Ե­կե­ղե­ցի

Արդեն տե­սանք, որ Ս. Հո­գով նախ` ա­ռան­ձին ան­հատ­նե­րը Աս­տու­ծո տա­ճար են դառ­նում, Աս­տու­ծո հավա­տա­ցյալ­ներ են լի­նում. երկ­րորդ` այդ հավա­տա­ցյալ­նե­րից սի­րո հա­մայնք է կազ­մում, միա­նում. եր­րորդ` այդ­պի­սի հա­մայնք­նե­րից աստված­պաշ­տա­կան միա­սիրտ, միա­հո­գի և միա­ձայն ու միա­լե­զու ե­կե­ղե­ցի է կազ­մա­կերպ­վում, և չոր­րորդ` յուրա­քան­չյուր ե­կե­ղե­ցին, ճա­նա­չե­լով, որ Քրիս­տոս է յուր փա­ռաց թա­գավո­րը, դառ­նում է նո­րա թա­գավո­րու­թյան կամ ար­քա­յու­թյան մի տար­րը, մի մա­սը, սա­կայն մի այն­պի­սի մա­սը, որ ներ­կա­յաց­նում է յուր մեջ Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյան ամ­բող­ջու­թյունը[1]: Այս­տե­ղից պար­զա­պես հե­տևում է, որ ինչ­պես Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյունը սկսում է յուր ի­րա­կա­նա­ցումն այս աշ­խար­հում և ստա­նա­լու է յուր կա­տա­րու­մը հան­դեր­ձյալում, այն­պես էլ յուրա­քան­չյուր ե­կե­ղե­ցի ա­ճում, զար­գա­նում է այս աշ­խար­հում, որպեսզի յուր կա­տա­րումն ստա­նա հան­դեր­ձյալ կյան­քում: Եվ ինչ­պես որ Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյունն ի­րա­կա­նա­նում է հավա­տա­ցյալ ան­հա­տի սրտում ու ե­կե­ղե­ցի դարձ­նում նո­րան[2] և ա­պա ճշմա­րիտ հավա­տա­ցյալի վրա հիմն­վում է յուրա­քան­չյուր ե­կե­ղե­ցին` որ­պես յուրա­քան­չյուր ա­ռաք­յալի և ավե­տա­րան­չի վրա[3], այն­պես էլ Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյունը հաստատ­վում է երկ­րում նախ` ե­կե­ղե­ցու մեջ ի­րա­գոր­ծվելով, և ա­պա` յուրա­քան­չյուր ե­կե­ղե­ցու վրա հաստատ­վում է հան­դեր­ձյալ փա­ռաց ար­քա­յու­թյունը: Ուստիև Ս. Գրի­գոր Նա­րե­կա­ցին հար­մարա­պես հա­մե­մա­տում է մար­դուն յուր ե­կե­ղե­ցու հետ. «Ի­մա­նա­լին` խոր­հուրդ հոգ­ւոյս, և շօշա­փե­լին` պատ­կեր մարմ­նոյս»: Այս­պես և ինչ­պես որ յուրա­քան­չյուր հավա­տա­ցյալ ան­հատ թե՛ բաղ­կա­ցու­ցիչ և թե՛ գոր­ծու­նյա ան­դամ է յուր ե­կե­ղե­ցում (Ա Կոր., ԺԴ 12. Բ Կոր., ԺԲ 12), այն­պես էլ յուրա­քան­չյուր ե­կե­ղե­ցի բաղ­կա­ցու­ցիչ և գոր­ծու­նյա տարր է Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյան: Ան­հա­տով է ի­րա­կա­նա­նում ե­կե­ղե­ցին, և ե­կե­ղե­ցով է ի­րա­կա­նա­նում Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյունը, ինչ­պես չի կա­րող ե­կե­ղե­ցի լի­նել ա­ռանց ան­հատ­նե­րի, այն­պես էլ չի կա­րող Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյունը լի­նել ա­ռանց ե­կե­ղե­ցի­նե­րի: Ան­հա­տը մոտե­նում է Աս­տու­ծո, հա­ղոր­դա­կից է լի­նում նո­րան, ստա­նում է Քրիս­տո­սի փրկու­թյունը, վա­յե­լում է աստվա­ծա­յին շնորհ­նե­րը և աստվա­ծա­յին կյանք վա­րում մի­միայն ե­կե­ղե­ցով: Ըստ այսմ և ե­կե­ղե­ցին ներ­կա­յաց­նում է Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյունը յուր մեջ, Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյան մասն է կազ­մում, տա­րա­ծում է Քրիս­տո­սի փրկու­թյունը, բաշ­խում է աստվա­ծա­յին շնորհ­նե­րը և աստվա­ծա­յին կյանք է ընդ­հան­րաց­նում մի­միայն ան­հա­տով: Այդ­պես և Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյունն ի­րա­կա­նաց­նում է մար­դու կո­չու­մը յուր ե­կե­ղե­ցով: Ու­րիշ խոս­քով` ե­կե­ղե­ցին միաց­նում է յուր բո­լոր հավա­տա­ցե­լոց ի մի գլուխն Քրիս­տոս, և դար­ձյալ Քրիս­տո­սի հաստա­տու­թյունը լի­նե­լով` տա­րա­ծում, սփռում է աստվա­ծա­յին շնորհ­ներն յուր բազ­մա­թիվ որ­դի­նե­րի մեջ: «Ոչ ե­թէ Տէր վասն մա­սինն միայն եկն յաշ­խարհ, այլ վասն ա­մե­նայն մա­սանց աշ­խար­հիս. Բժշկեաց զմի մասնն, զի ի ձեռն միոյ մա­սինն ուս­ցին ա­մե­նայն մա­սունքն ըն­թա­նալ առ նոյն բժիշկն», - ա­սում է Ս. Ե­ղի­շեն: (Ա Կոր., ԺԴ 23): Այս է նաև մարդ­կա­յին պատ­մու­թյան բնա­կան ըն­թաց­քը, ըստ ո­րում` միա­ցեղ, միա­լե­զու, միաբ­նույթ և պատ­մա­կա­նա­պես միա­կեն­ցաղ ան­հատ­նե­րից կազմ­վում է ազ­գը, որ հառաջ է գնում ան­հատ­նե­րի աշ­խա­տան­քով, և ո­րի շնորհ­նե­րը վա­յե­լում է յուրա­քան­չյուր ան­հատ, հա­պա ո­րոշ ազ­գե­րից կազմ­վում է ամ­բողջ մարդ­կու­թյուն, ո­րը հառաջա­դի­մում է ազ­գե­րի հառաջա­դի­մու­թյամբ, և ո­րի հառաջա­դի­մու­թյան ար­դյունք­նե­րը վա­յե­լում են և ա­ռան­ձին ազ­գե­րը: Հե­տևա­բար աշ­խար­հի ըն­թաց­քը ան­հա­տա­կան հիմ­քի վրա է հաստա­տված. այդ­պես է և Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյունն, ո­րի հիմք կազ­մող ան­հա­տը հավա­տա­ցյալն է ու յուրա­քան­չյուր ե­կե­ղե­ցի, և ո­րի շնորհ­նե­րը ստա­նում է ան­հա­տը յուրա­քան­չյուր ե­կե­ղե­ցով: Ազ­գու­թյունն ու ե­կե­ղե­ցու ազ­գայ­նու­թյունը անխ­զե­լի տար­րեր են տիե­զե­րա­կան կյան­քի մեջ:

