Կարգ հի­վան­դաց

Ե­կե­ղե­ցին յուր փրկա­րար խոր­հուրդ­ներն և աստ­ված­պաշ­տու­թյան շնորհ­նե­րը գոր­ծադ­րում և բաշ­խում է ոչ միայն յուր սուրբ գավի­թը ոտք դնող հավա­տա­ցյալ­նե­րին, այլև նո­ցա, ո­րոնք մարմ­նավոր ան­կու­մով մահ­ճի են ծա­ռա­յում և չեն կա­րո­ղա­նում ան­ձամբ դի­մել դեպի աս­տվա­ծա­յին սրբա­րար, ըստ ո­րում, և փա­րա­տող և ա­պա­քի­նող պար­գև­նե­րը: Այն ս. խոր­հուրդն, ո­րով ե­կե­ղե­ցին աս­տվա­ծա­յին շնորհ­ներ է մա­տա­կա­րա­րում յուր հիվանդ հավա­տա­ցյալ­նե­րի ա­պա­քի­նու­թյան ու կազ­դուր­ման հա­մար, կոչ­վում է կարգ հիվան­դաց: Քա­նի որ Աստ­ված այ­ցե­լում է ա­մեն­քին, մխի­թա­րում է յուր օգ­նու­թյան դի­մող­նե­րին և թո­ղու­թյուն է տա­լիս սրտով զղջա­ցո­ղին, պարզ է, որ այս կար­գի հիմ­նա­կան նպա­տակն է հոր­դո­րել հիվան­դին` զղջա­լու յուր մեղ­քերն ու դեպի Աստ­ված դարձ­նել նո­րա հո­գին, որպեսզի նա լցվի հավատ­քով, հուսով ու սի­րով, զորա­նա քա­հա­նա­յի աղոթ­քով և օրհ­նու­թյամբ և Ս. Հո­գուն ըն­դու­նե­լով` հո­գե­պես նո­րո­գվի ու նոր հո­գի առ­նե:

Քրիս­տոս ինքն հաս­տա­տեց այս ս. խոր­հուր­դը, ըստ ո­րում, հիվանդ­նե­րից մի­միայն հավատք էր պա­հանջ­վում և յուր աս­տվա­ծա­յին ազ­դե­ցու­թյամբ, խոս­քով կամ ձեռք դնե­լով, բժշկում նո­ցա[1]: Այդ­պես էլ նո­րա պա­տվե­րի հա­մա­ձայն կա­տա­րում էին ա­ռաք­յալ­նե­րը` հե­տևե­լով Տի­րոջ օ­րի­նա­կին[2]: Քրիս­տո­սի խոս­քերն ու բժշկու­թյուն­նե­րը ցույց են տա­լիս, որ առ­հա­սա­րակ հիվան­դու­թյունը` լի­նի նա մարմ­նավոր թե հո­գևոր, հառաջա­նում է մեր մեղ­քե­րից, Աս­տու­ծո պա­տվի­րա­նաց հա­կա­ռակ ապ­րե­լուց, ո­րի հե­տևանք­նե­րը ար­ձա­գանք են գտնում` մին­չև ան­գամ ժա­ռան­գա­բար ավան­դվելով որդ­ւոց որ­դի: Աս­տու­ծո կամքն է, որ մար­դիկ ճա­նա­չեն յուր պա­տվի­րան­նե­րը և բավա­կա­նա­չափ հա­սո­ղու­թյուն ձեռք բե­րեն վա­յել­չա­պես ապ­րե­լու աշ­խար­հի հան­գա­մանք­նե­րի մեջ: Այդ­պես ապ­րե­լու ձգտո­ղին ա­ջա­կից է ինքն Աստ­ված, ըստ ո­րում, մեր կեն­դա­նու­թյունը և բա­րե­հաջո­ղու­թյունը Աս­տու­ծուց ստա­նա­լով, ան­շուշտ կեն­սու­նակ կլի­նինք մի­միայն այն ժա­մա­նակ, երբ սրբու­թյամբ կապ­րենք, և Աստ­ված մեզ հետ կլի­նի: Այդ­պի­սի խե­լա­հաս մար­դը հիվան­դու­թյան ծանր դեպ­քե­րի ու նե­ղու­թյուն­նե­րի մեջ չի ընկ­նիլ. և ո՞վ չգի­տե, որ մարդ­կա­յին բո­լոր նե­ղու­թյուն­նե­րը ծա­գում են աս­տվա­ծա­յին ճա­նա­պար­հից շե­ղվելուց և զա­նա­զան սխալ­նե­րից: «Կար­գեաց Աս­տուած զաշ­խարհս որ­պէս դպրոց, զի ուս­ցին ա­րա­րածք զխնամս Ա­րար­չին յառ­նելն եւ ի կազ­մելն, եւ միշտ նա­խախ­նա­մու­թեամբ նո­րա դար­մա­նեալք, որ ե­րե­ւին եւ որ ոչն ե­րե­ւին», - ա­սում է Ս. Գրի­գոր Լու­սավո­րի­չը: Ու­րեմն մենք պետք է, աս­տվա­ծա­յին լու­սով լու­սավո­րված, սո­վո­րենք` ըստ Աս­տու­ծո ապ­րե­լու, ա­ռող­ջա­պա­հիկ ու մեր կյանքն Աս­տու­ծո պա­տվի­րա­նաց հա­մե­մատ վա­րե­լու մի­ջոց­ներ գտնել, և այն ժա­մա­նակ մեր հո­գու ա­ռող­ջու­թյունն