Ինչու մարդը չի կարողանում հասկանալ Աստծու կամքը

Կրոնական կյանքով ապրող մարդու համար էական է հասկանալ Արարչի կամքը: Բայց շատ անգամ մարդկանց համար մշուշոտ է մնում, թե ինչու չեն կարողանում ընկալել, հասկանալ Աստծու կամքը հատկապես իրենց անձնական, մասնավոր հարցերում: Այս հարցի պարզաբանման մեջ քրիստոնեական մարդաբանության իմացությունը խորքային իմաստով լուսաբանում է, թե պատճառները որտեղ են թաքնված: Հարկ է ուշադրություն դարձնել, որ մարդու միտքը կարևոր դերակատարություն ունի այդ ամենի մեջ: Կարող ենք նկատել, որ մարդիկ հաճախ Աստծու կամքը փորձում են հասկանալ բանականության միջոցով, սակայն բանականությունը մտքի տեսողության արտահայտությունն է: Բանականությունը բացահայտում է մտքի ապրումն ու զգացումը: Հենվելով բանականության վրա՝ մարդը տրամաբանական եզրահանգումներ է կատարում և հայտնվում փակուղու առջև` չընկալելով աստվածային կամքի արտահայտությունը և ընդհանրապես հավատքի հարցերը, որոնք ռացիոնալ մակարդակում չեն, այլ` իռացիոնալ:

Նախքան մարդու անկումը մարդու բանականությունը ճիշտ կիրառում ուներ, այսինքն՝ միտքը տեսնում էր Աստծուն, իսկ բանականությունը արտահայտում էր մտքի փորձառությունը: Սակայն անկում ապրած մարդու միտքը գտնվում է խավարի մեջ, և բանականությունը ծառայում է որպես գոյության միակ սկզբնաղբյուր: Անհրաժեշտ է վերադառնալ ճշմարիտ կարգավորությանը և իբրև սկիզբ ու առաջնություն տալ մտքին, այլ ոչ թե բանականությանը: Սկսել աշխատել մաքրել միտքը մեղքից ու մեղավոր կրքերից, որպեսզի միտքը բացվի, լուսավորի բանականությանը և ցույց տա Աստծու կամքի արտահայությունը կյանքում: Իսկ անկում ապրած բանականությունը կարելի է երեք հիմնական դրսևորումներով նկարագրել: Առաջին՝ մեր փոխհարաբերությունն Աստծու հետ: Եթե սկզբում մեր միտքը ընկալում էր աստվածճանաչողությունը, այժմ դրան հավակնում է մեր բանականությունը: Երկրորդ` ինքնաճանաչողության սկզբունքը: Երբ միտքը փակվում է, բանականությունը փորձում է ինքնուրույն ճանաչել իր անձը և ունեցած գիտելիքների տրամաբանությամբ աշխատում ինքնաճանաչման գնալ: Երրորդ՝ մեր փոխհարաբերությունը մյուս մարդկանց հետ: Առանց լուսավոր մտքի, բանականությունը չի կարողանում ներդաշնակ և ճիշտ հարաբերություններ կառուցել և կարող է փակուղու հանգեցնել այլոց հետ փոխհարաբերությունները: Հոգևոր մարդը մի կողմից պայքարում է՝ սահմանափակելու բանականության իշխանությունը, մյուս կողմից՝ Աստծու միջոցով միտքն ազատագրելու մեղքից, որի արդյունքում բացվում են դրա կարողություններն ու պայծառությունը: Տարվելով երկրային մտածումներով՝ միտքը մշուշվում, կուրանում է, թեև հաճախ տեսնում է մեղքը, բայց դրա պատճառը չի նկատում: Երբ մարդը մեղավոր մտածումներն ընդունում է, չարը իշխանություն է ձեռքբերում նրա վրա  և մղում անել այն, ինչն ինքն է կամենում: Եվ Աստված չի հաղորդակցվում այնպիսի մարդու հետ, որի միտքը շարունակաբար աղտոտված է մեղավոր մտքերով: Մաքուր միտքը ուղիղ և հստակ տեսնում է իրերն ու իրողությունները, ընկալում Աստծու կամքը: Այսպիսով, նախքան անկումը, մարդու միտքը ուղղորդված էր դեպի Արարիչը, իսկ բանականությունը մտածողության միջոցով արտահայտում էր այդ կենսական փորձառությունը: Բայց անկումից հետո տեղի է ունեցել հոգու խաթարում, որի արդյունքում ամբողջ ներքին աշխարհը կորցրել է բնականորեն գործելու կարողությունը, և ամբողջ ներքին գործառույթը փոփոխություն է կրել: Մարդու միտքը խավարել է՝ պատվելով կրքերով և հայտնվել է անանցանելի խավարի իշխանության ներքո, դրա համար մտքի այդպիսի կուրության պատճառով մարդը չի կարողանում ընկալել հոգեղեն խորհուրդները: Այսպիսով բանական սկիզբը վեր է դասվել մտքից և անկումից հետո գերիշխում է մարդու ներսում: Խորքի մեջ այն հենց բանականության հոգևոր հիվանդությունն է: Բանականությունը կորցրել է ողջամտությունը և ճշմարիտ փոխհաղորդակցությունը մտքի հետ: Եվ մեղքի արդյունքում փոխակերպված բանական սկիզբը դարձել է մեծագույն գործոնը, որը խաթարում է ներդաշնակությունը հոգևոր գործառույթներում: Հենց այդտեղ էլ հպարտությունն իրեն գերիշխող է զգում և այդտեղ է արտահայտվում էգոիզմը, որը և համարվում է գլխավոր աններդաշնակ սկիզբը մարդու հոգում: Բանականությունը պետք է առաջ չընկնի մտքից, ինչպես շատ մարդկանց մոտ է, այլ լուսավորված միտքը պետք է ճառագայթի, լուսավորի բանականությանը և բացահայտի հոգեղեն հայեցողությունը բանականության առջև: Այս դեպքում բանական գործառույթը կսկսի աշխատել ճիշտ կերպով և կընկալի աստվածային կամքը տարբեր հարցերում:

Առանձնահատուկ է նաև այն, որ մտածումները չպետք է նույնացվեն մտքի հետ: Ոչ թե մտածումները, այլ միտքն է ճանաչում երկնային գանձերը, իսկ մտածումները մտքի ապրումներն են: Հոգու բանական հատվածում գործում են մտածումները, որոնք կարող են ծնվել չար կամ բարի պատճառներից, և չար մտածումները, ազդելով հոգու ցասմնական և ցանկանան հատվածների վրա, փորձում են գերել միտքը և այն ուղղել դեպի մեղսագործություն: Այդ իսկ պատճառով, ամեն ոք, ով ուզում է մաքրագործել իր ներաշխարհը, ազատագրվել մեղքերից և ազատել միտքը գերությունից, պետք է պահպանի հոգու բանական մասը մտքերի, մտածումների ազդեցությունից: Այս հարցերն ունեն վճռական նշանակություն, քանի որ մարդը որքան հաջող կերպով դիմակայի մտածումներին, այդքանով կախված է նրա հոգևոր կյանքի առաջընթացը կամ նահանջը: Մտածումների միջոցով մարդու հոգու ներդաշնակության խախտում է տեղի ունենում, որի հետևանքով առաջանում են նաև ֆիզիկական, մարմնական խնդիրներ: Եվ միտքը, կորցնելով երկնայինի հետ կապը, հոգու դատարկությունը շարունակաբար փորձում է լրացնել զգացական և մարմնական իրողությունների միջոցներով:

Արդ, քրիստոնյայի համար էական է մաքուր պահել միտքը, այն Սբ. Հոգու միջոցով մաքրագործել և վերադարձնել իր նախկին դերակատարությանը: Միտքը մաքրվում է ապաշխարությամբ, պահքով, աղոթքով, հոգևոր սթափությամբ և այլն: Այդ դեպքում միտքը կենդանանում է, արթնություն է ապրում, ստանում է Աստծու օրհնությունը, վերադառնում է իր նախկին դիրքին և բանականությանը հաղորդակից դարձնում այդ ամենին:

Միտքը հոգու աչքն է: Հիշատակելի է Եղիշե վարդապետի խոսքը, թե ավելի լավ է կույր աչքով, քան կույր մտքով: Հոգու աչքի կարևորության մասին անդրադարձը կարող ենք տեսնել նաև Մատթեոսի Ավետարանում. «Մարմնի ճրագը աչքն է. եթե քո աչքը պարզ է, քո ամբողջ մարմինը լուսավոր կլինի։ Իսկ եթե քո աչքը պղտոր է, քո ամբողջ մարմինը խավար կլինի։ Եվ արդ, եթե քո մեջ եղած լույսը խավար է, ապա խավարը՝ որչա՜փ ևս ավելի» (Մատթ. 6.23-24): Արդ, մաքուր միտքը լուսավորում է մարդու ներաշխարհը և կարողանում տեսնել, հաղորդակից լինել հոգեղեն իրականությանը:

Հակիրճ խոսելով քրիստոնեական մարդաբանության որոշ առանձնահատկությունների մասին, փորձեցինք փոքր-ինչ ցույց տալ, թե մարդն ինչու չի կարողանում հասկանալ Աստծու կամքը՝ հատկապես իր անձնական, գործնական հարցերում: Պարզ կերպով բոլորս էլ գիտենք, որ պատճառը մեղքն է, մեր անհավատությունն է և այլն: Բայց ավելի խորքային կերպով ընկալելու դեպքում հոգևոր պատերազմում մարդն ավելի փորձառու է դառնում և շրջանցում չարի ծուղակներն այդ պայքարում ու պարզորոշ տեսնում աստվածային կամքն իր կյանքում: Հետևաբար, պետք է պատրաստ, զգոն և ուշադիր լինել, որպեսզի առաքինություններով լուսավորված միտքը չխամրի և կարողանա հայեցողության միջոցով տեսնել և ընկալել Երկնավոր Հոր առանձահատուկ խորհուրդներն ու պատգամներն ուղղված ընդհանուր և մասնավոր հարցերում: 

Պատրաստեց Հովհաննես Մանուկյանը