Գրքեր

Հռոմի հայրապետ սուրբ Ստեփանոսի և նրա հետ եղածների վկայաբանությունը

Այն ժամանակներում Հռոմեացիների վրա իշխանություն ստացավ Վաղերիանոսն իր որդի Գաղիանոսի հետ: Եվ սկզբում քրիստոնյաների դեմ հակառակ ոչինչ ցույց չէր տալիս և իր խորամանկությամբ սիրելի և հարազատ էր [ձևանում]: Իսկ հետո, կախարդների կողմից խաբվելով և իր քողարկված չարության պատճառով, սկսեց Քրիստոսի եկեղեցիների դեմ հալածանքներ հարուցել և հետապնդել սուրբ և արդար մարդկանց: Եվ քրիստոնյաներին, որ բռնում էին, նախ պես-պես խոստումներ էին տալիս, իսկ հետո սկսում սպառնալ և վերջում չարչարելով տանջում:

Այնժամ Հռոմի երանելի հայրապետ Ստեփանոսը, որի մասին պատմում է հետագա խոսքը և որ ամեն ինչով արժանի էր աթոռին, իր առաքինությամբ և վայությամբ նմանվեց գլխավոր առաքյալ Պետրոսին: Նա քսաներեքերորդն էր առաքյալներից հետո, հաջորդեց Ելևկիոսին, իսկ իրենից հետո աթոռը ժառանգեց երանելի Քսեստոսը: Եվ երանելին, ժողովելով ամբողջ Եկեղեցին, ասաց. «Ի՛մ եղբայրներ, թո՛ղ ձեզնից ծածուկ չմնա, որ բռնակալների շուրթերով նույն ինքը բանսարկուն է խոսում և քրիստոնյաներին անճողոպրելի տանջանքների և պատիժների մատնում: Եվ ովքեր մոռացված են` օր օրի [ավելի ու ավելի] հայտնի է դարձնում և [երկրային] մեծության ու փառքի հասցնելով` հաղթում է բազում թուլացածների. նրա միջոցով հատկապես այս են գործում: Եվ դուք, ո՛վ իմ սիրելիներ և ավետարանական քարոզության և հոգևոր վերստին ծննդյան որդիներ, երկրավորը դեպի երկիր վանեցեք և ոգով թեթևացած` [ծաղկի պես] վերաբացվեցեք երկնային արքայության մեջ: Եվ մի՛ երկնչեք մարմնական տանջանքներից, որ առժամանակյա են, այլ [վախեցեք] հոգու և մարմնի տանջանքներից, որ հավիտենական են»:

Եվ Բովնոս քահանան բազմության բերանը եղավ և ամենքի փոխարեն խոսելով` ասաց. «Ո՛վ տեր, մենք թողեցինք մեր ազգն ու փառքը, մեծությունը և ամեն աշխարհային բան և քո սուրբ աղոթքներով ու քրիստոսասեր վարդապետությամբ կհեղենք մեր արյունը` զորանալով Քրիստոսի միջոցով, որ Իր սուրբ արյունը հեղեց մեզ` մեղավորներիս համար: Մի՛ դադարիր մեզ ոգևորել»: Եվ այս ասելով` բոլոր հավաքվածներն աղաչում էին Աստծու քահանայապետին, որպեսզի ովքեր դեռ թերահավատ էին, ովքեր կասկածամտությամբ էին սովորել վարդապետությունը, նույնպես արժանի դառնան վերստին ծննդյան: Եվ սուրբ քահանայապետը հրամայեց վաղը ևեթ ժողովել ամենքին և կատարեց սուրբ մկրտության սպասավորությունը և նրանց լուսավորեց սուրբ ավազանի հոգևոր ծննդյամբ: Մկրտությունից հետո նաև վարդապետության հավատարիմ խոսքով քաջալերեց նրանց, օրհնեց քրիստոնյաներին` նրանց թիվն ավելացնելով հարյուր ութով:

Իսկ հաջորդ օրը Աստծու քահանայապետը երեք քահանա ձեռնադրեց և յոթ սարկավագ ու հոգու սպասավորության ևս տասնվեց այլ աստիճաններ շնորհեց: Եվ սրանից հետո բազում հելլենացիներ, որ այնտեղ էին բնակվում, բարեպաշտությամբ մկրտվեցին Աստծու քահանայապետի կողմից: Նրանցից մեկն իշխանությամբ դեմարքոս էր, որ ժողովրդապետ է թարգմանվում: Նրա անունը Նեմեսիոս էր, և առաջ եկավ իր դստեր հետ, որի անունը Լուկիլլա էր, և բժշկություն և սուրբ ավազանի մկրտության լուսավորությունն էին խնդրում: Եվ Աստծու քահանայապետն ասաց նրան. «Եթե քո ամբողջ սրտով հավատաս սուրբ Երրորդությանը, մի բնությամբ և Աստվածությամբ դավանվող երեք Անձերին, ինչպես և Քրիստոսի փրկական մարդեղությանը` ճշմարտապես մեր զանգվածից` երկուսից մեկ եղած, Հորն ու Սուրբ Հոգուն հավասարակից, կստանաս` ինչ կամենում ես»: Եվ նա կամեցավ պահել նույն դավանությունը, ինչպես խոսեց սուրբ քահանայապետը:

Եվ նրա դուստրը ծննդյան օրից կույր էր. աչքերը բաց էին, բայց առանց լույսի: Եվ երբ [հայրն ու դուստրը] մոտեցան ավազանին, ասացին խորհրդավոր խոսքերն ու լուսավորվեցին սուրբ մկրտությամբ: Եվ ավազանից վերածնվեցին Նեմեսիոսն ու իր դուստրը: Այնժամ աղջիկը տղամարդու պես սկսեց բարձր ձայնով խոսել. «Տեսնում եմ փայլակնացայտ մեկին, որ մոտեցավ աչքերիս, և իրեն պարուրող արփիական շողերով երևացող ամեն բան տեսնելու կարողություն շնորհեց ինձ»: Իսկ Աստծու քահանայապետն իր ձեռքով հանեց ավազանից և Հայր Աստծու գութը հաստատեց նրանց վրա: Եվ այն օրը շատ ուրիշները ևս արժանացան մկրտության և մեղքերի թողության, և այնուհետև հավատացյալների բազմությունն անթիվ էր: Եվ [քահանայապետը] երանելի Նեմեսիոսին սարկավագ ձեռնադրեց` ի սպասավորություն սուրբ եկեղեցու:

Եվ որովհետև այրն այն երևելի ու հայտնի էր, նրա հավատքը, մկրտությունն ու սարկավագության վերատեսչությունը զորագլուխներից թաքուն չմնացին, որ և ծանուցեցին թագավորին: Եվ թագավորը կանչեց Ուղերիոս1 և Մաքսիմոս զորագլուխներին, որ զորացել էին Արեսի կուռքերի մոլորությամբ: Եվ երբ եկան, նրանց հրամայեց բռնել Նեմեսիոսին, նախ ապտակել և ապա կանգնեցնել դատական բեմի առջև: Իսկ սուրբ Նեմեսիոսն աստվածային շնորհով զորակցում էր քրիստոնյաներին և իր ինչքը բաշխում կարիքավորներին: Եվ մի գիշեր, երբ նա գնում էր Ապպիա կոչված ճանապարհով և սովորականի պես ողորմություն բաշխում կարոտյալներին, մոտեցավ կուռքերի տաճարին և տեսավ Ուղերիոսին և Մաքսիմոսին, որ գարշելի զոհեր էին մատուցում կուռքերին: Եվ աստվածային նախանձախնդրությամբ բոցավառված` Նեմեսիոսը ծնկի իջավ բոլորի Աստծու առջև և աղոթեց, որպեսզի ուր ամբարիշտները կռապաշտության հանդգնությունն են գործում, հենց այնտեղ ստանան պատիժը` իրենց անօրենությանը համապատասխան: Եվ մինչ աղոթքը շուրթերին էր և ավելի շատ երկնքում, քան շուրթերին, Մաքսիմոսն անմիջապես բռնվեց դևերի կողմից. գետին էին զարկում և լլկում: Եվ անսուրբը, պիղծ դևից բերան և լեզու ստանալով, գոչում էր և ասում. «Նեմեսիոս անունով մի քրիստոնյա է անցնում տաճարի մոտով և իր աղոթքներով վառում է ինձ: Քանի դեռ չի հեռացել` բռնեց՛եք և ապտակներ տեղացե՛ք»: Եվ դևերի սպասավորներն անմիջապես բռնեցին նրան և չարքերի հրամանի համաձայն սկսեցին ապտակել: Եվ երևելի սարկավագին և Քրիստոսի վկային տանջում էին ապտակներով: Մինչդեռ եղկելի Մաքսիմոսն իր հանդգնությանն արժանի կերպով խեղդվեց պիղծ դևերի կողմից, որին զոհ էր մատուցում, և սարկավագի աղոթքին համապատասխան` հատուցում ստացավ և ուղղվեց դեպի իր պաշտամունքին արժանի` հանդերձյալ անվախճան տանջանքները:

Եվ պիղծ Մաքսիմոսի սատկելուց հետո սուրբ Նեմեսիոսին տարան պալատ` Ուղերիանոս դատավորի մոտ, որը սրբին տեսնելով` ասաց. «Ի՞նչ եղավ քո իմաստությունը: [Դու], որ ժողովարանում ամենաընտիրն էիր, այժմ անմիտ դարձար և աստվածների սերն ու համակրանքը կորցրեցիր` նրանց ատելով: Ինչո՞ւ ընկար այդ մեծ անօրինության և անմտության մեջ, թողեցիր աստվածներին, որոնց խանձարուրից էիր երկրպագել, և գնացիր մի պաշտամունքի ետևից, որ չեն ճանաչել քո հայրերը: Եվ եթե այժմ անմիջապես չվերադառնաս, ինչից հեռացել ես և սթափվես խելագարությունիցդ, դատական օրենքը կհասնի քեզ, այն օրենքը, որ սահմանված է այդպես պաշտողների համար, որ և դատաստանը դու ինքդ քաջ գիտես»:

Եվ երանելի Նեմեսիոսն անմիջապես պատասխան չտվեց, այլ նախ հորդահոս արտասուք հեղեց, երբ հիշատակվեց իր և ծնողների մոլորությունը, որ նրանք կռապաշտ են վախճանվել: Իսկ հետո, արցունքները զսպելով` ասաց. «Ո՛վ դատավոր, դու առաջ ես բերում իմ և ծնողներիս առաջվա վարքը. [ծնողներինս], որ կռապաշտ վախճանվեցին: [Հիշում ես նաև] իմը, որ առանց գիտենալու մեղքեր էի գործում և դատապարտելով` պատժում էի բազում սրբերի: Եվ դրա համար առավել եմ բորբոքվում Քրիստոսի սիրով, որովհետև գիտեմ, որ Նա է իմ առաջվա ամբարշտության քավությունը: Եվ այժմ, եթե անցյալի ամբարշտությանս համար այսքան զղջում եմ, որքան առավել ճշմարտությունն ընկալելով` ամբողջ վատթարությունն ու խելագար անաստվածությունը կկտրեմ` ասես մանգաղով: Եվ թո՛ղ հայտնի լինի քեզ, որ չկա որևէ բան, որ ի զորու լինի ինձ բաժանելու Քրիստոսից. ո՛չ [երկրային] մեծությունը, ո՛չ փառքերը, ո՛չ դատավորների սպառնալիքները և ո՛չ տանջելու գործիքները: Եվ սա համարձակությամբ եմ ասում` քաջալերվելով Քրիստոսի զորությամբ: Նաև դստերն իմ ոչ ոք չի կարող բաժանել Քրիստոսից, որովհետև Աստծու սուրբ քահանայապետ Ստեփանոսի միջոցով սուրբ ավազանի վերստին ծննդյամբ վանեց հոգու և մարմնի խավարը»: Երբ բռնակալն այս լսեց, անասելի բարկությամբ լցվեց և ասաց. «Չեմ կարող մոռանալ, որ չնայած մարդասիրությամբ քեզ բերեցի, չար կախարդությամբ նախ տանջեցիր մեր զորակցին, զարհուրելի ցավով լլկեցիր և տարաժամ մահով նրա կյանքը խլեցիր: Իսկ այժմ մեր փրկության [ճանապարհին] հակառակ ինչ որ [աստված]գիտության մասին ես խոսում` դժնդակ ճառեր կարդալով»: Եվ հրամայեց Նեմեսիոսի ինչքը խլել, իսկ դստերը մի անառակ և ամբարիշտ կնոջ ձեռքը մատնել:

Եվ հրամայեց բերել Սերեպիոնին, որ Նեմեսիոսի տան մատակարարն էր, և նրան հանձնեց Ոլիմպիոս անունով մեկին, որ իշխանության տրիբունն էր: Սա պետք է քններ Սերեպիոնին: Եվ երբ Սերեպիոնին բերեցին մոտը, Ոլիմպիոսն ասաց նրան. «Դատավորի երկու հրաման կա քո առջև. տանջանք ընդունելու փոխարեն` կատարիր որը կամենում ես: Կա՛մ հանձնիր քո տեր Նեմեսիոսի ինչքը, կա՛մ զոհ մատուցիր կուռքերին»: Սերեպիոնը պատասխանեց և ասաց. «Ո՛վ դատավոր, իմ տիրոջ ինչքը Քրիստոս ընդունեց, որովհետև տերն իմ իր ինչքը բաշխեց աղքատներին: [Մյուս հրամանի կապակցությամբ]. աղոթում եմ, որ դու, ինչպես և Աստծու ստեղծած և պատկեր որևէ այլ մեկը զոհ չմատուցի փայտերին ու քարերին»:

Այնժամ Ոլիմպիոսը հրամայեց ստվար բրերով խիստ ծեծել նրան և երեսն ի վայր քարշ տալ և գցել Արեսի գարշելի տաճարը: Եվ երանելուն հրամայում էր խնկերով զոհ մատուցել ոսկեզօծ կուռքերին: Իսկ Քրիստոսի երանելի վկան սկսեց աղոթել և խնդրում էր Աստծուց, որ դիվական պատկերները կործանելով ցույց տա իր զորությունը: Եվ նույն պահին ընկնելով` կուռքերը ջախջախվեցին, ինչը տեսնելով` Ոլիմպիոսը խիստ հիացավ և ապշեց Քրիստոսի զորությամբ: Եվ Քրիստոսի վկա Սերեպիոնին հանձնեց Տերտյուղոսին, որ իր տան վերակացուն էր, իսկ ինքն շտապ գնաց իր տունը և սքանչելիքը պատմեց իր`Բերիա անվանված կնոջն ու Թեոդուլոս որդուն, որոնց մտքերը բացեց Աստված, որ իմանան ճշմարիտ Աստծուն: Եվ գիշերով Սերեպիոնին կանչեցին ներսի մի առանձին սենյակ և սկսեցին խոստովանել իրենց մոլորությունը: Եվ զղջալով` դառնապես լալիս էին և ապաշխարությունը հանձն առնում, միայն թե փրկության արժանանան: Եվ մտավ այնտեղ, ուր իր կուռքերն էին, զանազան ու պես-պես զարդերով պաճուճված, և դուրս հանելով` դրեց Սերեպիոնի առջև և նրան տեր կարգեց իր ողջ կենցաղին:

Իսկ սուրբը Ոլիմպիոսին հրամայեց իր իսկ ձեռքով փշրել փայտից, քարից և խեցուց շինված [կուռքերը], իսկ ոսկուց և արծաթից պատրաստվածները մանրել, հալել և տալ աղքատներին: Եվ սա անմիջապես կատարեց: Եվ երբ տանը եղած կուռքերը ջախջախեցին, ձայն լսվեց երկնքից, որ ասաց. «Երանի է ձեզ: Այսուհետ ձեր մեջ կբնակվի իմ Հոգին, և վերստին ծննդյամբ կընդունեք կատարյալ փրկությունը»: Այս լսելով` Ոլիմպիոսն ու իր ընտանիքն ավելի ամրացան իրենց հավատքի մեջ և սկսեցին աղաչել Սերեպիոնին, որ իրեն սուրբ մկրտության արժանացնի: Եվ Սերեպիոնը տեղեկացրեց Նեմեսիոսին, իսկ Նեմեսիոսը` Ստեփանոս մեծ քահանայապետին: Եվ նա լի եղավ ուրախությամբ, առանց հապաղելու եկավ Ոլիմպիոսի տունը և տեսնելով նրանց հավատը, ձգտումը և խորտակված կուռքերը` անմիջապես մկրտեց նրանց և երկնավոր Հորը որդեգրեց: Եվ ոչ միայն Ոլիմպիոսի ընտանիքը, այլ և բոլոր նրանց, որ մինչ մկրտությունը արժանի են եղել Ոլիմպիոսի տանը լսելու երկնքից հնչած ձայնը:

Եվ երբ այս գործեց, երեք օր անց համբավը հասավ Ուղերիանոս դատավորին, որը ծանուցեց Գաղղենոս թագավորին` Վաղերիանոս թագավորի որդուն: Իսկ նա հրամայեց դստեր հետ մեկտեղ սպանել երանելի Նեմեսիոսին: Եվ երանելիին տարան սպանման վայրը` երկու ճանապարհների միջև` Ապպիայի և Լատոնի: Եվ խորհրդակցելով` նախ կամեցան սպանել նրա դստերը: Ասում էին. «Խանդաղատանքից սիրտը կթուլանա, թերևս փափկի»: Իսկ երանելի վկան իր դստեր մահն ավելի մեծ մխիթարություն էր համարում: Եվ երբ նրան սպանված տեսավ, ցնծաց մեծ ուրախությամբ և գոչում ու ասում էր. «Քրիստո՛ս, ընդունի՛ր բանավոր պատարագը, որ հոժարությամբ Քեզ եմ մատուցում իմ առաջին պտուղը»: Նույն կերպ և նույն տեղում սպանեցին և նրան: Եվ այս լսելով` մեծ քահանայապետ Ստեփանոսը գիշերով եկավ և նրանց սուրբ ու նվիրական մարմինները վերցնելով` դրեց պատշաճ տեղում և կատարեց աստվածային պատշաճ օրհնությունը, իսկ առավոտյան վերադարձավ իր տեղը:

Եվ հաջորդ օրը բռնակալը հրամայեց իր առջև բերել երանելի Ստեփանոսին: Եվ դահիճները դատավորի հրամանով նրան երկաթե կապանքների մեջ դրեցին և մի գործիքով պարանոցը կապեցին և այդպես տարան Ուղերիանոս դատավորի ատյանը: Բարեպաշտության իր վարդապետի ետևից էր գնում նաև Քրիստոսի Ոլիմպիոս զինվորը, իր կնոջ` Բերիայի, և իրենց որդու` Թեոդուլոսի հետ:

Երբ կանգնեցին առջևը, դատավորն ասաց. «Ինչո՞ւ ընդվզեցիք մեր փրկող աստվածների դեմ և նրանց տեղն Ուրիշին առաջ բերեցիք` երկրպագելով Նրան»: Իսկ երանելի Սերեպիոնն, առաջ գալով, ասաց. «Մենք չենք ընդվզել, ո՛վ դատավոր, այլ նրանք, որ թողնելով միակ և ճշմարիտ Աստծուն` պաշտում, երկրպագում և սպասավորում են պիղծ դևերին և նրանց պատկերներին, որ փայտից, քարից և խեցուց են կազմված: Իսկ մենք չենք կարող պղծել մեր փրկությունը և մեր սրբությունները կուռքերին մատուցված զոհերով ապականել: Դուք պղծեցիք աստվածային օրենքները, որ թողնելով ճշմարիտ, անսկիզբն և մշտնջենավոր Աստծուն, երկրպագում եք ժամանակավորն ու կորստաբերը, որովհետև աստվածները, որ չեն արարել երկինքն ու երկիրը, կկորչեն»: Եվ Գաղղենոս թագավորը, որ բարձր գահի էր նստած և Ուղերիանոսի միջոցով էր դատը վարում, խոսեց Ոլիմպիոսի հետ և ասաց. «Դո՛ւ, որ բազմիցս հասու ես եղել աստվածների բարեմտությանը և առանց իմ հրամանի էիր պաշտում նրանց, այժմ ինչո՞ւ չես ընդունում նրանց»: Ոլիմպիոսն ասաց. «Քանի որ բազում անգամներ զոհ եմ մատուցել անշունչներին, պարտավոր եմ եղել տանջել սուրբ և անմեղ մարդկանց, պղծել եմ իմ և ինձ լսողների հոգիները, ամեն բան լավ գիտեմ: Սրա համար է, որ հառաչանքով և արտասուքով պաղատում եմ Աստծուն, որ լսի և մաքրի ինձ մեղքերիս առաջին աղտից, որով դառնապես ապականել էի ինձ: Եվ այժմ, որովհետև ճանաչել եմ ճշմարիտ Աստծուն և գտել Նրա ողորմությունը, այսուհետ այլևս ի՞նչ խոսքեր, կամ ի՞նչ տանջանքներ, կամ դաժան մահ կարող են ինձ անջատել Նրա սիրուց և դարձյալ նետել այն կործանման վիհը»:

Այնժամ թագավորը մռնչաց վայրի գազանի պես և Ուղերիանոսի հետ խորհրդակցելով` վճիռ կայացրեց նրանց վրա` նետել կրակի մեջ: Եվ հրամանն անմիջապես ի կատար ածվեց: Եվ Քրիստոսի քաջ զինվորները` Սերեպիոնը, Ոլիմպիոսը, Բերիան, Թեոդուլեն սկսեցին փառավորել Աստծուն, որ իրենց արժանի արեց վկայական մահվան և անթառամ պսակի: Եվ փառավորելով այսպես էին ասում. «Փա՜ռք Քեզ, զուգահավասա՛ր սուրբ Երրորդություն, որ մեզ արժանի արեցիր Ընդունողիդ բանական ողջակեզ մատուցելու` վախճանվելու կրակի մեջ: Այժմ ընդունի՛ր մեր հոգիներն անուշ բույրերի մեջ»: Եվ այս ասելով` ավանդեցին հոգիները: Իսկ երբ գիշերը եկավ, Աստծու երանելի քահանայապետ Ստեփանոսը, որ միշտ անքուն աչքով հոգում էր Քրիստոսի հոտի մասին, եկեղեցու ժառանգավորներից [մի քանի] երկյուղածների վերցնելով` գաղտաբար տարավ բարեհաղթ վկաների մարմինները և օրինապատշաճ սրբաբանությունը կատարելով` նրանց թաղեց ատյանից ոչ հեռու:

Սրանից հետո քրիստոնյաների դեմ համատարած հալածանքներ սկսվեցին, և փնտրում էին [հատկապես] Ստեփանոս եպիսկոպոսին և [ընդհանրապես] հավատացյալների, և եթե մեկն ասեր [նրանց տեղը]` բազում ինչք էին խոստանում: Եվ քիչ օրեր անց հավատացյալներից տասներկու հոգի բռնվեց: Նրանք սրով սպանվեցին` պսակ ստանալով Քրիստոսից: Եվ նրանց անուններն այս են` Բովնոս, Փաւստոս, Մաբիոս, Պրոմիտիոս, Կամիսիոս, Հովհաննես, Եքսուպերանտիոս, Կյուրելլիոս, Թեոդուլեոս, Բասիլիոս, Բասոս, Կավատոս:

Նրանց ճգնավորական մարմինները վերցրեց մեկը, որի անունը Տերտյուղոս էր, և հավատով մեծավայելչաբար թաղեց Լատինա [գյուղի] ճանապարհի մոտ: Այս վկայասեր Տերտյուղոսը Ոլիմպիոսի տան մատակարարն էր, որ և նրանց հետ լուսավորվել էր սուրբ մկրտությամբ և [այժմ] սպասավորում էր սուրբ վկաներին: Եվ քիչ օրեր անց ինքը ևս հետևեց վկաներին, որովհետև եպարքոսական դասից մի եպարքոս բռնեց վկայասեր Տերտյուղոսին և տարավ Ուղերիանոս դատավորի մոտ: Եվ երբ բռնակալը տեսավ Տերտյուղոսին, դեմքն այլայլվեց և ասաց նրան. «Քո տեր Ոլիմպիոսի ինչքը կամավոր հանձնի՛ր, առանց տանջանքների և չարաչար հալածանքների»: Տերտյուղոսը պատասխանեց. «Եթե իմ տիրոջ ինչքն ես իսկապես խնդրում, երանի է քեզ, որ կամենում ես քոնը դարձնել այն, որովհետև այդ գանձը եթե ինքը չշնորհի, ոչ ոք չի կարող վերցնել, քանի որ նա երկնքում է կուտակել անկողոպտելի գանձը, քանի որ իր ինչքը բաշխեց աղքատներին, իսկ իրեն հրի մեջ որպես կենդանի պատարագ մատուցեց Աստծուն: Եվ դու, ո՛վ դատավոր, եթե փարատես տնանկների վիշտը և հեռանաս դևերի գարշելի պաշտամունքից, անմիջապես կստանաս իմ տիրոջ գանձերը»:

Առավել ևս բարկացավ Ուղերիանոսը և հրամայեց դալար փայտերով սաստիկ ծեծել նրան: Իսկ Տերտյու ղոսը, արհամարհելով տանջանքները, գոհանում էր և փառավորում Աստծուն, և որքան ավելացնում էին տանջանքները, այնքան ավելի շատ էր արիանալով սրտապնդվում բարեպաշտության մեջ: Եվ աստվածամարտը հրամայեց վերքերը վառել ջահերով, իսկ երանելին այնքան էր բոցավառված աստվածային սիրով և Սուրբ Հոգով արիացած, որ անգամ նրա դեմքը չայլայլվեց: Եվ բռնավորն ավելի ու ավելի էր տանջում, երբ տեսնում էր սրբի անդրդվելի կամքը:

Հետո սրբին ուղարկեց քաղաքի եպարքոս Սապրիկոսի մոտ, որպեսզի հնարքներով քննի և խոստումներով կամ տանջանքներով ստիպի կուռքերին զոհ մատուցել և հանձնել տիրոջ ինչքը: Եվ Սապրիկոսը, նստելով բարձր բեմի վրա` հրապարակի դիմաց, հրամայեց իր առջև կանգնեցնել երանելի Տերտյուղոսին: Եվ երբ սուրբը կանգնեց նրա առջև, [եպարքոսն] սկսեց հարցնել նրա անունն ու ճակատագիրը: Իսկ սուրբը ողջ բազմության առջև պատասխանեց և ասաց. «Եթե անունս ես կամենում իմանալ` քրիստոնյա եմ, իսկ եթե ճակատագիրս` Աստծու ծառաների մեղսական սպասավոր եմ»: Եպարքոսը կրկին հարցրեց. «Ծառա՞ ես, թե` ազատ»: Երանելին պատասխանեց. «Մեկ անգամ ասացի, որ Աստծու ծառաների սպասավորն եմ: Եթե նախորդ պատասխանս հիշում ես, երկրորդ հարցումդ ի՞նչ իմաստ ունի, իսկ եթե առաջինը չես հիշում, ուրեմն [ընդհանրապես] իզուր ես ջանում»: Սապրիկոսն ասաց. «Զո՛հ մատուցիր կուռքերին և ինձ հանձնիր տիրոջդ ինչքը և քեզ կազատես տանջանքներից և փառքի ու պատվի կարժանանաս»: Իսկ երանելին քամահրեց նրա խոսքերը և նրանց պաշտամունքը մոլորեցնող և դիվական անվանեց:

Այնժամ զայրանալով` եպարքոսը հրամայեց քարերով ջախ ջախել սրբի բերանը: Իսկ նա այս տանջանքը ևս առ ոչինչ էր համարում և գոհություն էր մատուցում Աստծուն, որ արժանի եղավ Նրա անվան համար չարչարվելու: Սրանից հետո հրամայեց մի գերանի վրա պառկեցնել նրան և ստվար ճիպոտներով ձաղկել մկանները: Իսկ Քրիստոսի քաջ վկան այս տանջանքը ևս ծաղրեց և անգամ արժանի չէր համարում նայել բռնակալին: Եվ երբ Սապրիկոսը տեսավ, որ երանելին հաղթեց իրեն, Ուղերիանոս դատավորի հրամանով նրա վրա վճիռ կայացրեց` սպանել սրով: Եվ անմիջապես հատեցին Քրիստոսի բարեհաղթ վկա Տերտյուղոսի գլուխը, այնտեղ, ուր իր տերն էր վկայել իր հարազատների հետ` Լատինա [գյուղի] ճանապարհին: Եվ Տերտյուղոսի մարմինը Աստծու քահանայապետ Ստեփանոսը վկայական պատվին արժանի կերպով թաղեց ոչ հեռու հիշյալ գյուղից, ուր և վկայել էր:

Քիչ օրեր անց բռնվեց և ինքը` Ստեփանոսը, Աստծու մեծ քահանայապետը, որ հար և նման եղավ երանելի Ստեփանոսին` իր անվանակցին, դեպի երկնային պսակը տանող ճանապարհին նախաշավիղ լինելով շատերի համար, որոնց առաջնորդն ու ուղեկիցը եղավ և իբրև անուշահոտ պատարագ մատուցեց Աստծուն, իսկ հետո նաև ինքը հետևեց նրանց:

Եվ երբ քահանաների ու սարկավագների և եկեղեցու այլ սպասավորների բազմության հետ մեկտեղ երանելին կանգնեց Ուղերիանոսի դատական ատյանի առջև, բռնակալը լի ցասմամբ նայեց նրա վրա. «Դո՞ւ ես Ստեփանոսը, որ շարժում ու [գրգռում] էիր Հռոմի քաղաքացիներին և շատերին հեռացնում աստվածների սպասավորությունից»: Երանելի հայրապետը պատասխանեց. «Ես, ո՛վ դատավոր… ո՛չ միայն շարժում էի Հռոմեացիների քաղաքը, այլև մշտապես կանգնեցնում [հավատքի վեմի վրա], որովհետև հանապազ պաղատում էի, որ ամբարիշտների դիվական խռովությունը հեռանա, և բոլորն սկսեն ճանաչել միակ ճշմարիտ Աստծուն, Նրա միածին Որդուն և Հորն ու Որդուն համազոր Սուրբ Հոգուն: Եվ այս դավանությունը բացահայտ քարոզելիս երբեք դադար չառա և չեմ դադարի այս խոստովանությունը հաստատելուց, անգամ եթե բյուրավոր մահեր ուղարկես վրաս, բոլորը կընդունեմ առանց դժվարության»:

Այնժամ աստվածամարտ Ուղերիանոսը հրամայեց երանելուն բռնությամբ մտցնել կուռքերի գարշելի տաճարը և այնտեղ ուժով ստիպել, որ զոհ մատուցի, իսկ եթե չհամաձայնի` սրով սպանել: Եվ երբ կանգնեցրին կուռքերի պատկերների առջև, աչքերը երկինք հառեց և բոլորին լսելի ձայնով աղոթեց. «Ի՛մ Տեր Աստված, որ Քաղանեում աշտարակը կործանեցիր, ուր ամբարտավանությամբ միաբանված կամենում էին աստվածամարտ լինել, իսկ Դու, լեզուները խառնելով, խափանեցիր: Այժմ Քո ամենակարող զորությամբ կործանի՛ր կուռքերը և խափանի՛ր դիվական մոլորությունը սրանց, որ ոչ միայն ամբարտավան խոհերով են ընդդիմանում Ամենազորիդ, այլև բացահայտ կերպով աստվածամարտ են դառնում, փոխանակ երկրպագելու արարածների Արարչիդ: Քո անքննելի իմաստությամբ այժմ ամաչեցրո՛ւ նրանց, որ միակ ճշմարիտ Աստված ճանաչեն Քեզ»:

Եվ մինչ նա այս էր ասում, ահազդու որոտ եղավ, թնդյուն և սաստիկ երկրաշարժ, նաև հրացայտ փայլատակում, և կուռքերի տաճարի մեծ մասը շարժվելով` կործանվեց դիվական պատկերների հետ մեկտեղ: Եվ զինվորները, սարսափելով ահազդու երկրաշարժից, սրբին թողեցին և դուրս փախան:

Այնժամ Քրիստոսի բարեհաղթ վկան` երանելի քահանայա պետը, անցավ-գնաց սուրբ Լուկիոսի վկայարանը, որ նույն քաղաքում էր: Եվ հավաքելով քաղաքում եղած բոլոր քրիստոնյաներին` բարեպաշտությամբ նրանց մխիթարում էր խոսքով` հիշեցնելով տերունական բանը` «Մի՛ երկնչեք նրանցից,-ասում է,-որ մարմինն են սպանում, և դրանից ավել ոչինչ չեն կարող անել, այլ պետք է երկնչել Նրանից, որ հոգին և մարմինն է կորստի մատնում գեհենում»: Այս և սրանից ավելին էր ասում իր հոտին և հենց այնտեղ իր հետ եղած քահանաների և սարկավագների սպասավորությամբ սկսեց կատարել խորհրդավոր պատարագը, որպեսզի ոչ միայն հոգելից վարդապետությամբ սրտապնդի իր աշակերտներին, այլև նրանցից յուրաքանչյուրի անձը սրբի և հաստատի հավատքի մեջ` Հիսուս Քրիստոսի կեցուցիչ, կենդանացնող և աշխարհագործ մարմնի և արյան շնորհիվ:

Եվ երբ պատարագ էր մատուցում, բազում զինվորներ Աստծու տաճարի մոտ եկան և շրջապատեցին` պես-պես զենքերով և սուսերներով զինավառ: Եվ այնպիսի աղմուկ էին բարձրացրել, և սուսերներն այնպես էին շողում, որ ներսում գտնվողները համարեցին, թե Աստծու սրբությունն է շարժվում: Իսկ Աստծու երանելի քահանայապետն առ ոչինչ էր համարում աղաղակի ձայները և ամբողջ սրտով կատարում էր սուրբ խորհուրդը, անձամբ ճաշակում էր և բոլոր քրիստոնյաներին բաշխում մեղսաքավիչ խորհուրդից:

Եվ դեռ պատարագը չավարտած` զինվորները խորտակեցին եկեղեցու դռները և ներս խուժելով` կտրեցին սրբի գլուխը, և վկայական արյունը խառնվեց Քրիստոսի անապական արյան հետ: Եվ մի հրաշալի խորհուրդ ու մեծ բարիքների առհավատչյա կատարվեց այնտեղ, որովհետև ամենքին երևաց, որ նրանք, ովքեր Քրիստոսի անվան համար չարչարանք և մահ են ընդունում, ոչ միայն Նրա նման են լինելու, այլև միանալու են Նրան, նմանությամբ Տիրոջ խոսքի, որ ասում էր կյանք շնորհող չարչարանքների ժամանակ, թե. «Ինչպես Դու, Հա՛յր, Իմ մեջ, և Ես՝ Քո, այնպես և նրանք Մեր մեջ լինեն» (Յովհ. ԺԷ. 21): Եվ երբ Աստծու սուրբն այսպիսի մահով վկայեց, մյուսներին թողնելով` զինվորները հեռացան, որովհետև միայն նրան սպանելու հրաման էին ստացել:

Եվ հավատացյալները, վերցնելով երանելիի բարեհաղթ մարմինը, լալով ողբում էին իրենց սրբությունը, և նրան արժանավոր գերեզման պատրաստեցին` նահատակ Ղուկիոսի պատվի նման: Եվ նրա փոխարեն ամբողջ բազմության կամքով և Սուրբ Հոգու ընտրությամբ Հռոմի հայրապետության աթոռին ձեռնադրվեց սուրբ Քսեստոսը, որ իրավամբ արժանի էր սուրբ Ստեփանոսի վարդապետությանը:

 

                                                                                                                                * * *

Տարսիկոս անունով մի մարդ գաղտնի սպասավորում էր երանելի Ստեփանոսի մարմնին: Եվ սրբի վկայելուց սակավ օրեր անց կռապաշտները խորհուրդ արեցին և կամենում էին փախցնել սուրբ մարմինը: Եվ բռնեցին երանելի Տարսիկոսին և նրան նեղում էին, որ տեղը իրենց ցույց տա: Իսկ նա արժանի չէր համարում պատվական մարգարիտը խոզերի առջև շաղ տալ: Եվ արյունարբու կռապաշտները բրերով այնքան դժնի կերպով խփեցին նրան և այնպես ջախջախեցին քարերով, որ հենց նրանց ձեռքերում նվաղելով` հոգին ավանդեց Քրիստոսին: Եվ կրկին մի սքանչելի բան կատարվեց. թեև մեռավ Տարսիկոսը, սակայն կենդանի պահապան եղավ սրբի համար` նրան անսուրբների ձեռքը չմատնելով: Իսկ անօրենները սարսափի ու վախի մեջ ընկնելով` թողեցին-հեռացան: Եվ քրիստոնյա որոշ վկայասերներ Տարսիկոսի ճգնազգյաց մարմինը սաղմոսներով, օրհնություններով և հոգևոր երգերով վերցրեցին և թաղեցին մի արժանավոր վայրում:

 

                                                                                                                                      * * *

Այսպես վկայեց քահանայական և մարտիրոսական արժանավորությամբ ճոխացած երանելի Ստեփանոսը, որ ոչ միայն իրեն իբրև բանավոր պատարագ մատուցեց Աստծուն, այլև իր վարդապետական խոսքի շնորհիվ նաև բազում ուրիշների ընծայաբերեց` թե՛ իր կենդանության ժամանակ, թե՛ դրանից հետո: Եվ նրա մարտիրոսության օրը Հռոմեացիների բոլոր խմբերը իր հիշատակն են տոնում և իր հետ մեկտեղ նրանցը, որ նրա շնորհիվ ընծայվեցին ամենասուրբ Երրորդության փառքի համար, հավիտյանս հավիտենից. ամեն:

 

 

1  Գրքում ծանոթագրված է. «Այսպէս է բնագիրն, այլ թուի լինել Վաղերիոս»:

 

Վարք Սրբոց, Հատոր Դ, Ս. Էջմիածին – 2010թ.

 

01.04.15
ԲաԺանորդագրվել
Ընթերցել նաև
Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․