՝ զմուռս, և որպես Աստծու՝ կնդրուկ։

Իսկ ահա առավել հետաքրքրասերները, ցանկանալով խորամուխ լինել Տիրոջ ծննդյան Աստղի՝ այս կամ այն տեսակին պատկանելու մանրամասնությունների մեջ, կամ փորձելով երկնքում գտնել թագավորական հաջորդականությունը մատնանշող աստղաշար, անօգուտ գործ են անում, քանի որ ի՞նչ փույթ՝ այդ Աստղը գիսավոր էր, թե ոչ, կամ չէ՞ որ հայտնի է, որ Մանկան ծնունդը ցույց տվող Աստղի նմանը չկար երկնքում։ Ուրեմն՝ ի՞նչ կարիք կա վիճելու, թե Աստղը գիսաստղ, թե՝ հեծանակ էր, եթե պարզից էլ պարզ է, որ Ծնունդը մատնանշող Աստղը, յուրահատուկ լինելով, աստղերի զանազան տեսակներից և ոչ մեկին չէր պատկանում, այլ տարբերվում էր բոլոր տեսակի՝ իրենցում թանձ ու պղտոր հրանյութ պարունակող  երկնային մարմիններից ու աստղանման երևույթներից։

Եվ ահա այս Աստղը, արևելքում երևալով, ուղղորդեց մոգերին՝ գտնելու նորածին Մանկանը, որից հետո աներևութացավ՝ մոգերին տարակուսած թողնելով Հրեաստանում։ Այդժամ, սակայն, Աստղը երկրորդ անգամ երևաց նրանց՝ որպեսզի ուսուցանի, թե որտե՛ղ է Մանուկը, և որպեսզի ցույց տա, թե Ո՛ւմ էր սպասավորում նա և թե դեպի Ո՛ւմ մոտ էր ինքն այդքան ժամանակ առաջնորդում մոգերին, քանի որ «եկավ-կանգնեց այն տեղի վրա, ուր Մանուկն էր» (Մտթ. Բ 9)։

Ուստի և մոգերը, «Աստղը տեսնելուն պես՝ չափազանց ուրախացան» (հմմտ. Մտթ. Բ 10)։ Մենք և՛ս մեծ ուրախությամբ մեր սրտերում ընդունենք այս Խորհուրդը, որը հրեշտակները ավետում են հովիվներին։ Մոգերի հետ երկրպագե՛նք, հովիվների հետ փառաբանե՛նք, հրեշտակներին պարակի՛ց լինենք, «որովհետև այսօր Դավթի քաղաքում ձեզ համար ծնվեց մի Փրկիչ, որ օծյալ Տերն է» (Ղուկ. Բ 11)։ Տեր Աստված երևաց մեզ, սակայն ո՛չ թե Աստծու  կերպարանքով, որպեսզի չսարսռեցնի տկարներիս, այլ ծառայի՛ կերպարանքով, որպեսզի ազատի ծառա դարձածներիս։

Ո՞վ է ա՜յն աստիճան հոգով ծույլ, ո՞վ է այնքա՜ն անշնորհակալ, որպեսզի չցնծա, չբերկրի ու չուրախանա այս տեղի ունեցածով։ Բոլոր արարածների համընդհանուր, գերաշխարհիկ տոնն է այսօր։ Այն հրեշտակապետին ուղարկում է Զաքարիայի և Մարիամի մոտ, իսկ հրեշտակների զորքն էլ բարբառում է. «Փա՜ռք Աստծուն՝ բարձունքներում, և երկրի վրա՝ խաղաղությո՜ւն, և հաճությո՜ւն՝ մարդկանց մեջ» (Ղուկ. Բ 14)։

Աստղերը շողշողում են երկնքում, տարբեր ազգերից մոգերն են իրար խառնվում, երկիրը քարայրի մեջ ընդունում է Աստծուն. ոչ ոք չի զլանում Աստծուն իր սպասավորությունը բերելուց, ոչ ոք անշնորհակալ չի գտնվում աստվածային այդ տնօրինության առջև։ Մենք և՛ս ցնծության ձայն բարձրացնենք ու այս տոնն Աստվածահայտնությո՛ւն կոչենք։ Տոնախմբե՛նք աշխարհի ու մարդկության փրկությունը՝ Տիրոջ ծննդյան օրը։

Այսօր լուծվեց Ադամի այն դատապարտությունը, թե՝ «հող էիր և հող կդառնաս» (Ծննդ. Գ 19), քանի որ այսուհետ մարդը, երկնայինին առնչվելով, երկի՛նք պիտի համբարձվի։ Այսուհետ մարդը երբեք չպիտի «ցավերով երեխաներ ծնի» (Ծննդ. Գ 16), իսկ առավելաբար երանելի է նա, ով երկնեց Էմմանուելին ու նրա՛ ստինքները, որոնք կերակրեցին այդ Մանկանը, «քանզի մեզ համար Մանուկ ծնվեց,
մի որդի տրվեց մեզ, որի իշխանությունն Իր ուսերի վրա պիտի լինի» (Եսայի Թ 6)։

