Հովհաննեսի Հայտնության գրքի պատգամը

Սուրբ Գրքի ամենավերջին գիրքը, որը կոչվում է <<Հովհաննեսի Հայտնություն>>, իր խորհդրաբանական պատկերներով ու նկարագրությամբ մշտապես մարդկանց գրավել է և ապագայի վերաբերյալ մարգարեական նկարագրությամբ հետաքրքրել, թեև համարվել է ամենադժվար մեկնելի գիրքը: Գրվել է Հովհաննես առաքյալի կողմից` Եգեյան ծովում գտնվող Պատմոս կղզում: Գրության ժամանակի վերաբերյալ տարակարծությունները դեռևս մնում են, այնուամենայնիվ այն գրվել է ոչ շուտ, քան 64թ. ներոնյան հալածանքները և ոչ ուշ 95թ., քան Դոմիտիանոսի իշխանության շրջանը: <<Հայտնություն>>-ը ոչ միայն մեծ մարգարեական գիրք է ապագայի վերաբերյալ, այլև կանխորոշում է մշակույթի ճգնաժամն ու մարդկության արժեհամակարգի անկումը և միևնույն ժամանակ զգուշացնում վերահաս արհավիրքների մասին: Այդուհանդերձ Հայտնության գիրքը ավետում է Քրիստոսին հավատարիմ մարդկանց փրկության ու հաղթության լուրը և լուսավոր ապագայի հույսը վերստին վերահաստատում` հատկապես դժվարությունների և փորձությունների մեջ գտնվող քրիստոնյաների համար: Գրքի հունարեն վերնագիրը` apocalypsis, հրաշալիորեն թարգմանվել է հայտնություն բառով, ինչպիսին իրականում է: Ապոկալիպտիկ գրականությունը պատկանում է հրեական սրբազան գրվածքների գրական ժանրին: Նախ ինչ է ապոկալիպտիկը: Այն աստվածաշնչյան յուրօրինակ ժանր է և ընդհանրապես հնագույնը գրական ժանրում: Աստված հայտնում է ինչ-որ պատգամ, իրողություն` Իր կողմից ընտրյալ անձանց, ովքեր պատմում են աշխարհին, թե ինչ է տեղի ունենալու ապագայում, ինչպիսի ուժեր են կառավարում աշխարհը և թե ուր է գնում մարդկությունը և ամբողջ տիեզերքը: Ուստի, Հայտնության գիրքը մաս է կազմում աստվածաշնչյան գրական մի ուղղության, որը կոչվում է ապոկալիպտիկ: Գրական որևէ ժանր ճանաչելու համար անհրաժեշտ է ճանաչել այն դարաշրջանը, որին տվյալ երկը պատկանում է, շրջապատող հանգամանքներն ու մշակույթը: Հայտնության գիրքը բովանադակում է սիմվոլներ ու խորհրդանշանական ներկայացումներ: Կնիքները, փողերը, գավաթները և մյուս պատկերները վկայակոչում են ոչ թե պատմական իրադարձություններ կամ դրանց մանրամասները, այլ պատմության ընթացքում գործող սկզբունքներ: Դրանց գործունեության (նշանակության) ոլորտն ընդարձակ է: Բովանդակության և խորհրդանշանների վերլուծություն չներկայացնելով` համառոտ նշենք ընդհանուր դրույթները, որպեսզի պարզորոշ կերպով հայտնության պատգամը լուսաբանված լինի, քանի որ կան նաև բազմաթիվ մեկնություններ, աստվածաբաններ, մեկնաբաններ և հատկապես ինքնակոչ ժամանակակից <<մարգարեներ>>, ովքեր մակերեսային մոտեցում են ցուցաբերում` խառնելով որոշ հանգամանքներ, ինչպես օրինակ` հազարամյա թագավորության վերաբերյալ, որի մասին դեռևս Օգոստինոս Երանելին նշում է, որ ներկա ժամանակահատվածըª Քրիստոսի առաջին գալուստից մինչև Նրա վերադարձը, հազարամյա դարաշրջանն է և հազար թիվն այստեղ սիմվոլիկ իմաստ ունի` սկիզբ և ավարտ ունեցող լրման խորհուրդ և ոչ թե երկրային ժամանակագրական իմաստ: Այս մասին նաև իրենց աշխատություններում ներկայացնում են Մաղաքիա արք. Օրմանյանը և Շնորհք արք. Գալուստյանը: Հովհաննեսի Հայտնության ամբողջական մեկնության պահպանված առաջին երկը Փոքր Ասիայի Կեսարիա քաղաքի երանելի Անդրեաս արքեպիսկոպոս Կապադովկացու մեկնությունն է: Հավանաբար այն գրվել է 563-ից 614թթ-ում ընկած ժամանակահատվածում: Իր աշխատանքում նա բացահայտում է Հայտնության եռակի իմաստը` տառացի, բարոյական և խորհրդաբանական մեկնությունները: Հետագայում հայտնութենական այս գրքի բոլոր լուրջ լուսաբանումները հիմնված են Անդրեաս Կապադովկացու երկի մեկնության վրա` որպես առաջին հիմնական աղբյուր: Հայ հոգևոր իրականության մեջ Հովհաննեսի Հայտնության գրքի ամբողջական մեկնությանը անդրադարձել են Սուրբ Գրիգոր Տաթևացին և Պետրոս արքեպիսկոպոս Բերդումյանը: Արևելքում երկար ժամանակ <<Հայտնություն>>-ը չէր ընդգրկվում Նոր Կտակարանի կանոնի մեջ, իսկ այն հայերեն է թարգմանվել 12-րդ դարում` Ներսես Լամբրոնացու կողմից և աստիճանաբար ընգրկվել հայերեն Աստվածաշունչ մատյանների մեջ: Սակայն եկեղեցական ծիսակարգում <<Հայտնություն>>-ից ոչ մի ընթերցում չի կատարվում:

Ռուս ուղղափառ եկեղեցու կարկառուն աստվածաբան Ալեքսանդր Մենն ասում է, թե շատերը կարծում են, որ Հայտնության գիրքը հասարակ մարդու համար ամբողջապես փակ ու անհասանելի գիրք է: Երբեմն կարող է այնպիսի տպավորություն ստեղծվել, որ աստվածաշնչյան այս գիրքը գրված է ոչ թե մարդկանց համար, այլ ինչ-որ անհայտ նպատակով: Այդուհանդերձ Սբ. Պողոս առաքյալն ասում է, թե Աստծո շնչով գրված ամեն գիրք օգտակար է ուսուցման, հանդիմանության, ուղղելու և արդարության մեջ խրատելու համար (Բ Տիմ. 3:16): Հետևաբար այս գիրքը և ընդհանրապես վախճանաբանությունը չի համարվում արգելված` այն կարդալու ու հասկանալու համար, և նրա բովանդակությունը այդքան էլ անհասկանալի չէ, ինչպես թվում է: Հայտնության գրքի սիմվոլների իմաստների մեծ մասը ավելի հասկանալի է դառնում, երբ կարդում ենք Հին Կտակարանը, քանի որ հեղինակը կրում էր այդ լեզվամտածողությունը և մտածում էր այդ հասկացություններով, հինկտակարանյան պատկերներով ու խորհրդաբանությամբ: Այն սովորական ժանր էր Ք. ա. 1-ին դարում և Հայտնության առաջին ընթերցողները հրաշալիորեն հասկացել են այն: Նշենք նաև յոթ թվի կարևորությունը: Նամակներն ուղղված են Յոթ եկեղեցիների: Այս թիվը հայտնվում է մոտ հիսունչորս անգամ: Դա հավաստում է այն դրույթը, համաձայն որի խորհդրանիշները վկայակոչում են մարդկային վարքի, ինչպես նաև աստվածային կառավարման սկզբունքներ` իբրև կատարելության ու լիալրության նշան: Աստծո ծրագիրը մարդկանց փրկության հույսի ու Քրիստոսի գալստյան խոստման վերհիշեցումն է: Գրքի ուշադիր ընթերցանությունը վեր է հանում յոթ բաժնից կազմված գրական կառուցվածքը: Դրանք զարգանում են զուգահեռաբար: Բոլոր բաժիններն ուրվագծում են Քրիստոսի գալուստից մինչև Նրա վերադարձը: Ամեն անգամ, երբ որևէ բաժին հասնում է Դատաստանի օրվան, հեղինակը հետ է դառնում` քննություն առնելու մի նոր բաժին և սկսելու հենց սկզբից: Այդ բաժինը դարձյալ նկարագրում է նույն շրջանը, սակայն տարբեր դիտանկյունից և տարբեր խորհդրանիշներով: Այդ յոթ բաժինները կարելի է այսպես ներկայացնելª

ա. Քրիստոսի եկեղեցին աշխարհում – գլուխ 1-3 (ճրագակալները)

բ. Եկեղեցին տառապում է հալածանքից - գլուխ 4-7 (կնիքները)

գ. Եկեղեցու համար վրեժ է լուծված, այն պաշտպանված է ու հաղթանակած - (գլուխ 8-11 փողերը)

դ. Մեսայի մարտը չար ուժերի դեմ – գլուխ 12-14 (Քրիստոսն ու Վիշապը)

ե. Աստծո վերջնական զայրույթը հարվածում է չզղջացողներին – գլուխ 15-16 (յոթ սափորները)

զ. Բաբելոնի ու գազանների անկումը – գլուխ 17-19 (Բաբելոն)

է. Վիշապի դատապարտումը, Քրիստոսն ու Իր Եկեղեցին հաղթողներն են – գլուխ 20-22

Այսպիսով այս ամենը ներկայացնում են այն շրջանը, որն ընկած է Քրիստոսի առաջին գալստյան ու Նրա վերադարձի միջև: Հիշյալ հատվածները, սակայն պարզ կրկնություններ չեն: Դրանցից յուրաքանչյուրը մի նոր տարր է ավելացնում նախորդ բաժնի մտածողությանը: Ամեն բաժին իր տեղում է և ոչ մի տեղ չկա որևէ շփոթմունք: Այսպես, եկեղեցին գործում է ինչպես ճրագակալ: Այն կրում և տարածում է լույս: Իսկ մթությամբ պարուրված աշխարհը հալածում է Եկեղեցուն: Սա է հալածանքի յոթ կնիքների իմաստը: Սակայն, Աստված հալածողներին չի թողնում անպատիժ: Նա իր դատաստանն իրականացնում է նաև աշխարհի վրա, որի խորհրդանիշը յոթ փողերն են: Եթե աշխարհը հաշվի չի առնում այդ դատաստանը, ապա ստանում է աստվածային զայրությով լի յոթ գավաթ և այլն:

Ծանր ժամանակներ էին քրիստոնյաների համար: Իր խելացնոր ցանկությունների համար Հռոմը հրդեհի մատնած Ներոն կայսրն ամբողջությամբ մեղքը բարդում է քրիստոնյաների վրա ու սկսում են հալածանքները սաստկանալ: Անմեղ մարդկանց աննկարագրելի տանջանքների են ենթարկում: Բազմաթիվ քրիստոնյաներ նետվում են սոված գազանների առաջ, որպեսզի հեթանոս հանդիսատեսների համար ավելի հետաքրքիր ու տեսարժան ներկայացնումներ կազմակերպվեն: Մյուսներին այրում են, խաչը բարձրացնում` մոխրի մեջ պատված Հռոմ քաղաքի փողոցների երկայնքով, իսկ կայսրը իր շքախմբի հետ ձիակառքով շրջում է ու իր հաղթանակն ավետում քրիստոնյաների հանդեպª խոստանալով Հռոմեական կայսրության երեսից ջնջել քրիստոնյաներին: Ահա այսպիսի ահասարսուռ տեսարաննները, տանջանքները, հալածանքները, նահատակությունները անընդհատ հարց են առաջացնում քրիստոնյաների մոտ, թե մինչև երբ, Տեր... (Հայտ. 6:10): Եվ արդեն կրկին վերահաս հալածանքների ալիքը` հատկապես Փոքր Ասիայում Դոմիտիանոս կայսեր օրոք, կրկին դառնում են անմեղ քրիստոնյա զոհերի պատճառ: Իսկ Հովհաննես առաքյալն աքսորված է Պատմոս կղզի: Մյուս առաքյալները բոլորը նահատակված են: Քրիստոնյաների ապագան մշուշոտ ու մռայլ է երևում այս բոլոր իրադարձությունների ներքո, և այդ ժամանակ Աստված հայտնվում է առաքյալին ու տալիս պատասխանը, թե մինչև երբ..., որ Ինքը չի մոռացել իր ժողովրդին, իր եկեղեցուն և որ շուտով գալու է վերջ դնելու այդ տառապանքներին ու անարդարություններին: Ինչպես ասվում են Հայտնության վերջին խոսքերում, թե <<Ով այս մասին վկայեց, ասաց. <<Ես գալիս եմ շուտով>>: Ամեն: Ե°կ, Տե°ր Հիսուս Քրիստոս>> (Հայտն. 22:20):

Հովհաննես սրկ. Մանուկյան