Այս ա­մե­նից ինքնըստինքյան բղխում է և ե­կե­ղե­ցու գա­ղա­փա­րը: «Ե­կե­ղե­ցի» հու­նա­րեն է և բա­ռա­ցի նշա­նա­կում է ժո­ղով, իսկ ըստ գոր­ծա­ծու­թյան` նշա­նա­կում է միա­բա­նու­թյուն Քրիս­տո­սի այն ճշմա­րիտ հավա­տա­ցյալ­նե­րի, ո­րոնք հաստա­տված «ի վե­րայ հի­ման ա­ռա­քե­լոց և մար­գա­րէից» մի հավատ­քով, մի մկրտու­թյամբ, մի հո­գով պաշ­տում և դավա­նում են Ս. Եր­րոր­դու­թյունը մի Աս­տված և մի Տեր ու միա­ցած են ի­րար և Աս­տու­ծո հետ մի ան­կեղծ սի­րով ու երկ­նավոր կոչ­ման մի հաստա­տուն հուսով (Եփ., Դ 3): «Ե­կե­ղե­ցի մեզ ոչ ցու­ցա­նէ պա­տուի­րանն Աս­տու­ծոյ, որ ի քա­րանց եւ ի փայ­տից է շի­նեալ, այլ զհա­ւա­տով շի­նեալ զազգս մարդ­կան ի վե­րայ վի­մին հաստա­տու­թեան: Ա­պա ու­րեմն ճշմա­րիտ հա­ւատն է Ե­կե­ղե­ցի, որ գու­մա­րէ եւ շի­նէ զմեզ ի մի միա­բանու­թիւն գի­տու­թեան Որդ­ւոյն Աս­տու­ծոյ», - ա­սում է Ս. Սա­հա­կը: Ու­րեմն ճշմա­րիտ կեն­դա­նի հավատքն է էա­կան տե­ղը բռնում, նա է ե­կե­ղե­ցի կազ­մո­ղը և դեպի ամեն կողմ հույս ու սեր ծավա­լո­ղը, այն­պես, որ ըստ Ս. Գրի­գոր Լու­սավոր­չին` «Եւ հա­ւա­նու­թիւն հա­ւա­տոյ եւ սուրբ սի­րոյն հա­ւա­սա­րու­թիւն յոր կողմ յոր­դո­րի, զա­մե­նայն հա­ւա­նեալսն ի Քրիս­տոս ժո­ղո­վէ» (Հաճ., ԺԱ 172): Հավատքն է միաց­նում ա­մեն­քին և հավատքն է մի հո­գի և մի հոտ կազ­մում Աս­տու­ծո ա­ռաջ, այլև հավատքն է նաև ամեն տեղ ե­կե­ղե­ցի­ներ կա­ռու­ցա­նում և ամեն ազ­գի յուր ե­կե­ղե­ցին միա­լե­զու ու միա­խոր­հուրդ հաստա­տում: Այս է պատ­ճառն, որ Աս­տու­ծո Հին Ուխ­տով միա­ցած ժո­ղո­վուրդն էլ կոչ­վում է ե­կե­ղե­ցի, միայն Նա­հա­պե­տա­կան և ա­պա` Իս­րա­յելյան ե­կե­ղե­ցի: Մով­սի­սի ժա­մա­նա­կինն էլ կոչ­վում է ըն­դօ­րի­նա­կան (նա­խա­տիպ) ե­կե­ղե­ցի, ո­րի մարմ­նա­ցումն և իս­կու­թյունը Քրիս­տո­սի ե­կե­ղե­ցին է, վասնզի ըն­դօ­րի­նա­կան ե­կե­ղե­ցին յուր ա­ռավել զգա­լի ձևա­կեր­պու­թյամբ հավատք և ավե­տիք էր միայն ներշն­չում, մինչ­դեռ Քրիս­տո­սի իս­կա­կան ե­կե­ղե­ցին հավատք է վա­ռում և շնորհք տա­լիս փրկու­թյան լու­սո մեջ: Ըստ ո­րում և «Ե­կե­ղե­ցի ե­ռայ հրով աստուա­ծա­յին Հոգ­ւոյն, որ կի­զիչ է մե­ղաց եւ ո­ռո­գիչ հոգ­ւոց հա­ւա­տա­ցե­լոց Քրիս­տո­սի» (Գրի­գոր Ար­շար., 48. Ս. Հովհ. Ի­մաստ., 132-135):

Եվ ո­րով­հե­տև ան­հատն է Աս­տու­ծո ա­րար­չա­կան գոր­ծի նպա­տա­կը, Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյունն է այդ նպա­տա­կի ի­րա­գոր­ծումն և դար­ձյալ ան­հատն է նո­րա սկզբնավո­րու­թյան հիմ­քը, ուս­տի հավատքն է, որ ան­հա­տին թե՛ հիմք է դարձ­նում, թե՛ նպա­տակ և թե՛ նո­րա կոչ­ման ի­րա­գոր­ծումն է դեպի կա­տա­րու­մը վա­րում: Բայց մենք գի­տենք, որ Քրիս­տոս է յուր ար­քա­յու­թյան սկիզբն ու կա­տա­րա­ծը, այբն ու ֆեն, յուր ե­կե­ղե­ցու հիմքն ու գլու­խը, վեմն ու կա­տա­րը, կյանքն ու փրկու­թյունը[4]. ա­հա և ան­հա­տը ե­կե­ղե­ցու հիմք, վեմ ու նպա­տակ է դառ­նում` միա­նա­լով յուր հավատ­քով Քրիս­տո­սի հետ (Ա Պետ., Բ 5): Հավատ­քով ան­հա­տի մեջ է բնակ­վում Քրիս­տոս և ինքն, իս­կա­կան վեմ լի­նե­լով, վեմ է դարձ­նում նո­րան յուր ե­կե­ղե­ցուն[5] և նույն ան­հա­տին տա­նում դեպի նո­րա կոչ­ման ի­րա­կա­նա­ցու­մը յուր ար­քա­յու­թյան մեջ: (Ե­ղի­շե, 328, 348): Հավատ­քով ան­հա­տը դառ­նում է Աս­տու­ծո տա­ճա­րը, հավատ­քով ան­հատ­նե­րը մարմ­նա­կան միու­թյան պայ­ման­նե­րի մեջ միա­նում են և դառ­նում Աս­տու­ծո ե­կե­ղե­ցին և հավատ­քով յուրա­քան­չյուր ե­կե­ղե­ցի դառ­նում է Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյան գործունյա և կեն­դա­նի տի­պարն ու տար­րը, ըստ ո­րում` «Մեք թէ­պէտ եւ մարմ­նով յերկ­րի եմք, այլ հա­ւա­տովք յեր­կինս եմք շի­նեալ», - ա­սում է Ս. Վար­դան Մա­մի­կո­նյանը (Եղիշե, 79): Եվ ո­րով­հե­տև Ե­կե­ղե­ցու վեմը Քրիս­տոս է, ե­կե­ղե­ցին Քրիս­տո­սի մար­մինն է և ե­կե­ղե­ցու գլու­խը դար­ձյալ Քրիս­տոս է, ուստիև մենք, հավատ­քով հաստա­տվելով այդ վեմի վրա, այդ մարմ­նի մի ան­դա­մը դառ­նա­լով և այդ գլխի տակ կա­ռա­վա­րվելով, անվր­դով և ան­շար­ժե­լի ենք դառ­նում այս աշ­խար­հի բո­լոր հե­ղեղ­նե­րի ու հող­մե­րի մեջ, ան­խո­տոր է դառ­նում մեր կյանքն և ան­շե­ղլի մեր ըն­թաց­քը դեպի փա­ռաց ար­քա­յու­թյունը:

Այդ­պես և ե­կե­ղե­ցին հաստա­տուն է այդ վեմի վրա, որ է Քրիս­տոս, սնունդ է առ­նում յուր աճ­ման ու զար­գաց­ման հա­մար մի որ­թից, որ է Քրիս­տոս և յուր բո­լոր կյան­քում և ըն­թաց­քում հոդ­վում ու պատ­շաճ­վում է աշ­խար­հի բո­լոր պատ­մա­կան հան­գա­մանք­նե­րի մեջ Քրիս­տո­սով տրված Ս. Հո­գով: Ե­կե­ղե­ցու այս­պի­սի ա­պա­հով կյան­քը պայ­մա­նավո­րված է մի­միայն այն կար­գադ­րու­թյամբ, որ ա­րավ Քրիս­տոս, այն է` նո­րա ա­ռա­քե­լոց վա­ռվելո­վը Ս. Հո­գու հեղ­ման տակ (Գործք, Ա 4. Ղուկ., ԻԴ 49), նո­րա ա­ռա­քե­լոց ե­կե­ղե­ցու հիմ­նադ­րու­թյամբ և կազ­մա­կեր­պու­թյան շնոր­հա­գոր­ծու­թյամբ: Նո­րա յուրա­քան­չյուր ա­ռա­քյալի ստա­ցած մեծ շնորհ­նե­րով է ա­ճել յուրա­քան­չյուր ե­կե­ղե­ցի, և նո­րա յուրա­քան­չյուր ա­ռա­քյալի ստա­ցած շնորհ­նե­րի ա­ճու­մով է պայ­մա­նավոր­ված յուրա­քան­չյուր ե­կե­ղե­ցու ամ­բողջ կյանքն ու ա­պա­գան: Ոչ մի ժո­ղով չի կա­րող ճշմա­րիտ ե­կե­ղե­ցի կո­չվիլ, ե­թե կազ­մա­կեր­պու­թյուն չէ ստա­ցել ա­ռա­քե­լա­կան աղ­բյուրից. ոչ մի ե­կե­ղե­ցի չի կա­րող ճշմա­րիտ ե­կե­ղե­ցի կո­չվիլ, ե­թե չէ հաստա­տվել ա­ռա­քե­լոց վրա. ոչ մի ե­կե­ղե­ցի չի կա­րող ճշմա­րիտ ե­կե­ղե­ցի կո­չվիլ, թե չէ ու­նե­ցել յուր ա­ռա­քե­լոց մի­ջո­ցով շնոր­հա­բաշխ հո­գե­գա­լուս­տը, և ոչ մի ե­կե­ղե­ցի չի կա­րող հաստա­տու­թյուն ու­նե­նալ, ե­թե հաս­տատ­­ված չէ մի վեմ Քրիս­տո­սի վրա և մի գլուխ Քրիս­տո­սի ներ­քո: Ե­կե­ղե­ցին սկսվում է Քրիս­տո­սով, հիմն­վում է Ս. Հո­գու գալստյամբ ա­ռա­քե­լոց մեջ[6], հիմ­նադր­վում է յուրա­քան­չյուր ա­ռա­քյալի ձեռ­քով և յուր ճշմա­րիտ զար­գաց­ման ըն­թացքն է ստա­նում ամեն մի ա­ռա­քյալի ճշմա­րիտ ու շնոր­հա­վառ հաջոր­դու­թյամբ: Ա­հա այս է ճշմա­րիտ ե­կե­ղե­ցու ծագ­ման, աճ­ման, ծաղկ­ման և զար­գաց­ման ըն­թացքն ու ուղ­ղու­թյունը: «Ար­գանդ ո­րո­վայ­նի սո­րա ա­ւա­զանն կեն­դա­նա­նար, ի պար հար­սա­նեաց սո­րա դասք ա­ռա­քե­լոցն» (Ս. Գր. Նա­րեկ.):

Ե­կե­ղե­ցու հիմ­նադ­րու­թյան և կյան­քի այդ սկզբուն­քից պար­զա­պես հե­տևում է, որ նո­րա էու­թյան ան­խախ­տու­թյունն ևս ա­պա­հո­վված է Ս. Հո­գու խնա­մա­ծու­թյամբ[7]: Կյան­քի հան­գա­մանք­ներն ու մարդ­կա­յին մո­լո­րու­թյուն­նե­րը կա­րող են զա­նա­զան պա­րա­գա­նե­րով բար­դել ե­կե­ղե­ցու վի­ճա­կը, նորա ժա­մա­նա­կա­կան ու տե­ղա­կան պայ­ման­նե­րը մին­չև ան­գամ թյուր ձևա­կեր­պու­թյուն­նե­րի մեջ դնել, սա­կայն այ­դով Քրիս­տո­սի ե­կե­ղե­ցու էու­թյունը չի խոր­տա­կվիլ: Հա­ճախ կլի­նին թյուրու­թյուն­ներ ու մո­լո­րու­թյուն­ներ, մա­նավանդ որ այ­դոնք ա­զատ կամ­քի հե­տևանք են` որ­պես տե­սանք նա­խըն­թա­ցում, և ինչ­պես էլ կլի­նին, կծա­ռա­յեն հավա­տա­ցե­լոց ու ճշմար­տու­թյան կազ­դուր­ման ու զորաց­ման, կամ աստ­վա­ծա­յին գոր­ծի մշակ­նե­րի շա­տա­նա­լուն զարկ կտան, այլև այն ժա­մա­նա­կի ու տե­ղի պա­րա­գա­յով, ո­րոն­ցով այ­դոնք հառաջա­ցել են, Քրիս­տոս դար­ձյալ ճշմար­տու­թյան ձայ­նը կբարձ­րաց­նե և մո­լո­րու­թյունն, յուր զար­գաց­ման ծայ­րին հասց­նե­լով, բնա­կա­նա­պես կխոր­տա­կէ: Հե­տևա­բար աշ­խար­հի բո­լոր ա­նո­ղոք խառ­նա­շփո­թու­թյանց մեջ Քրիս­տո­սի Ե­կե­ղե­ցին հաղթող դուրս կգա և կգնա դեպի յուր կա­տա­րու­մը: «Որ­պէս ճա­ռա­գայթք ա­րե­գա­կան յա­ռաջ ըն­թա­նան եւ զկնի ծա­ւա­լին, այս­պէս յա­ռաջ ճշմար­տու­թիւն էու­թեանն ան­փո­փոխ իս­կու­թեանն» (Հաճ., Գ 83): Աս­տված սրբու­թյան հետ է, ու­րեմն նա նո­րա հետ է, որ միա­նում է ճշմար­տու­թյան ու սրբու­թյան հետ և կռվում խավա­րի, տգի­տու­թյան և անսր­բու­թյան դեմ: Այս այն­քան ակ­նե­րև է, որ ան­հավատ պար­սիկ­նե­րին ան­գամ ծանոթ էր, երբ Վա­հան Մա­մի­կո­նյանն ա­սում էր. «Ես եւ ար­դա­րու­թիւն ուխ­տա­պա­հու­թեանն ի միա­սին կռուիմք, եւ դու եւ ուխ­տա­զան­ցու­թեանն ստու­թիւն ի միա­սին էք. եւ արդ` դու ինձ զիա՞րդ կա­րես յաղ­թել»[8]:

Ա­սա­ցինք, որ ե­կե­ղե­ցին, ինքն յուր մեջ Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյան ի­րա­կա­նա­ցու­մը լի­նե­լով, միան­գա­մայն և ի­րա­կա­նա­ցու­ցիչ հաստա­տու­թյուն է: Ըստ այսմ` Քրիս­տոս յուր ե­կե­ղե­ցուն է հանձ­նել Ս. Հո­գու շնոր­հաց բաշ­խու­մը, ս. խոր­հուրդ­նե­րի ար­ժա­նա­ցումն ու նո­ցա մի­ջո­ցով հառաջաց­րած նո­րոգ կյան­քի հո­գա­տա­րու­թյունը, խնա­մա­ծու­թյունն ու քա­ջա­լե­րու­թյունը: Բնա­կա­նա­բար Քրիս­տո­սի ե­կե­ղե­ցու նպա­տակն է` տա­րա­ծել ու զար­գաց­նել Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյունը ներ­քուստ և ար­տա­քուստ, այ­սինքն` աստվա­ծա­յին սերմն սեր­մա­նել մարդ­կանց սրտե­րում, շա­հեց­նել ու շա­հեց­նել տալ Քրիս­տո­սի հավա­տա­ցած տա­ղան­դը, աշ­խա­տե­լով, որ դո­քա մեկեն հա­րյուր ու հա­զար պտուղ­ներ տան, ու ձգտել ար­մա­տա­խիլ ա­նել աշ­խար­հի չա­րու­թյուն­նե­րը: Ու­րեմն ե­կե­ղե­ցու գոր­ծու­նեու­թյունը պա­տե­րազ­մա­կան է, ըստ ո­րում` նա դրա­կա­նա­պես մար­դիկ է ծնում, Աս­տու­ծո որ­դիք դարձ­նում, շնոր­հա­գոր­ծում դեպի ճշմա­րիտ կյանք ու տա­նում դեպի փա­ռաց ար­քա­յու­թյունն, իսկ բա­ցար­ձա­կա­պես կռվում է սա­տա­նա­յի իշ­խա­նու­թյան դեմ, հա­լա­ծում է խավա­րը, չքաց­նում է չա­րու­թյան ար­մատն ու մտցնում ճշմար­տու­թյան ա­զա­տու­թյունը մարդ­կանց սրտե­րի մեջ` մեղ­քի գե­րու­թյունը խոր­տա­կե­լով:

Այս պա­տե­րազ­մա­կան գոր­ծու­նեու­թյան պատ­ճա­ռով ե­կե­ղե­ցին կոչ­վում է զի­նվո­րյալ, որ զի­նված է Ս. Հո­գու զեն­քով զա­նա­զան փոր­ձու­թյանց, սխա­լանք­նե­րի ու թու­լու­թյան դեմ, որ ղե­կա­վար­վում է յուր ա­մե­նա­զոր թա­գավո­րի պաշտ­պա­նու­թյամբ և ա­ռաջ­նորդ­վում է պա­տե­րազ­մի դաշ­տով դեպի հաղթա­նակ ու փառք (Եփ., Զ 10-19). Քրիս­տո­սով հաղթա­նակ տա­րած հան­գու­ցյալ սրբերն էլ հրեշ­տա­կաց հետ կոչ­վում են Անդ­րան­կաց կամ Հաղ­թա­կան Ե­կե­ղե­ցի, որ վա­յե­լում է երկ­նավոր փա­ռաց խնդու­թյունն ու խա­ղա­ղու­թյունը[9]: Անդ­րան­կաց ե­կե­ղե­ցին բա­ժա­նված է զի­նվոր­յալից մի­միայն մարմ­նա­պես, ըստ ո­րում, մի հավատքն ու մի ան­ցյալը կա­պում է դո­ցա միու­թյան մեջ, այն­պես որ ճշմա­րիտ ե­կե­ղե­ցին զի­նվո­րյալի է և ոչ ա­ռանց հաղթա­կա­նի: Այլև հաղթա­կան ե­կե­ղե­ցին զի­նվո­րյալի հաղթու­թյան ե­րաշ­խիքն է, իսկ զի­նվո­րյալ ե­կե­ղե­ցին` հաղթա­կա­նի հան­դե­սը: Դո­ցա­նից մեկն ու մեկի չլի­նե­լը ժխտում է ե­կե­ղե­ցու էու­թյունն և այն փրկա­գոր­ծա­կան ըն­թաց­քը, ո­րով ե­կե­ղե­ցին տա­նում է մար­դուն դեպի հան­դեր­ձյալը յուր ան­հատ ճա­նա­պար­հով և ա­պա­հո­վու­թյամբ:

Զի­նվո­րյալ ե­կե­ղե­ցին ևս իբ­րև Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյան ի­րա­կա­նա­ցումն, յուր ան­դամ­նե­րի մեջ որևիցե ար­տա­քին դա­սա­կար­գու­թյուն չու­նի, այլ ա­մենքն ևս մեկ են, և յուրա­քան­չյուրն յուր ա­ռավե­լու­թյունը ստա­նում է Աս­տու­ծո ա­ռաջ մի­միայն յուր կեն­դա­նի հավատ­քի զորու­թյամբ ու հան­դի­սով: Յու­րա­քան­չյուրն, ըստ չափ ու կա­րո­ղու­թյան շա­հեց­նե­լով յուրյան հանձ­նված քան­քա­րը, փայ­լում է մի­միայն աստվա­ծա­յին այն շնորհ­քով, ո­րին ինքն ըն­դու­նակ է դառ­նում և ար­դյունավո­րել է կա­րո­ղա­նում[10]: Վաս­ն ո­րո և Ս. Հայ­րերն ա­սում են առ Աս­տված. «Գո­հա­նամք զքէն, Փրկիչ, որ ի հօ­տէն Ս. Գրի­գո­րի զոչ­խարսն ա­ռա­ւել, քան զհո­վիւս բա­նա­ւորս ա­րա­րեր, եւ զա­շա­կերտս ի ժո­ղովր­դե­նէն ա­ռա­ւել, քան զվար­դա­պետս յօ­րի­նե­ցեր գի­տունս» (Փարպ., 271): Սա­կայն զին­վո­րյալ ե­կե­ղե­ցին, Աս­տու­ծո ար­քա­յու­թյան ի­րա­կա­նա­ցու­ցիչ հաստա­տու­թյունը լի­նե­լով, ու­նի և յուր պաշ­տոնա­տար կամ ու­սու­ցա­նող ան­դամ­նե­րին, ո­րոնք սկզբից իսկ զա­նա­զան ա­նուն­ներ են կրել, ինչ­պես են ա­ռա­քյալք, ավե­տա­րա­նիչ, տե­սուչ կամ ե­պիս­կո­պոս, վար­դա­պետ, ե­րեց, սրբու­թյան պաշ­տոնյա, հո­վիվ, Աս­տու­ծո կամ Տի­րոջ ծա­ռա, Քրիս­տո­սի պատ­գա­մավոր, ե­կե­ղե­ցու հրեշ­տակ, Աս­տու­ծո խորհր­դոց կամ շնոր­հաց տնտես կամ հա­զա­րա­պետ, Աս­տու­ծո այր, ճրագ, աղ[11] և այլն, ո­րոն­ցից յուրա­քան­չյուրն ար­տա­հայտում է հո­գևոր պաշ­տոնյա­յի մի պար­տավո­րու­թյունը կամ նշա­նա­կու­թյունը: Սո­քա ու­րեմն ա­ռավե­լա­գույն շնորհ են ստա­նում` ըստ կոչ­ման և ըստ ձեռ­նադ­րու­թյան, ուստիև ա­ռավե­լա­գույն պարտ­յաց են­թա­կա են ու պա­տաս­խա­նա­տու[12]: Նո­քա հո­գա­ցող են ոչ միայն յուրյանց ան­ձանց, այլև այն ա­մեն­քի հա­մար, ո­րոնց բա­րե­կե­ցու­թյան պա­տաս­խա­նատ­վու­թյունը ստա­ցել են Աստ­վա­ծած­նից[13]: Այս ուղ­ղու­թյան ու ձգտման կեն­դա­նի հիշե­ցու­ցիչն է վա­նա­կան միու­թյունն, որ մարմ­նաց­նե­լով յուր մեջ ճշմա­րիտ եղ­բայ­րու­թյուն, նվիր­վում է ժո­ղովր­դի կրթու­թյան և կա­րոտյալ­նե­րի ու տան­ջվող­նե­րի օգ­նու­թյան, մխի­թա­րու­թյան և ա­մոք­ման գոր­ծին:

Նո­ցա հո­գա­ցո­ղու­թյան են­թար­կված մասն էլ ժո­ղո­վուրդն է, որ կոչ­վում է հոտ, ոչ­խարք, գառ­ներ, եղ­բայր­ներ, Տի­րոջ ժո­ղո­վուրդ, ար­քա­յու­թյան որ­դիք, Աս­տու­ծո որ­դիք և այլն, և այդ ա­նուն­նե­րից ամեն մեկն ար­տա­հայտում է այն վե­րա­բեր­մուն­քը, որ պետք է ու­նե­նա ժո­ղո­վուր­դը դեպի Քրիս­տոս և դեպի աստվա­ծա­յին պատ­­վի­րան­նե­րը: Սա­կայն այս մի կտրա­կան բա­ժա­նումն չէ, այլ թե՛ պաշ­տոնա­տար դա­սը և թե՛ ժո­ղո­վուր­դը կազ­մում են Քրիս­տո­սի հոտը: Դո­քա ի­րա­րից տար­բեր­վում են այ­նով, որ ա­ռա­ջինն ու­նի ձեռ­նադ­րու­թյուն և, ըստ ձեռ­նադ­րու­թյան, ո­րոշ պաշ­տոն ե­կե­ղե­ցում, մինչ­դեռ միևնույն են այ­նով, որ եր­կու­քի կո­չումն էլ նույն է, այ­սինքն` ըստ յուրով­սանն աշ­խա­տա­նաց ու գի­­տու­թյան և ըն­դու­նած շնորհ­նե­րին ու­սում­նա­սի­րել ճշմար­տու­թյունը, գոր­ծել, գոր­ծակ­ցել Աս­տու­ծո և տարածել ու զարգացնել Աստուծո ար­քա­յու­թյունը: Այս­պես և ա­ռա­քյալ­նե­րը նույնիսկ վճռա­կան դեպ­քե­րում յուրյանց հավա­տա­­ցե­լոց ժո­ղո­վի հետ հո­գու միու­թյամբ էին գոր­ծում (Ա Կոր., Ե 4):

Ե­կե­ղե­ցու էու­թյունն ու մեծ նշա­նա­կու­թյունը խոս­տո­վա­նում է դռնբա­ցե­քի հան­դի­սին` փրկու­թյան դռան բա­ցու­մը խնդրող ժո­ղովր­դի կող­մից. «Սա է մեզ մայր ա­նա­րատ, եւ ի սմա­նէ ծնա­նիմք որ­դիք լու­սոյ եւ ճշմար­տու­թեան. եւ սա է մեզ յոյս կե­նաց, եւ սո­վաւ գտա­նեմք զփրկու­թիւն հոգ­ւոց, եւ զի սա է մեզ ճա­նա­պարհ ար­դա­րու­թեան, եւ սո­վաւ ե­լա­նեմք առ Քրիս­տոս հայրն մեր երկ­նա­ւոր»[14]: Ըստ ո­րում և ե­կե­ղե­ցին յուր բո­լոր գո­յու­թյամբ ներ­կա­յաց­նում է Աս­տու­ծո երկ­նավոր ար­քա­յու­թյունն երկ­րի վրա, այն­պես որ Ս. Հովհան Ի­մաստա­սերը ի­րավամբ գրում է. «Քա­հա­նա­յա­պետն, որ ի սմա, բաշ­խէ զշնորհս ճշմա­րիտս, օ­րի­նակ է մե­ծի քա­հա­նա­յա­պե­տին, յոր­մէ վտակն ան­մա­հու­թեան Հո­գին Սուրբ կեանս եւ ան­մա­հու­թիւն բաշ­խէ մարդ­կան: Եւ դասք պաշ­տօ­նէից ո­րո­շեալ ի սմա` երկ­նայ­նոցն դա­սուց զա­նա­զան ու­նո­ղաց զդաս եւ զպաշ­տօն նշա­նա­կա­բար ու­նին զօ­րու­թիւն...»[15]:

 

 


[1] Տե՛ս Ա Կոր., ԺԱ 16, 22. Գաղ., Ա 13. Ա Տիմ., Գ 5, 15. Գործք, Ի 28 և Ա Կոր., ԺԲ 28. Եփ., Ա 22. Գ 10. խ 22-32. Փիլ., Գ 6. Կող., Ա 18, 24. մանավանդ Գործք, Թ 4. Գաղ., Ա 13. Ա Կոր., ԺԵ 19. Ա Տիմ.,Գ 15 և այլն:

[2] Ս. Հովհ. Իմաստ., 143. Հարց., 613-614. Ընդհ., 374:

[3] Ս. Հովհ. Իմաստ., 119, 130. Հարց., 531, 532, 613:

[4] Կող., Ա 18. Գ 15. Եփ., Ա 22. Ե 23-31. Փարպ., 143. Յով. Իմաստ., 130:

[5] Տեր «եդ զհիմունս սորա ոչ ըստ մարգարէութեանն ի քարանց պատուականաց շա­փի­ղայ եւ կարկեհան, այլ ինքն եղեւ վէմ անկեան, եւ հիմունս արկ սմա զառաքեալս եւ զմար­գարէս: Եւ կանգնեալ ոչ յասպիս զաշտարակս սորա եւ ածեալ պարիսպ յընտիր ըն­տիր քարանց պատուականաց. այլ զհրեշտակաց բիւրաւոր զօրութիւնսն կացոյց սմա պարիսպ շուրջանակի եւ զսրբոցն լուսազգեցիկ գումարութիւնս»: Ս. Հովհ. Իմաստ., 130:

[6] Տե՛ս Գործք, Բ 42. Ա 13. Բ 1. Դ 31. ԺԲ 11. Ա Կոր., ԺԱ 18. ԺԴ 19, 34, 35. Գործք, Ի 7. Ա Կոր., Ժ 16. Եբր., ԺԳ 10. Գործք, Դ 31. Ե 3, 9. Զ 5. Է 55. Ը 15. ԺԳ 1-3: 

[7] Գործք, ԺԵ 28. ԺԶ 6. ԻԱ 1. Ա Կոր., ԺԲ 4-6. Եփ., Դ 4:

[8] Ղազար Փարպ., Պատմ., էջ 475:

[9] Եբր., ԺԲ 23. Եղիշե, 224, 371, 375. Հաճ., ԺԹ 317: «Որ թուի մարտուցելոցն պա­տե­րազմ դժուարին, եւ յաղթեալք խնդան ոչ սակաւ, եւ եւս առաւել մարտին յաղթութիւնք հոգեւորացն է խնդումն»: (Հաճ., Ժ 342):

[10] Տե՛ս Հռ., ԺԲ 1. Ա Կոր., ԺԲ Ա. Թես., Ե 19. Հակ., Գ 1. Հաճախ., Դ 250-258. Փարպ., 147. «Զի ադամք եմք միմեանց ի շինութիւն հաւատոց սիրովն Աստուծոյ»: Ս. Սահակ:

[11] Բ Կոր., Ե 18. Ա Կոր., ԺԲ 28. Եփ., Ա 22. Ա Թես., Ե 10, 12. Բ Տիմ., Ա 11. Ա Կոր., ԺԶ 15. Հռովմ., ԺԲ 8. Կող., Դ 17. Փիլիմ., 22: Հմմտ. և Հովհաննէս Սարկավագ վարդապետ, Հաղագս քահանայության (Սոփերք, Գ):

[12] Ս. Ներսես Շնորհալի, Ընդհանր., էջ 291, 453: Ա Կոր., ԺԲ 12-31. Հռովմ., ԺԲ 5. Գաղ., Գ 28. Գ Գործք, Բ 14. ԺԴ 22. ԺԳ 1. ԺԱ 30. ԺԵ 26, 22, 23. ԻԱ 18. Թ 28 և այլն:

[13] «Թողուլ լքանել զհօտս հովուապետին ի խնամոց հովուութեան, եւ զգառինսն ի գայլոցն տեսանելով յափշտակեալս եւ անտես առնել անհաւատութեան է նշանակ»: Ընդհ., 9, 11: Տե՛ս և Ա Կոր., ԺԴ 3, 24. Եփ., Գ 5. Դ 11. Ա Թես., Ե 10. Հռ., ԺԲ 6. Ա Պետր., Բ 25. Ե 4:

[14]  «Նաւահանգի՛ստ է ամենեցուն տաճար աղօթից եւ տեղի խնդրուածոց մերոց, զոր յարանունաբար եկեղեցի սովոր եմք կոչել, ունելով յինքեան նաւապետ կարա­պե­տու­թեան զտեսուչ  եպիսկոպոսն, զի խնամոտ եւ արդիւնակատար կամօք անշարժ ունիցի զսահման իւրոյ կարգին: Վասն այսորիկ առհասարակ ի Քրիստոս հաւատացեալք ա­պա­ւէն ապաստանի ունին զՍուրբ Եկեղեցի, զի արդարոց եւ մեղաւորաց է նաւա­հան­գիստ, եւ տեղի յուսոյ փրկութեան մերոյ...»: Ս. Սահակ:

[15] «Տեսանես զյարմարումն եւ զբարձրութիւն Եկեղեցւոյ, զսուրբ եւ զամբիծ հաւա­տոյն ասեմ, որոյ առաքեալք եւ մարգարէք եւ վարդապետք են նաւավարք` ունելով նա­ւա­պետ զմարմնացեալ եւ զմարդացեալ Բանն Աստուած, եւ զնա իսկապէս խոս­տո­վանիմք` ասելով` Մայր Եկեղեցւոյ ի Քրիստոս հաւատացելոց, զհաւատն, քանզի զօրէն նաւի, զամենեսեան յինքն ամփոփելով ցամաքաթեւ յամենայն աշխարհական ծփա­նաց, կարող լինի ապրեցուցանել, բայց միայն աներկեւան ցնծութեամբ պահեսցուք զհա­ւատս, որով շինեցաք բանաւոր եւ մտաւոր եկեղեցի ի վերայ հիման առաքելոց եւ մար­գարէից»: Ս. Սահակ:

 

Արշակ Տեր-Միքելյան

«Հայաստանյայց Սուրբ Եկեղեցու Քրիստոնեականը» գրքից

 

10.09.24
Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․