Զվարճանում է սիրտն իմ և աղբյուրանում է միտքս, սակայն կարճ է լեզուս և աղոտ են խոսքերս՝ այսչափ մեծ ուրախությունը պատմելու համար։ Իմացի՛ր դու Տիրոջ աստվածավայելուչ մարդեղության մասին, իմացի՛ր, որ թեպետև մարմնի մեջ է, սակայն անապակա՛ն է Տիրոջ Աստվածությունը։ Նա չարչարանքների ենթարկեց Ինքն Իրեն՝ Ինքը, սակայն, անչարչարելի մնալով։ Այնպես, ինչպես տեսնում ենք, որ արեգակը նաև տիղմի վրա շողարձակելով իր ճառագայթները՝ չի շաղախվում անմաքրությանը, և աղտեղության վրա ծագելով էլ՝ ինքը չի սկսում ժահահոտություն արձակել։ Այլ դեռ ընդհակառակը, ճառագելով նեխավայրերի վրա՝ այդպիսի շատ աղտեղություններ էլ չորացնում է իր ջերմության զորությամբ։

Եվ արդ, ինչո՞ւ ես երկնչում խոստովանել, որ այս անեղծ ու անչարչարելի Բնությունը թեկուզ չնչի՜ն կերպով, սակայն հաղորդակցվեց մեզ հետ։ Դրա համար հենց Նա ծնվեց, որպեսզի մեզ ազգակից դառնալով՝ մաքրի մեր մարդկային բնությունը։ Տերը մարմին առավ ու մեծացավ այդ մարմնով, որպեսզի դու Նրա օրինակով սովորես ապրել։

Ո՜վ Աստծու բարերարության ու մարդասիրության խորհուրդ, այնքա՜ն շատ են մեզ տված պարգևներդ, որ ինչքան էլ երախտագիտություն հայտնենք Քեզ, միևնույն է, ապերախտ պիտի գտնվենք բարերարությանդ առջև։ Հիրավի, Աստծու մե՜ծ մարդասիրության պատճառով մենք զանց ենք առնում մեր ծառայությունն իրականացնել, ուստի պատկերացնո՞ւմ եք, թե ինչպիսի՜ անհարիր ու դավաճան երախտամոռություն է դա մեր կողմից։

Մոգերը երկրպագում են Նրան, մինչդեռ քրիստոնյաները «հետաքրքրվում» են, թե ինչպե՞ս կարող է Աստված մարմնի մեջ լինել, և կամ ինչպիսի՞ մարմնում էր Նա, ու արդյո՞ք կատարյալ մարդու մարմին առավ Նա, թե՞ անկատար։ Սակայն թող որ Աստծու եկեղեցում լռե՛ն ավելորդախոս շուրթերը, թող փառավորվի՛ հավատը ու քննության թող չենթարկվի՛ այն, ինչին լռությունն է վայել։ Իսկ դու էլ միախմբվի՛ր նրանց, ովքեր ցնծությամբ են ընդունում երկնքից իջած Տիրոջը։ Գիտակի՛ց եղիր իմաստուն հովիվների ու մարգարեացող քահանաների խոսքերին, խնդությա՛մբ ընդունիր բերկրանք ապրող կանանց և դո՛ւ էլ ցնծա ուրախությամբ, որ բերկրելի Մարիամը Տիրոջ խոսքն էր ուսանում Գաբրիելից և որ Եղիսաբեթը իր որովայնում կրում էր խայտացող Հովհաննեսին։      

Աննան ավետարանեց, Սիմեոնը իր գիրկն առավ Փրկչին՝ փոքրիկ Մանկան մեջ մե՜ծ Աստծուն երկրպագելով, և ո՛չ թե արհամարհելով «փոքրությամբ» երևացողին, այլ Նրա Աստվածության մեծությո՛ւնը փառաբանելով, քանի որ մաքրասիրտ հայացք ունեցողների աչքին, ինչպես որ լույսը՝ ապակու միջով, այդ կերպ պարզեիպարզ երևում ու ճանաչվում էր մարդկային մարմին առած աստվածեղեն զորությունը։ Մենք և՛ս նրանց հետ արժանի լինենք պարզ ճակատով տեսնելու Տիրոջ փառքը՝ ինչպես հայելու մեջ, որպեսզի մենք ևս Տիրոջ փառքին մասնակից դառնանք մեր Տեր Քրիստոս Հիսուսով, որին փա՜ռք հավիտյանս հավիտենից։ Ամեն։     

 

Սուրբ Բարսեղ Կեսարացի, «Գիրք պահոց», Ս․ Էջմիածին, 2008թ․,

Գրաբարից թարգմանեց Գևորգ սրկ․ Կարապետյանը