Կանոնագիրք

Կանոնագիրքը այն գիրքն է, որի մեջ ընդգրկված են առաքելական կանոնները, երեք տիեզերական ժողովների՝ Նիկիայի, Կ. Պոլսի և Եփեսոսի ժողովների կանոնները և բացի դրանցից՝ Հայաստանյայց եկեղեցական-ազգային ժողովների կանոնները եկեղեցու կառավարության և բարեկարգության համար, որոնցով կառավարվում է եկեղեցին: Բաղկացած է հոգևոր-եկեղեցական, ծիսադավանական, բարոյախրատական, գաղափարաքաղաքական և տնտեսական-քաղաքացիական խնդիրներ ընդգրկող կանոն հոդվածներից, որոնք ամփոփված են առանձին կանոնախմբերում: Այդ կանոնախմբերի մի մասը հավաքել և կազմել է Հովհաննես Գ Օձնեցին 8-րդ դարի 10-ական թթ.: Նա ի մի է բերել և խմբագրել Կանոնագիրքը: Մեկ մատյանի մեջ հավաքել է մինչ այդ ստեղծված տարբեր կանոնական բնագրերը (ինքնուրույն և թարգմանական)՝ կաթողիկոսարանում պահելու նպատակով:

Հովհաննես Օձնեցին ոչ միայն մեկ ժողովածուի մեջ է ամփոփել մինչ այդ ստեղծված կանոնախմբերը, այլև ինքն է նոր կանոններ ավելացրել Կանոնագրքին:

Նրա կազմած ժողովածուն բաղկացած է 24 կանոնախմբից, որոնցից 15-ը թարգմանված են հունական կանոններից: Դրանք են՝ «Կանոնք առաքելականք», «Երկրորդ առաքելական կանոնք», «Կանոնք Կղեմայ», «Հարանց հետևողաց», երեք տիեզերական ժողովների, տեղական վեց ժողովների (Անկյուրայի, Նեոկեսարիայի, Անտիոքի, Գանգրայի, Լաոդիկեի, Սարդիկեի), ինչպես նաև Աթանաս Ալեքսանդրացու, Բարսեղ Կեսարացու և Սևանտոսի կանոնախմբերը: Իսկ մյուս 9-ը կանոնախմբերը ազգային-եկեղեցական ժողովների և Հայ եկեղեցու հայրերի՝ Գրիգոր Ա Լուսավորչի, Սահակ Ա Պարթևի, Շահապիվանի եկեղեցական ժողովի, Հովհաննես Ա Մանդակունու, Սահակ Գ Ձորոփորեցու, Հովհաննես Գ Օձնեցու և այլոց կանոնախմբերն են:

Հովհաննես Օձնեցին իր կանոններում անդրադառնում է զանազան հարցերի՝

* Կարգապահական (հոգևորականներին ու աշխարհիկներին վերաբերող),

* Ծիսական.

1. յոթ խորհուրդներին առնչվող,

2. տոնացույցին առնչվող,

3. պատարագին ու ժամերգություններին առնչվող,

4. բարեպաշտական արարողություններին առնչվող,

5. եկեղեցու կառույցին և ծիսական պարագաներին առնչվող,

* Աղանդավորներին առնչվող:

Հովհաննես Օձնեցու «Հիշատակարան»-ից տեղեկանում ենք, որ նա ոչ միայն ի մի է բերել տարբեր կանոնական բնագրեր, այլև յուրաքանչյուր կանոնախմբի համար կազմել է ցանկեր ու կանոններից առաջ դրել դրանց ստեղծման ժամանակի ու պատճառների մասին համառոտ առաջաբաններ:

Այս բարեփոխումները թելադրված էր ժամանակի հրամայականով: Հովհաննես Օձնեցու նպատակն էր պահպանել Հայ եկեղեցու ազգային դիմագիծը իր սովորություններով, կարգուկանոնով, դավանանքի ու պաշտամունքի ծիսական հարցերի մշակմամբ, առավել ևս, երբ տվյալ ժամանակաշրջանում քաղկեդոնականության դեմ պայքարի անհրաժեշտություն կար և հայ ժողովուրդը գտնվում էր պետականության չգոյության պայմաններում:

Հովհաննես Օձնեցու խմբագրությամբ Կանոնագիրքը դարձավ այն հիմքը, որի վրա հետագա դարերում ավելացան նորանոր կանոնախմբեր:

Կանոնագիրքը 10-րդ դարի կեսից համալրվել, մշակվել, խմբագրվել, լրացվել է այլ կանոնախմբերով և մինչև 17-րդ դ. ընդգրկել 98 կանոնախումբ: Հրատարակվել է մի քանի անգամ լատիներեն և հայերեն, իսկ 1941թ-ին՝ մասամբ թարգմանվել գերմաներեն: Կանոնագիրքը ամբողջական հրատարակվել է 1964-1971 թթ-ին:

Կանոնագրքերը դիտվել են որպես ընդհանուր ճանաչում գտած իրավաբանական ակտերի պաշտոնական ժողովածուներ: Նրանցում զետեղված եկեղեցական ժողովներում ընդունված

կանոնական որոշումները, փաստաթղթերն ու գրությունները կրել են պաշտոնական բնույթ և ենթակա են եղել պարտադիր կիրառման:

Կանոնագիրքը ընդգրկում է եկեղեցական-դավանաբանական հարցեր, հոգևորականների վարքագծի, ծեսերի, աստվածպաշտությանը, եկեղեցու անդամների փոխհարաբերությունների, ամուսնության և ընտանիքի, ժառանգության և այլ հարաբերությունների կարգավորման նորմեր: Այդ նորմերը վերաբերում են նաև հասարակական կյանքում արմատացած խորթ երևույթներին, այդ հարաբերություններում` ազգայինի, ավանդականի վերընձյուղման ու պահպանության խնդիրներին:

Բացի դրանից այս գիրքը Հայ եկեղեցու վարդապետական աստվածաբանության կարևոր աղբյուրներից է: Կանոնագիրքը, բացառությամբ Շահապիվանի ժողովի կանոնների, մարմնական պատիժներ չի նախատեսել: Հանցանքների դեմ պայքարի հիմնական միջոցը համարվել է ապաշխարությունը, բարոյական ներգործությունը: Պատիժները վերաբերել են անձնական ինչքային իրավունքին, պաշտոնյաների գործունեությանը, ծիսակարգի խախտումներին: Կանոնագիրքն արժեքավոր տվյալներ է պարունակում ոչ միայն հայ, այլ նաև այլ ժողովուրդների կենցաղում և հավատալիքներում հեթանոսությունից մնացած ապրելակերպի, պատկերացումների, ընտանեկան հարաբերությունների մասին:

Կանոնագրքում տեղ գտած վկայությունները հանդիսացել են որպես սկզբնաղբյուր Մխիթար Գոշի և Սմբատ Սպարապետի (1265թ.) դատաստանագրքերում: Կանոնագիրքը մինչև 20-րդ դարի 20-ական թթ. գործածվել է Հայաստանում և հայկական գաղթավայրերում:

 

Կազմեց Կարինե Սուգիկյանը