Դրոշմ

Ս․ Հո­գու միա­նա­լով` մկրտվա­ծը զորա­նում է դեպի նոր կյանք, զին­վում է մեղ­քի իշ­խա­նու­թյունը խոր­տա­կե­լու հա­մար և ամ­րապն­դվում քրիս­տո­նեա­կան ճշմա­րիտ վար­քով աստվա­ծա­յին հա­ղոր­դակ­ցու­թյան մեջ: Իսկ Ս. Հո­գին իջ­նում է մար­դու մեջ դրոշմի ս. խոր­հուր­դով և այ­նու­հե­տև ա­ռաջ­նոր­դում է նո­րան հավատ­քի մի­ջո­ցով, ինչ­պես ա­սում է ա­ռա­քյալը. «Զայս գրե­ցի ձեզ, զի մի՛ ոք զձեզ մո­լո­րե­ցու­ցա­նի­ցէ, եւ դուք օ­ծու­թիւնն, զոր ըն­կա­լա­րուք ի նմա­նէ, բնա­կես­ցէ ի ձեզ. եւ չէ ինչ պի­տոյ, ե­թէ ոք զձեզ ու­սուս­ցէ, այլ որ­պէս զի նո­րա օ­ծու­թիւնն ու­սու­ցա­նի­ցէ զձեզ վասն ա­մե­նայ­նի» (Ա Հովհ., Բ 26): Այս­պես և Պո­ղոս ա­ռա­քյալն է գրում. «Ո­րով եւ դուք իբ­րեւ լուա­րուք զբանն ճշմար­տու­թեան, զԱ­ւե­տա­րանն փրկու­թեան ձե­րոյ, ո­րով հա­ւա­տա­ցեալ կնքե­ցայք Հոգ­ւոյն Սրբոյ ա­ւե­տեաց, որ է առ­հա­ւատ­չեայ ժա­ռան­գու­թեան մե­րոյ ի փրկու­թիւն նուա­ճու­թեան, ի գո­վեստ փա­ռաց նո­րա» (Ե­փես., Ա 13):

Դրոշ­մը պար­զա­պես Ս. Հո­գու որ­դեգ­րու­թյան կնիքն է և հավա­տա­ցյալի հո­գե­գա­լուս­տը, ուստիև դրոշ­մել բա­ռի տեղ սո­վո­րա­բար գործ է ած­վում «կնքել», ինչ­պես հիշ­վում է նաև ա­ռա­քյալի խոս­քե­րի մեջ: Ս. Հո­գու ներ­գոր­ծու­թյունը կամ դրոշ­մի ս. խոր­հուր­դը գե­ղեց­կա­պես նմա­նեց­րած է հրո հատկու­թյան, ո­րով տար­բեր­վում է Քրիս­տո­սի մկրտու­թյունը ա­պաշ­խա­րա­կան մկրտու­թյունից[1]: Հու­րը առ­հա­սա­րակ մաք­րող ու փոր­ձող է, ըստ ո­րում, այ­րում է ժան­գը և մաք­րում, իսկ ե­թե այ­րվո­ղի մեջ որևիցե իս­կու­թյուն կամ զտու­թյուն չկա, ոչն­չաց­նում է և նո­րան[2]: Հե­տևա­բար Ս. Հո­գու ներ­գոր­ծու­թյան այդ հա­մե­մա­տու­թյունը շատ ար­տա­հայտիչ է: Նա փոր­ձում է յուր հրա­յին նմա­նո­ղա­կան զորու­թյամբ յուր ներ­գոր­ծու­թյան են­թար­կվա­ծին «իբ­րեւ զոս­կի ըն­տիր, զի խո­տանն տո­չո­րես­ցի», «զի զտեալ ըն­տիր կա­ցուս­ցէ զմարդ­կա­յին բնու­թիւնն»,- ա­սում է Ս. Ե­ղի­շեն (212). և մաք­րե­լով իս­պառ` ա­պա տա­լիս է յուր մե­ծա­մեծ շնորհ­նե­րը վե­րած­նյալին յուր նո­րաստեղծ ու նո­րոգ կյան­քի հա­մար: Այ­նու­հե­տև նո­րած­նյալը մտնում է Ս. Հո­գու հո­վա­նու տակ յուր աճ­ման ու հավա­տավոր զար­գաց­ման ըն­թաց­քում և վա­յե­լում է նո­րա բա­րիք­նե­րը` ոտք դնե­լով Հա­յաստա­նյայց Ս. Ե­կե­ղե­ցու զի­նվո­րյալ որ­դի­նե­րի հաղթա­կան հան­դի­սա­րա­նը:

Ս. Հո­գու շնոր­հաց կնի­քը տրվում է Հա­յաստա­նյայց Ս. Ե­կե­ղե­ցում ս. մյու­ռո­նով. ձեթը և օ­ծու­թյան յու­ղը առ­հա­սա­րակ թան­կա­գին մի­ջոց էր բժշկու­թյան, մա­նավանդ վեր­քե­րի ու բե­կում­նե­րի հա­մար, այլև նշա­նակ էր արթ­նու­թյան, լու­սո ու կեն­դա­նու­թյան և ընդ­հան­րա­պես իբ­րև զորա­ցու­ցիչ և մա­քուր նյութ` եփ­վում էր սուրբ օ­ծու­թյան հա­մար[3]: Ուստիև ե­փված ա­նու­շա­հոտ, մա­քուր մյու­ռո­նը ա­մե­նա­հատուկ նյութն է Ս. Հո­գու խորհր­դավոր իջ­ման և բա­րե­րար ու սրբա­րար, շնոր­հա­գոր­ծող ու բա­րե­զարդ ներ­գոր­ծու­թյան: Նա է մեզ հաստա­տում, կա­պում Քրիս­տո­սի հետ, նո­րա­նով ենք ստա­նում Ս. Հո­գու մեր մեջ բնա­կվելու առ­հավատ­չյան և «զՀո­գին Սուրբ ի մեզ ձգեմք ի Քրիս­տոս միա­նա­լովն»[4]: Ըստ ո­րում և ա­ռա­քյալն ա­սում է. «Այլ որ հաստա­տեացն զմեզ ձեօք հան­դերձ ի Քրիս­տոս եւ օծ զմեզ, Աս­տուած է, որ եւ կնքեաց զմեզ եւ ետ զառ­հա­ւատ­չեայ Հոգ­ւոյն ի սիրտ մեր» (Բ Կոր., Ա 21): Այս­պի­սով, ու­րեմն պտղով մե­ղան­չած և Աս­տու­ծուց օտարա­ցած մար­դը վերս­տին պտղի յու­ղով ըն­դու­նում է Ս. Հո­գուն և միա­նում. մա­հա­ցու­ցիչ կե­րակ­րով քաղ­ցել ու նվա­ղել է նա, նո­րա պա­րար­տու­թյամբ զորա­նում է, և վեր­ջա­պես ա­պաշ­խա­րա­կան մոխ­րա­տես կեր­պա­րան­քը սո­րա­նով պայ­ծա­ռա­նում է և փրկու­թյան ու­րա­խու­թյան մեջ մտնում[5]: Վաս­ն ո­րո և շա­րա­կա­նում երգ­վում է, որ Ս. Հո­գին «գգուէ սի­րով ա­ղաւ­նա­կերպ, զմար­դիկ ծնա­նի աստուա­ծա­կերպ»: Հաս­կա­նա­լի է, որ դրոշ­մը պետք է ան­մի­ջա­պես մկրտու­թյունից հետո տրվի, ինչ­պես ա­նում էին և ա­ռա­քյալ­նե­րը` ձեռք դնե­լով. այդ­պես էին ա­նում նո­քա և ըն­տա­նիք­ներ մկրտե­լիս, ո­րոնց մեջ լի­նում էին և մա­նուկ­ներ[6]:

Հա­յաստա­նյայց Ս. Ե­կե­ղե­ցում դրոշ­մը դնում է քա­հա­նան, որ կնքում է ճա­կա­տը խա­չով և ա­սում. «Իւղ ա­նոյշ յա­նուն Յի­սու­սի Քրիս­տո­սի հե­ղեալ ի վե­րայ քո, կնիք երկ­նա­ւոր պար­գե­ւացն»[7]: Եվ այդ լրաց­նե­լու հա­մար ինն ան­գա­մից կնքում է ման­կան մարմ­նի վրա տաս­ներ­կու տե­ղեր և մաղ­թում Աս­տու­ծո օրհ­նու­թյունը.[8] այդ տե­ղերն են ճա­կա­տից հետո` աչ­քե­րը, ա­կանջ­նե­րը, քի­թը, բե­րա­նը, ձեռ­քե­րը, սիր­տը, քա­մակն ու ոտ­նե­րը: Այդ տե­ղե­րը դրոշ­մվելով` մա­նուկն օրհ­նու­թյամբ ստա­նում է մտքի արթ­նու­թյուն, աչ­քե­րի լու­սավո­րու­թյուն դեպի փրկու­թյուն, ա­կանջ­նե­րի լսե­լու­թյուն Աս­տու­ծո պա­տվի­րա­նաց, հավի­տե­նա­կան կյան­քի հո­տա­ռու­թյուն, բե­րա­նի պահ­պա­նու­թյուն, ձեռ­քի բա­րե­գոր­ծու­թյուն, սրտի սրբու­թյուն և հո­գու ուղ­ղու­թյուն` ըստ Սաղ­մո­սին (Ծ), մեջ­քի ամ­րու­թյուն չա­րյաց դեմ և ոտ­քե­րի ու­ղիղ գնացք դեպի հավի­տե­նա­կան կյանք: Ա­պա հագց­նում են նոր, սպի­տակ հան­դերձ, որ է հան­դերձ փրկու­թյան և պատ­մու­ճան ու­րա­խու­թյան, այ­սինքն` լու­սավոր վարք, պայ­ծառ հավատք և ան­մե­ղու­թյուն. կա­պում են նա­րոտը իբ­րև «ա­րիւն և ջուր կո­ղին Քրիս­տո­սի»[9], որ է «պսակ շնոր­հաց» և «զէն անվ­թար ընդ­դէմ հա­կա­ռա­կա­մար­տին», և եր­կու մոմ է հանձ­նում կնքա­հոր ձեռ­քը, որպեսզի լույսը լի­նի ման­կան կյան­քի ա­ռաջ­նոր­դը: Այ­նու­հե­տև տա­նում են նո­րան սե­ղան, ուր և իբ­րև եր­կին­քը ել­նե­լուց և սրբու­թյանց երկր­պա­գե­լուց հետո մա­նու­կը հա­ղորդ­վում է Քրիս­տո­սի կեն­դա­նա­րար մարմ­նին և ա­րյան: Այդ կար­գը վեր­ջաց­նե­լուց և աղոթք­ներ ա­սե­լուց հետո համ­բու­րում են նո­րոգ մկրտվա­ծին, ո­րով ըն­դու­նում են նո­րան ե­կե­ղե­ցու ան­դա­մակ­ցու­թյան կամ եղ­բայ­րու­թյան մեջ:

Արդ` Հա­յաստա­նյայց Ս. Ե­կե­ղե­ցում մկրտու­թյունն ու դրոշ­մը կա­տար­վում են միա­ժա­մա­նակ` ըստ Քրիս­տո­սի օ­րի­նա­կին, ո­րի մկրտվելուց ան­մի­ջա­պես հետո ի­ջավ Նո­րա վրա Ս. Հո­գին (Ղուկ., Գ 22): Այդ կար­գի հա­մե­մատ էին վար­վում նաև ա­ռա­քյալ­նե­րը, որպեսզի զորա­նա նո­րա­դար­ձի մեջ Աս­տու­ծո գի­տու­թյունը, նո­րոգ­վի, Աս­տու­ծո որ­դե­գի­րը դառ­նա, փրկու­թյան ժա­ռան­գու­թյան առ­հավատ­չյա ստա­նա և իբ­րև ե­կե­ղե­ցու զի­նվոր զի­նվի չա­րու­թյան դեմ պա­տե­րազ­մե­լու[10]: Ս. Գրի­գոր Լու­սավո­րիչն ևս Հա­յոց ազ­գը մկրտե­լիս, միա­ժա­մա­նակ թա­փեց օ­ծու­թյան յու­ղը բո­լո­րի վրա միան­գա­մայն. «Եւ իւղն օ­ծու­թեան, զոր ար­կա­նէր Գրի­գո­րիս ի վե­րայ մարդ­կանն, շրջան ա­ռեալ ի մէջ գե­տոյն` շուրջ զմարդ­կաւն խա­ղայր» (Ա­գաթ., ՃԺԸ): Յուր քա­րո­զու­թյան մեջ ա­մեն­քին հավա­տար­մաց­նում է` ա­սե­լով, թե «որ­պէս էջ Հո­գին Սուրբ ի վերայ փա­ռակ­ցին իւ­րոյ ի Յոր­դա­նան, նոյն­պէս եւ ի վե­րայ ա­մե­նայն ուղ­ղա­փառ հա­ւա­տով մկրտե­լոց իջ­ցէ»:

Դրոշմն իբ­րև Ս. Հո­գու շնոր­հաց հա­ղոր­դող խոր­հուր­դի մի­ջոց այն­քան մեծ նշա­նա­կու­թյուն ու­նի, որ Ս. Գրի­գոր Նա­րե­կա­ցին ա­սում է. «Զո­րօ­րի­նակ պատ­րոյգ թա­ցեալ ի ճար­պում, ոչ ե­րե­ւե­ցուցա­նէ նշոյլ ինչ` մին­չեւ հուրբ լու­ցեալ վա­ռի­ցի, սոյն­պէս եւ այս օ­ծու­թիւն լու­սոյ առ ի մեզ հե­ղեալ ի հան­դեր­ձեալսն ջա­հա­ւո­րի»: Բայց ոչ միայն հան­դեր­ձյալի, այլև ներ­կա­յի նկատ­մամբ ա­սում է նա. «Իբր ա­նօթ փայ­տե­ղէն մին­չեւ օ­ծեալ ի­ցէ, դիւ­րա­բար հեր­ձի եւ ա­նօ­գուտ ե­ղեալ ան­պա­տուի, նոյն­պէս եւ մարդ, ոչ իւ­ղեալ սո­վաւ, հեշ­տեաւ խոր­տա­կի, եւ մե­կու­սի ե­ղեալ առ ի քէն` ոչ լու­սա­ւո­րի»: Ուստիև այդ սրբա­զան հայ­րը, դարձ­նե­լով յուր հավա­տա­բուղխ խոսքն առ Փրկիչն, ա­սում է. «Մատն սա քո` Յիսուս, ո­րով զհրա­շա­լիսն զար­մա­նագ­րես»:

Մկրտու­թյան լրա­ցու­ցիչ լի­նե­լով` դրոշ­մը անկրկ­նե­լի խոր­հուրդ է, սա­կայն ե­թե Հայաստանյայց Ս. Ե­կե­ղե­ցու ծոցն են մտնում այն­պի­սի ա­ղան­դավոր­ներ, ո­րոնք դրոշ­մի խոր­հուր­դը չեն ըն­դու­նում, ստա­նում են դրոշմ և ըն­դուն­վում. նույն­պես և նո­քա, ո­րոնք հառաջա­գույն մկրտվել են և հե­ռու մնա­ցել Ե­կե­ղե­ցու ծո­ցից կամ ու­րա­ցել ու կա­մո­վին ե­կել ա­պաշ­խա­րան­քի տակ մտել[11]:

Հռովմեական ե­կե­ղե­ցին մե­ծա­պես մո­լոր­վում է այս խոր­հուր­դի կա­տար­ման մեջ: Նախ նա վե­րա­պա­հում է այս խոր­հուր­դի կա­տա­րու­մը մի­միայն ե­պիս­կո­պոս­նե­րին: Մենք գի­տենք, որ սկզբում ա­ռա­քյալ­նե­րը, ձեռք դնե­լով, տա­լիս էին Ս. Հո­գու իջ­ման դրոշ­մը, ուստիև մյու­ռո­նի օրհ­նու­թյունը քրիս­տո­նեա­կան ե­կե­ղե­ցում վե­րա­պա­հված էր մի­միայն ե­պիս­կո­պո­սին, ինչ­պես գի­տենք ժո­ղո­վա­կան կա­նոն­նե­րից (ինչ­պես 318 թվի Կար­թա­գի­նեի ժո­ղո­վի Զ. կա­նո­նը): Իսկ դրոշ­մի խոր­հուր­դը կա­տա­րում էին նաև ե­րեց­նե­րը, ո­րոնք մի­միայն ձեռ­նադ­րու­թյան ի­րավանց շնոր­հա­գոր­ծու­մը չէին ստա­նում և այս մա­սին հիշված է թե՛ ա­ռա­քյալ­նե­րի կա­նոն­նե­րի մեջ և թե՛ ե­կե­ղե­ցու ս. հայ­րե­րի գրվածք­նե­րում, ուստիև Հռով­մեա­կան ե­կե­ղե­ցին գրե­թե միշտ քա­հա­նա­նե­րին էլ ի դեպ ի­րա­վունք է տվել դրոշ­մե­լու, ինչ­պես եր­բեմն ա­նում է և այժմ:

 Երկ­րորդ` հռովմեա­կան ե­պիս­կո­պոս­նե­րը, դրոշ­մե­լով հան­դերձ, ձեռք են դնում, մինչ­դեռ մենք գի­տենք Դիո­նի­սիոս Ա­րիս­պա­գա­ցու, Կիպ­րիա­նո­սի և այլ ե­կե­ղե­ցա­կան հայ­րե­րի ու մին­չև ան­գամ Հռով­մա քա­հա­նա­յա­պետ­նե­րի վկա­յու­թյուն­նե­րից, որ ա­ռա­քյալ­նե­րը ձեռք դնե­լու փո­խա­րեն են կար­գադ­րել մյու­ռո­նով դրոշ­մե­լը, իսկ եր­կու­քը միա­սին կա­տա­րել նշա­նա­կում է` մեկն ու մեկի նշա­նա­կու­թյունը բավա­րար չհա­մա­րել, որ հա­կա­սու­թյուն է:

Եր­րորդ` հռովմեա­կանք մի­միայն ճա­կատն են խա­չա­ձև դրոշ­մում, մինչ­դեռ քրիս­տո­նեա­կան ե­կե­ղե­ցին սկզբից հիմք է դրել դրոշ­մե­լու այն բո­լոր զգա­յա­րան­ներն, ո­րոնք ըն­դու­նում են աստվա­ծա­յին լու­սավո­րու­թյուն ու հայտ­նու­թյուն և ա­ռա­քի­նա­կան աս­պա­րի­զում գոր­ծիչ հան­դի­սա­նում: (Տե՛ս զորօրինակ` Կ. Պոլ­սի ժո­ղո­վի Զ. կա­նո­նը): Այս մո­լո­րու­թյամբ Հռովմեական ե­կե­ղե­ցին հա­կա­սում է յուր այն վար­դա­պե­տու­թյան, ո­րով պա­հան­ջում է ար­տա­քին բա­րե­գոր­ծու­թյուն­ներ:

Չոր­րորդ` հռովմեա­կանք մկրտու­թյան ս. խորհր­դի պես այս­տեղ ևս ա­սել են տա­լիս դրոշ­մո­ղին` «Կնքեմ զքեզ նշա­նաւ խա­չի եւ դրոշ­մեմ զքեզ մե­ռո­նաւս փրկու­թեան, յա­նուն Հօր եւ Որդ­ւոյ եւ Հոգ­ւոյն Սրբոյ, ա­մէն», որ սկսել են գոր­ծա­ծել ԺԵ. դա­րից, և այդ խոս­քե­րը Ս. Գրքից չեն, ոչ մի կապ չու­նին ս. խոր­հուր­դի հետ, բո­լո­րո­վին հա­կա­ռակ են ա­ռա­քե­լա­կան ե­կե­ղե­ցու ո­գուն:

Եվ հին­գե­րորդ` հռովմեա­կանք դրոշ­մը տա­լիս են մկրտու­թյունից շատ տա­րի­ներ հետո մին­չև 12-14 տա­րե­կան հա­սա­կը, որ բո­լո­րո­վին նո­րա­մու­ծու­թյուն է` ըստ խոս­տո­վա­նու­թյան նույնիսկ հռովմեա­կան աստվա­ծա­բա­նից ո­մանց, և հա­կա­ռակ ա­ռա­քե­լա­կան կար­գին ու Ս. Հայ­րե­րի սո­վո­րու­թյան[12]: Ե­թե այդ­պես են ա­նում, որ ե­րե­խան հաս­կա­նա այդ խոր­հուր­դը, այն ժա­մա­նակ պետք է մկրտու­թյունն էլ մեծ հա­սա­կում կա­տա­րեին: Սա­կայն, այ­լա­պես չեն էլ կա­րող, մի մո­լո­րու­թյան մեջ մնա­լով, գո­նե մյու­սից խու­սա­փել և հա­կա­սու­թյունը վե­րաց­նել, քա­նի որ մո­լո­րա­բար ե­պիս­կո­պո­սին են վե­րագ­րում դրոշ­մի կա­տար­ման ի­րավունք, իսկ ե­պիս­կո­պո­սը չի կա­րող շուտ հաս­նել յուր ամ­բողջ թե­մի ման­կանց մկրտու­թյան:

Բո­ղո­քա­կանք, ու­սու­ցա­նե­լով, որ իբր թե ս. խոր­հուրդ­նե­րը նշա­նա­կա­կան ե­րևույթ­ներ են` լոկ մեր փրկված լի­նե­լու հա­մոզ­մունքն ամ­րաց­նե­լու հա­մար և թե­րևս հռովմեա­կա­նաց ե­պիս­կո­պո­սա­կան հիշյալ պաշ­տոնը մեր­ժե­լով, չեն ըն­դու­նում նաև դրոշ­մի ս. խոր­հուրդն և այդ ավե­լորդ են հա­մա­րում մկրտու­թյունից հետո: Ավե­լորդ կլի­նի դրոշ­մը, քա­նի որ կար­ծում են, թե մկրտու­թյամբ մարդ մտնում է Ս. Հո­գու շնոր­հաց տակ և թե քրիս­տո­նեա­կան բա­րե­պաշ­տա­կան կյանքն, ո­րի հա­մար ուժ է տա­լիս դրոշ­մով Ս. Հո­գին, վա­րում է մար­դու մեջ նույն Ս. Հո­գին` մկրտու­թյամբ բնա­կվելով նո­րա մեջ: Ուստիև բո­ղո­քա­կանք դրոշ­մը դարձ­րին մի բա­րե­պաշ­տա­կան ա­րա­րո­ղու­թյուն միայն, որ ոչ այլ ինչ է, ե­թե ոչ հան­դի­սավոր քննու­թյուն պա­տա­նու հավատ­քի: Այս մո­լո­րու­թյունը պար­զա­պես հա­կա­ռակ է ոչ միայն քրիս­տո­նեա­կան ե­կե­ղե­ցու կար­գին, այլև Ս. Գրքին[13], ըստ ո­րում, ա­ռա­քյալ­նե­րը, ձեռք դնե­լով և Ս. Հո­գի տա­լով, ոչ թե ար­տա­կարգ շնորհ­ներ էին տա­լիս նո­րա­դարձ­նե­րին, ինչ­պես հիմ­նա­բա­նում են բո­ղո­քա­կանք, այլ Ս. Հո­գու դրոշ­մը տա­լիս էին բո­լոր մկրտվող­նե­րին[14], ո­րոնց մա­սին աս­ված է. «Առ­նուին Հո­գի Սուրբ», մինչ­դեռ ար­տա­կարգ շնոր­հաց տւչու­թյան մա­սին աս­վում է. «Եկն Հո­գին Սուրբ ի վե­րայ նո­ցա, խօսէին լե­զուս եւ մար­գա­րէա­նա­յին»[15]: Հե­տևա­բար բո­ղո­քա­կան­նե­րի այս զար­տու­ղու­թյունը քրիս­տո­նեա­կան ե­կե­ղե­ցու կար­գից ակն­հայտ­նի հե­րե­տի­կո­սու­թյուն է:

Հա­յաստա­նյայց Ս. Ե­կե­ղե­ցին ոչ մի կերպ չէ շեղ­վում ա­ռա­քե­լա­կան ըն­թաց­քից այս խոր­հուր­դի թե՛ կար­գի և թե՛ կար­գա­կա­տա­րի վե­րա­բեր­մամբ, որպեսզի նո­րա էու­թյունն ևս այս­պես թե այն­պես ծուռ ար­տա­հայտու­թյան մեջ դրած չլի­նի: Սո­րա խորհր­դա­կա­տա­րու­թյունը քա­հա­նա­յա­կան պաշ­տոն է, և քա­նի որ Հա­յաստա­նյայց Ս. Ե­կե­ղե­ցին յուր հո­վա­նու տակ է առ­նում յուր նո­րա­ծին ու վե­րած­նյալ հավա­տա­ցյալին` նույնիսկ նո­րա ծննդյան օ­րից տու­նը օրհ­նե­լով, ուստիև դրոշմն էլ մկրտու­թյունից ան­մի­ջա­պես հետո տա­լիս է` ըստ ա­ռա­քե­լա­կան օ­րի­նա­կին և ս. լու­սավորչյան կար­գին, որպեսզի ման­կան նոր կյանքն ևս սրբու­թյամբ և Ս. Հո­գով ա­ռաջ­նոր­դվի` ըստ ա­մե­նայ­նի: Մինչ­դեռ դրոշ­մը դարձ­նել ե­կե­ղե­ցու մեջ ըն­դու­նե­լու­թյան և հավատ­քի քննու­թյան մի խոր­հուրդ կամ նշան, այդ ոչ այլ ինչ է ցույց տա­լիս, ե­թե ոչ այս, որ մայր-ե­կե­ղե­ցին պա­տաս­խա­նա­տու չէ յուր վե­րա­ծնյալ որ­դու կրթու­թյունը հո­գա­լու հա­մար: Հա­յաստա­նյայց Ս. Ե­կե­ղե­ցին, գի­տե­նա­լով, որ յուր իսկ պարտքն է հո­գալ ման­կան կրթու­թյան հա­մար, վե­րած­նում և ան­մի­ջա­պես զի­նում է նո­րան Ս. Հո­գով[16] մար­դու հաստա­տու­թյունը պայ­մա­նավո­րող 12 տե­ղե­րի դրոշ­մամբ, որ մա­նու­կը կա­րո­ղա­նա ա­պա­հո­վա­պես կա­տա­րել յուր կեն­սա­կան ըն­թաց­քը: Ըն­դու­նե­լով մա­նուկ­նե­րին հավա­տա­ցե­լոց խմբի մեջ իբ­րև հավա­սար ան­դամ­նե­րի` Հա­յաստա­նյայց Ս. Ե­կե­ղե­ցին ոչ մի խտրու­թյուն չէ դնում մեծ ու փոք­րի մեջ: Ըստ ո­րում և քա­հա­նան աղոթ­քի մեջ ա­սում է. «Սուրբ ա­րա զսա, Տէր, ճշմար­տու­թեամբ քով եւ լու­սով շնոր­հաց Ս. Հոգ­ւոյդ, զի ե­ղի­ցի տա­ճար եւ բնա­կա­րան Աս­տուա­ծու­թեանդ քո, եւ կա­րաս­ցէ գնալ յա­մե­նայն ճա­նա­պարհս ար­դա­րու­թեան. եւ կալ հա­մար­ձա­կու­թեամբ ա­ռա­ջի ա­հա­ւոր բե­մի Միած­նի քո Տեառն մե­րոյ Յի­սու­սի Քրիս­տո­սի»:

Այս ս. խոր­հուր­դի էու­թյան հա­մե­մատ և քա­հա­նան ավե­տում է ման­կան ժա­ռան­գավո­րու­թյան կա­տա­րումն` ա­սե­լով հան­դի­սա­պես. «Խա­ղա­ղու­թիւն ընդ քեզ փրկեալդ Աս­տու­ծոյ: Խա­ղա­ղու­թիւն ընդ քեզ օ­ծեալդ Աս­տու­ծոյ»: Վաս­ն ո­րո և խնդրում է Աս­տու­ծուց. «Զտղայս զայս սնո՛ եւ ած ի չափ հա­սա­կի կա­տար­մանն»: Նա Աս­տու­ծո փրկյալն է և Աս­տու­ծո օ­ծյալն է և հե­տևա­բար ե­կե­ղե­ցու որ­դին է ու սա­նի­կը` հե­ռու խավա­րից և լու­սո բնա­կիչ, ա­զատ մեղ­քի ցավե­րից և զավակ երկ­նավոր բերկ­րա­նաց, «տա­ճար Աս­տու­ծոյ կեն­դան­ւոյ» և ինքն իսկ նո­րա­շեն ե­կե­ղե­ցի: Այդ պատ­ճա­ռով ինչ­պես որ մարմ­նավոր ծնո­ղը մարմ­նավոր փառ­քով յուր ման­կան հանձ­նում է Ե­կե­ղե­ցու կեն­դա­նաց­ման, այն­պես էլ Հա­յաստա­նյայց Ս. Ե­կե­ղե­ցին հո­գևոր փառ­քով և սրբու­թյան բերկ­րան­քի եր­գե­րով և ավե­տի­քով բե­րում հանձ­նում է բնա­կան սնու­ցա­նող մոր պահ­պա­նու­թյան: Վասնզի մա­նուկն էլ պետք է ճա­նա­չե յուր մարմ­նավոր ծնո­ղին, որ յուր մարմ­նա­պես կե­րակ­րողն է, և հո­գևոր ծնո­ղին, որ յուր հո­գե­պես սնու­ցա­նողն է ընդմիշտ և ըստ ա­մե­նայ­նի: Բայց մարմ­նա­պես կե­րակ­րող մորը հայտն­վում է ման­կան հանձ­նե­լիս, թե` «Որ միան­գամ յայս­պի­սի մանկտ­ւոյ ըն­կալ­ցի յա­նուն իմ, զիս ըն­դու­նի: Եւ որ զիս ըն­դու­նի, ոչ զիս ըն­դու­նի, այլ զայն, որ ա­ռա­քեացն զիս» (Մարկ., Թ 36): Մարմ­նավոր ծնողն ու­րեմն այ­նու­հե­տև պետք է հո­գա յուր ման­կան հա­մար ոչ միայն իբ­րև ծնող և ծնո­ղա­կան պար­տավո­րու­թյամբ կե­րա­կուր մա­տա­կա­րա­րե­լով, այլ մա­նավանդ պետք է իբ­րև Ե­կե­ղե­ցու հանձ­նա­կա­տար, իբ­րև Քրիս­տո­սի պար­տա­պան ու­րա­խա­նա նո­րա­նով, ճա­նա­չե նո­րա մե­ծու­թյունն Աս­տու­ծո ա­ռաջ և ձեռ­քով ե­կա­ծը չխնա­յե նո­րա կրթու­թյան և աճ­ման հա­մար: Մարմ­նավոր ծնո­ղը պետք է գի­տե­նա, որ այդ ժա­մից հետո յուր ման­կան ե­րաշ­խավորն ու հո­գա­բար­ձուն Քրիս­տոս է, նա պետք է գի­տե­նա, որ ին­քը պա­տաս­խա­նա­տու է Քրիս­տո­սի ա­ռաջ յուր ամեն մի վե­րա­բեր­մուն­քի հա­մար, ըստ ո­րում և պետք է հավատ­քով, հուսով ու սի­րով բերկ­րի ման­կան զար­գաց­ման վրա[17]:

Այս­պի­սի խորհր­դավոր կար­գով է քա­հա­նան հանձ­նում ման­կան յուր մորը և, «Պահ­պա­նիչ» ա­սե­լով, ա­մե­նա­տես աչ­քի խնամ­քին թող­նում: