«Հրեշտակի հայտնությունը յուղաբեր կանանց» տեսարանի կոմպոզիցիան

«Հրեշտակի հայտնությունը յուղաբեր կանանց» տեսարանը Հիսուսի հարության հետ կապված իրադարձության տեսարաններից է: Այն ներկայացված է ավետարանական տոների շարքին: Հաճախ այս տեսարանը ավելի հասկանալի դարձնելու համար մանրանկարիչները դրանք ուղեկցում են բացատրական մակագրություններով: Ավանդական պատկերագրական խմբագրությունը ներկայացնում է երեք կանանց՝ յուղի սրվակներ ձեռքին, որոնք եկել են Տիրոջ գերեզմանի մոտ: Բացված գերեզմանի վրա նստած է սպիտակափառ հրեշտակը, իսկ զարհուրած պահակները պառկած են կողք-կողքի:

«Հրեշտակի հայտնությունը յուղաբեր կանանց» տեսարանի ենք հանդիպում Աղթամարի Ս. Խաչ եկեղեցու որմնանկարներից մեկում, ձախ կողմում նստել է հրեշտակը: Ուղղաձիգ մեծ թևի ծայրամասերը միանում են իրար ու գլխի ետև սրտանման մոտիվ կազմում: Գերեզմանն ունի բրգաձև տանիք, որը բաժանված է երեք հորիզոնական երիզների: Հիմքում եզերված է փշատերևի գալարակով, իսկ կողքերում՝ կիսականթային տերևներով: Քովթարը հենված է երկու մեծ սյուների վրա: Կիսալուսինն ունի զարդային հյուսվածք և այս նույն մոտիվով են շրջառված կամարավոր դռան եզրերը: Մի մեծ ուղղանկյունի քար է դրված գերեզմանի վրա, որը ծածկված է երեք խաչով զարդարված շորով: Երկու կանայք խոսում են հրեշտակի հետ: Խորքում, ըստ արձանագրության, Հովհաննես և Պետրոս առաքյալներն են:

Սարգիս Պիծակի գրած և նկարազարդած «Բժշկության ավետարանում» հիվանդներին բժշկելու և մեռելներին վերակենդանացնելու տեսարաններից բացի պատկերված են, ինչպես ծաղկողն է նշում Քրիստոսի ծնունդն ավետող, ծննդյան, մկրտության, մահվան հետ կապված դրվագներ, պատկերազարդման մի համակարգ, որը հենց ինքը՝ նկարիչը, համարում է նորություն՝ ընդգրկված պատվիրատուի գիտությամբ.

Եւ պատկերնով նոր է ի գրի:

Գիտելութեամբ իմ Տէր Բասլի:

«Բժշկության ավետարանում» տեքստից անկախ, ինքնուրույն կոմպոզիցիա է «Հրեշտակի հայտնությունը յուղաբեր կանանց» ինքնատիպ նկարը: Այն պատկերված է ուղղանկյունաձև շրջանակի մեջ, տեքստի միջին մասում, հնչեղ գուներանգներով, որոնց շնորհիվ էլ ընդգծվում է պատկերի սիլուետային բնույթը: Ֆոնն ամբողջապես ոսկի է, որի վրա շողշողում է հրեշտակի ձյունափայլ զանգվածը («Եւ էր տեսք նորա իբրև զփայլակն, և հանդերձ նորա իբրև զձիւն», Մատթ. 28:3): Լուսապսակի ու գլխի մի մասը, նաև ոսկիով նշված ոտնաթաթերը, որ ճեղքում են նկարի շրջանակը, առավել ցայտուն են դարձնում հրեշտակի գերիշխող դիրքը: Նա նստած է Հիսուսի գերեզմանի մի կողմում ընկած վեմի վրա, մեն-մենակ: Հրեշտակի տիրական դիրքը է՛լ ավելի ընդգծելու համար չեն պատկերված նույնիսկ քնած զինվորները:

Նկարիչն ստեղծել է պատկերավորման ձևերի, գծերի ու գույների մի յուրահատուկ հավասարակշռություն, մի հրաշալի և կուռ հյուսվածք: Հրեշտակը նկարի կենտրոնն է: Նրա աջ կողմում պատկերված են երկու Մարիամները, որոնց սպիտակավուն դեմքերը ներդաշնակում են ձախում պատկերված գերեզմանի ուղղանկյունաձև խորշում գտնվող սպիտակավուն սավանի հետ: Եվ եթե առաջին Մարիամի շալի գույնը խոսում է գերեզմանի դատարկությունը նշող մթին երանգի, ապա մյուս Մարիամի հագուստի կարմիրը՝ գերեզմանի եզրերի կարմիրի հետ: Հրեշտակի սիլուետը փոքր չափով կրկնվում է եկեղեցու կապտավուն ուրվաձևում: Եվ այդ ամենը ավելի են շեշտում հրեշտակի կերպարանքը:

Որպեսզի պարզ լինի, թե կիլիկյան արվեստն ինչ ոճական փոփոխություն է կրել Պիծակի մոտ, բավական է վերցնել «Հրեշտակի հայտնությունը յուղաբեր կանանց» թեմայով արված երկու նկար 1260-70 թթ. ավետարանից (Երուսաղեմ, № 2658, վերատպված Լ. Ազարյանի նշվ. աշխ. մեջ, պատ. 104) և «Ճաշոցից» (Մատ., № 989, վերատպված 1967թ. ալբոմում): Երկուսն էլ ներկայացնում են Մատթեոսի ավետարանում նկարագրված հրեշտակի հայտնությունը, երկուսում էլ պատկերված են քնած զինվորները, ներկա են երեք յուղաբեր կանայք, ինչպես նշված է Մարկոսի ավետարանում (16:1): «Ճաշոցի» նկարում այդ ամենից բացի ներկայացված է աշակերտներից մեկը, որը զննում է թեք ուղղությամբ նկարված դագաղը և սպիտակ վարշամակներից բացի ոչինչ չի գտնում: Ոչ միայն այս թեմայի պատկերագրական երեք տիպ ենք տեսնում «Յուղաբեր կանանց» այս երեք պատկերներում, այլև ոճի յուրօրինակ զարգացում:

Երուսաղեմի ավետարանում շատ որոշակի է նկարի անկյունագծային շեշտվածությունը բաց երանգի շեշտով, և այդ շերտը շարժում ու կենդանի ռիթմ է հաղորդում ամբողջ նկարի մակերեսին՝ սկսած շրջանակից մինչև ծալազարդումները, ժեստերը, բեկբեկուն ուրվաձևերը:

«Ճաշոցի» նույն թեմայով պատկերում արդեն սկսվում է յուրօրինակ «մաներիզմ», ուրվաձևերի հստակում, միաժամանակ նկարի հարստացում շրջանակի շքեղ զարդերով, աքսեսուարներով, տեքստի ու նկարի ճարտարապետական համադրումով: Իսկ Պիծակի նկարում ամբողջապես վերացված են անկյունագծային թեք ուղղություններով ուրվաձևերը, այն ամենը, ինչ պոռթկում է հաղորդում նկարին: Պահպանված է տեքստի և պատկերի ճարտարապետական համադրումը, բայց դուրս են նետված բոլոր զարդերը, մանրամասները, աքսեսուարների առատությունը: Ամեն ինչ ենթարկված է խիստ կարգի, ամեն ինչ գտնվում է ուղղահայացների և հորիզոնականների մեջ ամփոփված ձևերի հանդարտ ռիթմի մեջ, նույնիսկ ծալազարդումները, ժեստերը:

Սարգիս Պիծակի լուսանցանկարներում «Յուղաբեր կանանց» տեքստի լուսանցքում Մարիամների ֆիգուրը միտված է երկրաչափորեն կանոնավոր ձևերի, հատկապես կորերի լայն օգտագործումով, որոնք կերպարին սահունություն և նազանք են տալիս: Կանանց պատկերներում դեմքի օվալը շրջափակում է ճակատի նույնպիսի կորը, բայց արդեն նշված գլխաշորի կոր ծալի ձևով: Այդ նրբությունը հատուկ է Պիծակին: Կիլիկյան

նախորդ շրջանի վարպետներից շատերը չեն էլ ձգտել դեմքի շրջագծի այդօրինակ կանոնավորության (գրեթե կատարյալ էլիպսաձև): Նրանց ավելի հետաքրքրել է շարժման պլաստիկան: Պիծակի նկարում բնորոշը հեզությունն է, ներքին խռովքը չի արտահայտված արտաքին շարժումների դրամատիզմով: Իսկ ֆիգուրները շրջագծող ոսկու բարակ և նուրբ շերտը նրանց վերջնականապես անջատում է արտաքին աշխարհի դրսևորումներից, ենթարկում ներքին երկրաչափական կորերի ու զուգահեռների ռիթմին:

Հեթում Բ արքայի «Ճաշոցում» «Հրեշտակի հայտնությունը յուղաբեր կանանց» մանրանկարը էջի վերևի մասում է: Ներկայացված են երեք կանանք, որոնք եկել են Տիրոջ գերեզմանի մոտ և տեսել բացված գերեզմանի վրա նստած սպիտակափառ հրեշտակին, զարհուրած պահակները պառկած են կողք-կողքի, Պետրոս առաքյալը հակվել է բացված գերեզմանի վրա, որտեղ միայն պատանքն է մնացել: Ինչպես ավետարանական հիմնական շարքի մյուս տեսարաններում (ի տարբերություն երկրորդական տեսարանների և հինկտակարանային սյուժեների) նկարիչը ոչ թե հենց այդ տեքստն է պատկերում, որ գրված է նկարի կողքին, այլ տեսարանը ներկայացնում է ըստ կայացած պատկերագրության, որտեղ սովորաբար միացած են պահեր տարբեր աղբյուրներից, այստեղ Ավետարաններից:

Թորոս Տարոնացին մանրանկարի շրջանակով եզրային ֆիգուրները մասամբ հատելու մեթոդով հասնում է որոշ խորության և տարածականության, նույնիսկ այն տեսարաններում, ուր սակավաթիվ են գործող անձինք: Որոշ մանրանկարներ կառուցված են այնպես, որ դրանցից ստացվում է այն տպավորությունը, թե ֆիգուրները առաջ են շարժվում: Այդպիսի մանրանկարներից է «Եսայի Նչեցու ավետարանից» «Հրեշտակի հայտնությունը յուղաբեր կանանց» մանրանկարը:

«Հրեշտակի հայտնությունը յուղաբեր կանանց» մանրանկարում Մոմիկը ներկայանում է որպես մի վարպետ նկարիչ, որ տիրապետում է խմբավորման արվեստին և հուզառատ ու հուժկու կերպարանքների և նրանց շարժումների միջոցով կարողանում է արտահայտել իրադրության վեհությունը:

Կազմեց Գայանե Սուգիկյանը