յուր ճա­ռա­գայթ­նե­րը կսփռե նաև մեր մարմ­նի վրա. «Մարդ հնա­րա­գէտ է ի խնա­մա­կա­լու­թե­նէ Ա­րար­չին առ ի պէտս իւ­րոյ փրկու­թեան եւ վա­յե­լե­լոյ ի բա­րու­թիւնսն անձ­նիշ­խան կա­մօք», - ա­սում է նույն Ս. Հայ­րը: Որ­քան քրիս­տո­նեա­կան լու­սով բա­րե­կար­գվել ու բար­վո­քվել են քրիս­տո­նյա եր­կիր­նե­րը, այն­քան ա­ռավել կրճա­տվել են հիվան­դու­թյանց տա­րա­ծումն ու բար­դու­թյունն, և այն­քան ավե­լի դյու­րա­ցել են բժշկու­թյան մի­ջոց­նե­րը քրիս­տո­նեա­կան անձ­նա­զո­հու­թյամբ վա­ռված գիտ­նա­կան­նե­րի հե­տա­զոտու­թյուն­նե­րով ու գյու­տե­րով: Այլև որ­քան էլ ազ­գե­րի ան­կու­մով ժան­տախտն ու ժան­տա­մա­հը իբ­րև սոս­կա­լի պա­տիժ­ներ հա­րվա­ծել են Աս­տու­ծո լույսից խոր­թա­ցած եր­կիր­նե­րում, այն­քան ևս քրիս­տո­նյա ազ­գե­րի հո­գե­պես բարձ­րա­նա­լո­վը փա­կվել է այ­դոնց մուտ­քը լու­սավոր­ված աշ­խար­հում, և օգ­նու­թյան հզոր ձեռ­քեր են կար­կա­ռվել դեպի տա­ռա­պյալ­ներն ու զո­հվող­նե­րը: Հաս­կա­նա­լի է, որ Աս­տու­ծո պա­տվի­րա­նի դեմ մե­ղան­չո­ղի կեն­սա­կան հավա­սա­րակշ­ռու­թյան խան­գար­մուն­քը տե­ղի է ու­նե­նում այն ժա­մա­նակ, երբ մարդ յուր անձն ըն­դու­նակ է դարձ­նում Աս­տու­ծո կեն­դա­նա­րար շնորհ­նե­րին, յուր մտքե­րով խավար­վում, սրտով թանձ­րա­նում, կամ­քով մո­լոր­վում և այդ­պես յուր կյան­քի ու­ղիղ ու հաջող ճա­նա­պար­հը կորց­նում դեպի կո­րուստ: Այդ­պի­սի մար­դը կա­րո­ղու­թյուն չէ ու­նե­նում հանգս­տու­թյամբ ու­ղիղ դա­տե­լու, հառաջը ե­կած հան­գա­մանք­նե­րը կշռա­դա­տե­լու և ըստ այնմ նպա­տա­կա­հար­մար մի­ջոց­ներ ընտ­րե­լով` յուր կյան­քի աշ­խա­տան­քը ձեռ­նար­կե­լու: Եվ ու­րեմն վերս­տին այդ խան­գար­մուն­քը վե­րաց­նե­լու և մար­դու մտքի, զգաց­մուն­քի ու կամ­քի հա­մե­րաշխ գոր­ծու­նեու­թյունը կեն­դա­նաց­նե­լու միակ ճա­նա­պարհն է` հո­գե­պես ամ­րաց­նել հիվան­դին և կա­պել Աս­տու­ծո շնոր­հաց հետ, որպեսզի նա լու­սավո­րվի ու զորա­նա:

Հո­գևոր այս վե­րա­կեն­դա­նաց­ման հա­մար պետք է հիվան­դին նախ զղջալ տալ յուր մեղ­քերն, ո­րոնք նո­րան բա­ժա­նել են Աս­տու­ծուց. երկ­րորդ` Աս­տու­ծո շնոր­հաց ըն­դու­նե­լու­թյան զգա­յա­րան­քը` հավատ­քը, զար­թեց­նել և սի­րով ու հուսով վա­ռել, որ նա դյու­րա­լուր և դյու­րազ­գաց դառ­նա դեպի Աս­տու­ծո լու­սավո­րումն ու ձայ­նը. և եր­րորդ` պետք է Աս­տու­ծո ո­ղոր­մու­թյունն ու օգ­նու­թյունը խնդրել, որ ա­ռա­տա­պես հե­ղե­լով յուր շնորհ­նե­րը հիվան­դի հո­գու վրա` հզորա­պես ազ­դե նո­րա ա­պա­քի­նու­թյան ու կեն­սու­նա­կու­թյան հա­մար: Ա­հա այս ա­մե­նը ի­րա­գոր­ծե­լու ա­մե­նա­զոր մի­ջոց­ներն են` ա­պաշ­խա­րու­թյուն, հա­ղոր­դու­թյուն և ա­ղոթք, ո­րոնք յու­րյանց կար­գով լիա­պես կա­րող են փա­րա­տել հավա­տա­ցող հիվան­դի մեղ­քերն ու ցավե­րը, զորաց­նել հավատ­քով, ըն­դու­նակ դարձ­նել աս­տվա­ծա­յին շնոր­հաց և սպա­ռա­զի­նել Ս. Հո­գով:

Բայց հիվան­դի հավատ­քը զար­թեց­նե­լու և սի­րով ու հուսով վա­ռե­լու հա­մար հար­կավոր են նաև այն­պի­սի մի­ջոց­ներ, ո­րոնք, հա­մա­պա­տաս­խան ներ­գոր­ծու­թյուն ու­նե­նա­լով նո­րա ար­տա­քին զգա­յա­րանք­նե­րի վրա, զու­գըն­թա­ցա­բար կեն­դա­նաց­նեն նո­րա հո­գու մեջ ճշմա­րիտ հավատ­քի աճ­ման ու զար­գաց­ման բո­լոր սեր­մերն ու բող­բոջ­նե­րը և ա­ռատ պտուղ­նե­րը: Այդ­պես ազ­դում էին հիվան­դի վրա ա­ռա­քյալ­նե­րի թաշ­կի­նակ­նե­րը (Գործք, ԺԹ 12), Ե­ղի­սե մար­գա­րեի ոս­կոր­նե­րը (Դ Թագ., ԻԳ 21), այլև յու­ղը[3] (կամ ձեթը, բա­լա­սա­նը, ռե­տի­նը), որ վի­րա­բույժ և ա­մո­քող ազ­դե­ցու­թյուն է ու­նե­նում (Սաղմ., ԻԲ 5), հա­ճախ ծա­ռա­յում էր իբ­րև մի մի­ջոց հիվան­դի հո­գու վրա ազ­դե­լու հա­մար: Վեր­ջա­պես Նոր Ուխ­տում գոր­ծադ­րվող հզորա­գույն մի­ջոց­ներն են շնոր­հա­բաշխ ձեռ­քը, Ս. Խա­չը և Ս. Գիր­քը դնե­լը հիվան­դի վրա, ո­րոն­ցից սուրբ ձեռքն ու Ս. Խա­չը Ս. Հո­գու շնոր­հա­գոր­ծու­թյան ավան­դիչ մի­ջոց­ներն են, իսկ Ս. Գիր­քը որ­պես աս­տվա­ծա­յին փրկա­րար հայտ­նու­թյան բո­վան­դա­կող` ու­նի յուր հա­մա­պա­տաս­խան ներ­գոր­ծու­թյունը: Մինչ­դեռ մյուս մի­ջոց­նե­րը ներ­գոր­ծում են միայն ա­նուղ­ղա­կի. այս­պես, յու­ղը ներ­գոր­ծա­կան մի­ջոց է դառ­նում աղոթ­քի զորու­թյամբ, վասնզի հավա­տա­ցյալը, միան­գամ արդեն դրոշ­մի խոր­հուր­դով Ս. Հո­գու վե­րած­նող ու կեն­դա­նա­րար շնորհն ստա­ցած լի­նե­լով, այլևս պետք չու­նի այդ շնոր­հաց իջ­ման կրկնու­թյան, և ու­րեմն յու­ղը չի կա­րող նո­րից այն դե­րը կա­տա­րել, ինչ որ կա­տա­րել է ս. մկրտու­թյան մի­ջո­ցին: Սուրբ նա­հա­տա­կի ոս­կոր­ներն էլ ներ­գոր­ծում են մար­դու վրա այն աս­տվա­ծա­յին զորու­թյամբ, որ հրա­շա­պես ե­րևա­ցել է նո­րա մեջ և աս­տվա­ծա­յին ճշմար­տու­թյան հաղթա­նա­կը հան­դես բե­րել. և ո­րով­հե­տև այն ս. նա­հա­տա­կը յուր հավատ­քով է կա­րո­ղա­ցել աս­տվա­ծա­յին զորու­թյան հան­դի­սա­կի­րը դառ­նալ, բնա­կա­նա­բար նո­րա ոս­կոր­ներն ևս, այդ ս. ան­ձի կյան­քի հիշե­ցու­ցի­չը լի­նե­լով, կա­րող են հիվան­դի մեջ նույն­պի­սի հավատք զար­թեց­նել: Հե­տևա­բար ա­նուղ­ղա­կի մի­ջոց­նե­րից ևս նույնիսկ սրբոց ոս­կոր­նե­րը գե­րա­դաս են յու­ղից: Այդ է պատ­ճառն, որ Հա­կով­բոս ա­ռա­քյալն էլ, հիշե­լով յու­ղի գոր­­ծա­ծու­թյունը, որ եր­բեմն գոր­ծադ­րում էին հիվանդ­նե­րի ա­մոք­ման հա­մար ըստ հրեա­նե­րի` մար­մի­նը օ­ծե­լու ու կա­շին քնքշաց­նե­լու` ա­ռօ­րյա սո­վո­րու­թյան, միան­գա­մայն նկա­տում է. «Եւ ա­ղօթքն հա­ւա­տովք փրկես­ցեն զաշ­խա­տեալն, յա­րուս­ցէ զնա Տէր. ու ե­թէ մեղս ինչ ի­ցէ գոր­ծեալ, թող­ցի նմա: Խոս­տո­վան ե­ղե­րուք մի­մեանց զմեղս եւ ա­ղօթս ա­րա­րէք ի վե­րայ մի­մեանց, որ­պէս զի բժշկես­ջիք. քան­զի յոյժ զօ­րա­ւոր են ա­ղօթք ար­դա­րոց յօգ­նա­կա­նու­թիւն» (Հակ., Ե 15): Եվ այս թուղ­թը մեկ­նող Սար­գիս Շնոր­հա­լին ա­սում է առ այդ. «Ոչ իւղն տայր ա­ռող­ջու­թիւն հի­ւան­դին, այլ` ա­նունն Տեառն»[4]:

Քրիս­տոս, յու­րա­քան­չյուր հիվան­դի հո­գու վրա ներ­գոր­ծե­լու հարմարա­գույն մի­ջոց ընտ­րե­լով, հա­ճախ գոր­ծադ­րում էր նաև կողմ­նա­կի պա­րա­գա­ներ, ինչ­պես մին­չև ան­գամ թուքն ու ցե­խը և զգես­տի քղանց­քը[5], սա­կայն մշտա­պես նո­րա բժշկու­թյան հատուկ մի­ջոց­ներն էին ուղ­ղա­կի խոսքն ու սուրբ ձեռ­քը[6], ո­րոնք հատուկ ավան­դող­ներ են Աս­տու­ծո շնոր­հաց և զորու­թյան: Յուր ա­ռաք­յալ­նե­րին ևս Քրիս­տոս, ու­ղար­կե­լով քա­րո­զե­լու և բժշկե­լու, ոչ թե մի որևիցե ու­րիշ մի­ջոց է հիշեց­նում նո­ցա, այլ ուղ­ղա­կի տվավ նո­ցա «իշ­խա­նու­թիւն ու զօրու­թիւն», որ յուր ա­նվամբ ու ձեռք դնե­լով բժշկեն[7]: Ըստ ո­րում և ա­ռա­քյալ­ներն, յու­րյանց Տի­րոջ օ­րի­նա­կին ու հրա­մա­նին հե­տևե­լով, ընդ­հան­րա­պես այդ հատուկ մի­ջոց­ներն էին գոր­ծադ­րում, իսկ յուղն, որ ինչ­պես ա­սա­ցինք, հրեա ժո­ղո­վուր­դի կյան­քում տո­թից, ճա­նա­պարհ գնա­լուց և ան­մաք­րու­թյունից վնա­սված կա­շուն քնքշու­թյուն տա­լու հա­մար էին գոր­ծա­ծում[8], չա­փա­զանց բա­ցա­ռիկ դեպ­քե­րում է հիշա­տակ­վում[9] և չէ ընդ­հան­րա­նում: 

Հա­յաս­տա­նյայց Ս. Ե­կե­ղե­ցու մեջ այդ ս. խոր­հուր­դը կա­տար­վում է` ըստ Քրիս­տո­սի օ­րի­նա­կին ու պա­տվե­րին և ա­ռա­քե­լա­կան կար­գով: Կար­գա­կա­տա­րու­թյունն ևս կոչ­վում է «Կա­նոն գի­շե­րա­յին ժա­մու աղոթից», որ ար­տա­հայտում է հիվան­դի վի­ճա­կը և այդ ս. խոր­հուր­դի էու­թյունը: Ամ­բողջ կար­գը կա­տար­վում է սաղ­մո­սեր­գու­թյամբ, աղոթք­նե­րով և Ավե­տա­րա­նի ըն­թեր­ցու­մով, ո­րոնց ըն­թաց­քում նա­խա­պես խնդրվում է Աս­տու­ծուց ա­ռա­քել յուր «լույսն ու ճշմար­տու­թյունը» հիվան­դին ա­ռաջ­նոր­դե­լու հա­մար և աս­վում է «Ո­ղոր­մեա՛ ինձ, Աստ­ված» ա­պաշ­խա­րա­կան հրա­շա­լի սաղ­մոսն` այն ևս խոր­հուր­դի էու­թյան կար­գում յոթն ան­գամ, այ­սինքն` յոթը մա­հա­ցու մեղ­քե­րի փո­խա­դի­պու­թյամբ: Հի­վան­դը, մի­միայն խոս­տո­վա­նե­լով ու զղջա­լով յուր մեղ­քերն ու հավատ­քով, հուսով ու սի­րով զորա­նա­լով, դի­մում է քա­հա­նա­յի աղոթ­քի ուժին, որ խնդրում է Աս­տու­ծուց` նա­յել հիվան­դին «զի փրկեալ ի մե­ղաց, ե­ղի­ցի ար­դա­րա­ցեալ ի քեզ, զգե­ցեալ զՏէր մեր Յի­սուս Քրիս­տոս»: Ար­դա­րա­ցած հիվան­դը, զգեն­լով Քրիս­տո­սին և Ս. Հո­գու տա­ճա­րը դառ­նա­լով, նո­րոգ­վում է «ի նո­րո­գու­թիւն մտաց», պատ­րաս­տում է յուր մար­մի­նը «պա­տա­րագ կեն­դա­նի, սուրբ, հա­ճոյ Աս­տու­ծոյ»[10], և քա­նի որ արդեն «օ­ծու­թիւն ու­նի առ ի սրբոյն»[11], նո­րոգ­վում է և մտնում եր­ջան­կու­թյան մեջ` ըստ այնմ, թե` «Ե­րա­նի, ում թո­ղու­թիւն ե­ղեւ մե­ղաց, եւ ծած­կե­ցան ա­մե­նայն յան­ցանք նո­րա»[12]: Այդ­պի­սով Քրիս­տոս, որ բա­րի հո­վիվ է և խնդրող մո­լո­րյալ ոչ­խա­րի», հո­վա­նավո­րում է յուր հիվան­դին և քա­հա­նա­յա­կան աղոթ­քով, ընդնմին և Ս. Ավե­տա­րա­նի և օծ­ված` շնոր­հա­գործ ձեռ­քի դնե­լով, առ­նում է յուր խնամ­քի տակ: Խոր­հուր­դի այդ էա­կան կա­տա­րու­մը ար­տա­հայտ­վում է այս­պես. «Եւ արդ, ես` ծա­ռայս քո տկարս եւ ա­նար­ժանս, դնեմ զձեռն իմ ի վե­րայ հի­ւան­դիս այ­սո­րիկ, եւ կար­դամ զա­հեղ աս­տուա­ծու­թիւն քո, եւ խնդրեմ յա­ռատ բա­րե­րա­րու­թե­նէդ քում­մէ: Ա­ռա­քեա՛ զա­մե­նա­կա­րող զօ­րու­թիւն քո եւ բժշկեա՛ զախտս, զհի­ւան­դու­թիւնս ծա­ռա­յիս քո այ­սո­րիկ` նշա­նաւ ա­մե­նա­յաղթ խա­չի քո, ո­րով բար­ձեր զտկա­րու­թիւն ազ­գի մարդ­կան, եւ դա­տա­պար­տե­ցեր զթշնա­մին կե­նաց եւ փրկու­թեան մե­րոյ»: Ըստ ո­րում և հիվան­դին հավատ­քի մեջ հո­գե­պես կրթե­լու հա­մար կար­դաց­վում է բժշկու­թյան Ավե­տա­րա­նը:

Քրիս­տո­սի խոս­քերն ևս ե­րաշ­խավո­րում են մեզ[13], որ հիվան­դը, ըստ յուր հավատ­քի զո­րու­թյան և ըստ յուր մարմ­նավոր ու հո­գևոր հավա­սա­րակշ­ռու­թյան, կա­րող է ա­պա­քի­նել ու նո­րո­գա­պես մտնել վերս­տին քրիս­տո­նեա­կան կյան­քի մեջ: Բայց ե­թե հիվան­դը, հա­կա­ռակ հան­գա­մանք­նե­րում լի­նե­լով, մա­հվան վի­ճա­կվի, այն ժա­մա­նակ նա մին­չև այդ վե­րա­հաս հրա­ժեշ­տի վայր­կյանը կա­մո­քվի ու կզորա­նա հո­գով յուր մեղ­քե­րը զղջա­լու և, Փրկչի շնոր­հը խնդրե­լով, ա­րիա­բար առ նա դի­մե­լու: Իսկ այս խոր­հուր­դի հա­մար կա ա­ռան­ձին կարգ, որ լրա­ցումն է վե­րո­հիշյալին և կոչ­վում է` «Կա­նոն հա­ղորդ տա­լոյ», ո­րում քա­հա­նան խոս­տո­վա­նեց­նում է հիվան­դին մեղ­քերն ու ճշմա­րիտ հավատքն և աղոթե­լով Աս­տու­ծո` ար­ժա­նաց­նել նո­րան «յե­տին թո­շա­կի շնոր­հաց», տա­լիս է Քրիս­տո­սի մար­մինն և ա­րյունը «ի քաւու­թյուն մե­ղաց եւ ի բժշկու­թիւն մարմ­նոյ»: Ա­պա և շրջա­պա­տո­ղաց ու հիվան­դի մեջ սի­րո հաշ­տու­թյուն հաս­տա­տե­լով` քա­հա­նան ար­ժա­նաց­նում է նո­րա վեր­ջին կամ­քն ևս (կտակ), բա­րե­գոր­ծա­կան ուղ­ղու­թյուն տա­լիս այդ կամքին և հիվան­դի աչ­քերն ուղ­ղում դեպի հավի­տե­նա­կան կյան­քի քաղց­րու­թյունը: Հե­տևա­բար բժշկու­թյան և բո­լո­րի գնա­լիք ճա­նա­պար­հը ձգե­լու հա­մար ու­րույն-ու­րույն կար­գեր ու­նինք, ըստ ո­րում, մինչ­դեռ «Հա­ղորդ տա­լու» կար­գում վեր­ջին թո­շակն է շեշտ­վում, հիվան­դաց կար­գի նպա­տակն էլ սաղ­մոս­նե­րից հետո ան­մի­ջա­պես նախ­քան բուն խոր­հուր­դի կա­տա­րու­մը ո­րոշ­վում է այս­պես. «Եւ եւս վասն հի­ւան­դիս, որ յու­սա­ցեալ է կո­չել զա­նուն Տեառն Աս­տու­ծոյ եւ զզօ­րու­թիւն նո­րա ի յօգ­նու­թիւն եւ ի բժշկու­թիւն հոգ­ւոյ եւ մարմ­նոյ իւ­րոյ, որ­պէս զի ապ­րես­ցի եւ կեց­ցէ եւ վերս­տին նո­րո­գես­ցի քա­հա­նա­յա­կան ա­ղօ­թիւք ձե­րովք եւ կա­րո­ղու­թեամբն Աս­տու­ծոյ. զՏէր ա­ղա­չես­ցուք»: Նույն նպա­տա­կը հայտ­նա­պես պարզ­վում է և հիվան­դաց կար­գի հատուկ ձևա­կեր­պու­թյանց մեջ, որ­պի­սիք են «Կա­նոն դժվա­րա­ծին հղի կնոջ» և «Վասն այ­սա­հա­րաց և լուս­նո­տից»:

Հռովմեական ե­կե­ղե­ցին յուր մարմ­նա­սի­րա­կան ուղ­ղու­թյան հա­մե­մատ գրե­թե ա­ռավել մեծ նշա­նա­կու­թյուն է տա­լիս այս խոր­հուր­դին, քան թե ս. Հա­ղոր­դու­թյան հիվան­դի հա­մար:  Հա­կա­ռակ Նոր Կտա­կա­րա­նի բո­լոր վկա­յու­թյանց, ո­րոնք մի առ մի հիշե­ցինք վե­րը, նա այս խոր­հուր­դը ոչ թե բժշկու­թյան և ա­պա­քի­նու­թյան խոր­հուրդ է հա­մա­րում, այլ «վեր­ջին օծ­ման», որ և կա­տա­րում է մեռ­նող չա­փա­հաս հավա­տա­ցյալի վրա օծ­մամբ աչ­քե­րի, ա­կանջ­նե­րի, ձեռ­քե­րի, քթի, բե­րա­նի, ազդր­նե­րի ու ո­տե­րի` «վասն մա­հա­ցու հիւան­դաց»: Նո­րա այս ծանր մո­լո­րու­թյունը ԺԲ. դա­րից հին չէ, ոչ մի ա­պա­ցու­ցու­թյուն չու­նի Ս. Գրքից և միև­նույն ժա­մա­նակ վե­րաց­նում է ս. Հա­ղոր­դու­թյան խոր­հուր­դի բա­ցա­ռիկ նշա­նա­կու­թյունն, ո­րով միայն կա­րող է հավա­տա­ցյալը սրբվել և առ Աստ­ված դի­մել մա­հվան մահ­ճից, ինչ­պես կա­նո­նված է Նի­կիո ս. ժո­ղո­վի ԺԳ. կա­նո­նով: Հիվան­դաց կար­գին այս­պի­սի գե­րա­դաս նշա­նա­կու­թյուն տա­լով` Հռովմեական ե­կե­ղե­ցին օգտ­վում է հիվանդ­նե­րի նեղ վի­ճա­կից և յուր կղե­րի մի­ջո­ցով հա­րուստ վախ­ճա­նված­նե­րից շահ կոր­զում: Ալ­բերտ Մեծն ու Թով­մա Ա­քվի­նա­ցին ա­սում են, որ իբր թե մկրտու­թյան և ա­պաշ­խա­րու­թյան ներ­գոր­ծու­թյունից դուրս է մնում հա­կումն դեպի չա­րը, որ ար­գելք է մեռ­նո­ղի փրկու­թյան, իսկ այդ միայն օծ­մամբ է ոչն­չա­նում: Իսկ ե­թե հիվան­դը հան­կարծ լավա­նում է, պար­տավոր­վում է բո­բիկ ման չգալ և ա­մուս­նու­թյունից հե­ռու մնալ:   

Երկ­րորդ` Հռովմեական ե­կե­ղե­ցին այս խոր­հուր­դի մեջ էա­կան նշա­նա­կու­թյուն է տա­լիս ոչ թե աղոթ­քին, այլ յու­ղին, որ և պետք է ե­պիս­կո­պոսն օրհ­նե և քա­հա­նա­յի գոր­ծադ­րու­թյան հանձ­նե: Բայց մենք տե­սանք, որ նախ` Նոր Կտա­կա­րա­նում յու­ղի գոր­ծա­ծու­թյունը կա­պված էր լոկ հրեա ժո­ղո­վուր­դի ա­ռօ­րյա սո­վո­րու­թյան հետ և շատ ան­գամ հա­զվա­դեպ է հիշ­վում, և երկ­րորդ` ոչ մի տեղ ա­սված չէ, որ այդ յու­ղը ե­պիս­կո­պո­սի օրհ­նու­թյան կա­րոտու­թյուն ու­նե­նա. վասնզի այդ յու­ղը երկ­րոր­դա­կան նշա­նա­կու­թյուն ու­նի և երբեք չի կա­րող այն նշա­նա­կու­թյունն ու հիմ­քը ստա­նալ, ինչ որ ու­նի Ս. Հո­գու շնոր­հա­բաշ­խու­թյան մի­ջոց-յու­ղը դրոշ­մի մեջ: Այդ­պես և Oրթո­դոքս ե­կե­ղե­ցին էա­կան նշա­նա­կու­թյուն է տա­լիս յու­ղին, սա­կայն յու­ղի օրհ­նու­թյունը վե­րա­պա­հում է քա­հա­նա­յին և այս խոր­հուր­դը վեր­ջին օ­ծումն չէ հա­մա­րում:

Յու­ղի նշա­նա­կու­թյունը բարձ­րաց­նե­լով` մարմ­նավոր բժշկու­թյան հա­մար ևս այն­քան բազ­մաց­րել է նա նյու­թա­կան մի­ջոց­նե­րը, որ հիվանդ­ներն ա­ռավել գե­րա­դա­սում են մե­ծա­մեծ զո­հա­բե­րու­թյամբ ճա­նա­պար­հոր­դել, դի­մել դո­ցա ե­րևա­կա­յյալ փրկա­րա­րու­թյան, քան թե բժիշկ­նե­րի խորհր­դա­ծու­թյան: Այդ­պես են զա­նա­զան սրբե­րի զգեստ­ներ, սուրբ տե­ղե­րից վար­դա­րան­ներ, ամեն ժա­մա­նակ և ա­մե­նու­րեք գտնվող ան­հայտ սրբե­րի ոս­կոր­ներ, մե­քե­նա­յա­կան կրկնու­թյուն ո­րոշ աղոթք­նե­րի և այլն, ո­րոնք յուր­յանց հատուկ էու­թյամբ փրկա­րար են քա­րոզ­վում ժո­ղո­վուր­դի մեջ: Այս մո­լար ուս­մուն­քը պատ­ճառ ե­ղավ, որ Եվ­րո­պա­յի հռչա­կավոր բժիշկ­նե­րը հնա­րե­ցին «ներշնչ­ման» տե­սու­թյունն, որ ոչ այլ ինչ է, ե­թե ոչ մի հո­գևոր ազ­դումն հիվան­դի վրա և հա­մո­զումն, թե ին­քը կբժշկվի այս­պես կամ այն­պես: Հիվանդն էլ, ե­թե են­թարկ­վում է բժշկի այդ ազդ­ման և հավա­տում, բժշկվում է: Բայց ո­րով­հե­տև բժիշկ­ներն ան­ձամբ չեն կա­րո­ղա­նում ներշն­չել այդ­պի­սի հավատք, հա­ճախ ու­ղար­կում են դար­ձյալ այն վայ­րերն, որ­տեղ ժո­ղո­վուր­դին շա­հա­գոր­ծում է կղե­րը: Ու­րեմն դար­ձյալ ժո­ղո­վուր­դի հավատքն է դեր խա­ղում և դժբախ­տա­բար` հե­թա­նո­սա­կան ուղ­ղու­թյուն ստա­նա­լով:

Այս մարմ­նավոր ուղ­ղու­թյունը բավա­կան էր, որ է­լի բո­ղո­քա­կան հեղա­փո­խա­կան­նե­րից հա­կա­ռա­կու­թյան հա­նդի­պեր և հիվան­դաց կար­գը ուղ­ղա­կի լոկ սո­վո­րու­թյուն հա­մա­րվեր ու մեր­ժվեր: Նո­ցա կար­ծի­քով բավա­կան է միայն հավատք հիվան­դի հա­մար, իսկ այս խոր­հուր­դը ավե­լորդ է: Իսկ Նոր Կտա­կա­րա­նի` գլխավո­րա­պես Հա­կով­բո­սի խոս­քե­րը, որ­քան էլ այդ բո­ղո­քա­կանք ու­զում են սխալ բա­ցատ­րու­թյամբ նպաս­տավոր դարձ­նել յու­րյանց մո­լո­րու­թյան հա­մար, չեն կա­րո­ղա­նում: Նոր Կտա­կա­րա­նի պա­տվե­րը ոչ մի սո­վո­րա­կան բժշկու­թյան չէ վե­րա­բե­րում, վասնզի այդ բժշկու­թյունն ա­ռա­քե­լոց ա­ղոթ­քով և ձեռք դնե­լով էր կա­տար­վում  և ոչ յու­ղի զորու­թյամբ, ոչ ուղ­ղա­կի ներ­գոր­ծու­թյուն էր, վասնզի պա­հանջ­վում էր հիվանդ­նե­րի մե­ղաց զղջումն ու հավատք. նույն­պես և բժշկու­թյունը չէին կա­տա­րում ա­ռան­ձին շնոր­հով օժ­տված ան­ձինք (Ա Կոր., ԺԵ 7-11), այլ քա­հա­նայք, չէին կա­տա­րում մի որևիցե լոկ տե­սա­նե­լի մի­ջո­ցով, և ա­ռանց քա­հա­նա­յա­կան խոս­տո­վա­նու­թյան չէր ի­րա­կա­նա­նում, զի այդ մի ս. խոր­հուրդ էր: Ու­րեմն Հռովմեական ու Բողոքական ե­կե­ղե­ցի­նե­րը շեշ­տա­կի ի­րար հա­կա­ռակ ծայ­րա­հեղու­թյանց մեջ են ընկ­նում, մեկը` ուժ տա­լով մարմ­նավոր մի­ջոց­նե­րին ու նո­ցա մեծ նշա­նա­կու­թյուն վե­րագ­րե­լով, իսկ մյու­սը` մեր­ժե­լով այդ մարմ­նավոր մի­ջոց­նե­րի հետ միա­սին նաև քրիս­տո­նեա­կան աղոթ­քի, հիվան­դի հո­գու քավու­թյան և քա­հա­նա­յի շնոր­հա­բաշխ ձեռ­քի նշա­նա­կու­թյունը նո­րա բժշկու­թյան հա­մար:

Քրիս­տո­սի օ­րի­նա­կին և ա­ռա­քե­լա­կան շավ­ղին հավա­տա­րիմ մնա­լով` Հայաստանյայց Ս. Ե­կե­ղե­ցին զերծ է եր­կու այդ ծայ­րա­հեղ մո­լո­րու­թյուն­նե­րից: Թե՛ Նոր Կտա­կա­րա­նից ու թե՛ այս կար­գի խորհր­դա­կա­տա­րու­թյունից բե­րված վկա­յու­թյուն­ներն արդեն ակ­նե­րև ցույց են տա­լիս, որ այս խոր­հուրդն ոչ թե մեռ­նող­նե­րի վրա է կա­տար­վում, ո­րոնց հա­մար կա «Հա­ղորդ տա­լոյ» կարգն, այլ ծանր հիվանդ­նե­րի բժշկու­թյան հա­մար է. երկ­րորդ` խոր­հուր­դի կա­տար­ման հիմ­քը հիվան­դի զղջումն է ու հավատ­քը. եր­րորդ` այս ս. խոր­հուր­դը ի­րա­կա­նա­նում է քա­հա­նա­յի աղոթ­քով, պատ­շա­ճավոր ըն­թեր­ցված­քով և ձեռք, խաչ ու Ավե­տա­րան հիվան­դի վրա դնե­լով. և չոր­րորդ` բժշկողն աս­տվա­ծա­յին զորու­թյունն է և կա­րո­ղու­թյունը, իսկ տե­սա­նե­լի մի­ջոց­նե­րից մի­միայն այ­նոնք են ըն­դուն­վում, ո­րոնք հիշե­ցինք, և ո­րոնք Աս­տու­ծո շնոր­հա­բաշ­խու­թյան հատուկ մի­ջոց­ներ են ընդ­հան­րա­պես[14]:

Երկ­րոր­դա­կան ու նշա­նա­կու­թյուն չու­նե­ցող մի­ջոց­նե­րից փոքրիշա­տե նե­րվել է յու­ղի` իբ­րև հրեա­կան կյան­քի սո­վո­րու­թյուն և ա­ռա­քե­լոց տե­սած ու չար­հա­մար­հած նյութ: Ուստիև Հա­յոց Հայ­րա­պետ­նե­րը եր­բեմն-եր­բեմն թույլատ­րել են քա­հա­նա­նե­րին օրհ­նել յու­ղը, ինչ­պես լի­նում է ոտնա­լվա­յի ե­րե­կո­յին ոտ­ներ օ­ծե­լու հա­մար, և այդ ա­րել են նո­քա, երբ հե­թա­նո­սա­կան մո­լո­րու­թյանց դեմ կռվելով` հարկ են հա­մա­րել վնա­սա­կար մի­ջոց­նե­րի տեղ այդ դնել և ժո­ղովր­դի հրեա­կան ու հե­թա­նո­սա­կան սո­վո­րու­թյուն­նե­րը հետզ­հետե վե­րաց­նել: Այս­պես Ս. Հովհան Ման­դա­կու­նին, մա­քա­ռե­լով գիր ա­նե­լու, հար­ցուկ­նե­րի, բախ­տի ու ճա­կա­տագ­րի, օ­րե­րի խտրու­թյանց, դյու­թե­րի, հմա­նե­րի, թո­վիչ­նե­րի, կա­խարդ­նե­րի, ձկնե­րի ու սո­ղուն­նե­րի ոս­կոր­նե­րից կազ­մված ծրար­նե­րին ու բժժանք­նե­րին հավա­տա­լու դեմ, ա­սում է. «Ին­քեանք մո­լո­րեալքն են, թո­ղեալ զշնորհսն Աս­տու­ծոյ, զա­ղօթսն եւ զիւղն օծ­ման, զոր պա­տուի­րանք հրա­մա­յե­ցին հի­ւան­դին, եւ զպահս եւ զա­ղօթս ցա­ւա­ծին, եւ ին­քեանք յու­ռութս եւ ի գիր զա­ռա­ծին»: «Արդ ա­հա զշնորհսն Աս­տու­ծոյ եւ զզօ­րու­թիւն ս. խա­չին լու­ծա­նես, եւ զպահս եւ զա­ղօթս, զոր պա­տուի­րանք հրա­մա­յեն, եւ մու­ծա­նես զգիր պա­հա­պան, եւ զու­ռութս դիւ­թացն, որ ոչ թէ ի պա­տուի­րա­նաց Աս­տու­ծոյ, այլ զգաղտ­նի նետս սա­տա­նա­յի ի ձեռն դիւ­թացն»: Ս. Հայ­րա­պե­տը լավա­գույն է հա­մա­րում աղոթքն ու պահ­քը և մեր­ժում է հե­թա­նո­սա­կան ժժմունք­ներն ու մին­չև ան­գամ «պա­հա­պան գրե­րը»:

Արդ` Հա­յաս­տա­նյայց Ս. Ե­կե­ղե­ցին, ոչ մի նյու­թի ինքն­ըստ­ինքյան փրկա­րար նշա­նա­կու­թյուն չտա­լով, այս­տեղ ևս կա­տա­րե­լա­պես հե­տևորեն է վար­վում` մեր­ժե­լով այն ա­մենն, ինչ որ Աս­տու­ծո շնոր­հա­բաշ­խու­թյան հատուկ ու մշտա­կան մի­ջոց չէ յուր բո­լոր աս­տված­պաշ­տու­թյան մեջ, և ավան­դիչ չլի­նե­լով Աս­տու­ծո շնոր­հաց ու զորու­թյան` կա­րող է յուր էու­թյան հետ կա­պել ժո­ղո­վուր­դի հավատ­քը: Այդ­պես և գոր­ծա­ծու­թյան մեջ չէ դնում յու­ղը, որ ո՛չ Քրիս­տոս է գոր­ծադ­րել կամ պա­տվի­րել գոր­ծադ­րե­լու, և ո՛չ ա­ռա­քյալ­ներն են անհ­րա­ժեշտ մի­ջոց դարձ­րել: Մեր­ժե­լով յու­ղի գոր­ծա­ծու­թյունը` չէ թույլ տա­լիս, որ մեղ­քե­րի զղջու­մը, Ս. Ավե­տա­րա­նով կրթվի­լը, հավատ­քի զորա­ցու­մը, աս­տվա­ծա­յին մշտա­կան շնոր­հա­բաշ­խու­թյան ձեռ­քը և աղոթ­քի զորու­թյունը նյու­թի փո­խա­րի­նվի, և հիվանդ­նե­րը չմո­ռա­նան խոս­տո­վա­նու­թյունը` «յայն ա­պա­ւի­նեալ, թէ ի վեր­ջին օրն օ­ծա­նիմք ձի­թովք բա­լա­սա­մի­նաւ եւ ար­դա­րա­նամք»: Ըստ այսմ` հիվան­դը պետք է հա­մո­զվի, որ «պի­տա­նի է խոս­տո­վա­նիլ, քան օ­ծա­նիլ»[15]: Ուստիև ո­րո­շա­պես գծված է այս ս. խոր­հուր­դի կա­տար­ման էու­թյունը Մաշ­տո­ցի մեջ. «Յայն­ժամ կէսք ի քա­հա­նա­յից կա­լով յաջ­մէ հի­ւան­դին, եւ կէսք` ի ձախ­մէ, եւ ա­ւա­գե­րէցն ե­կեալ դնէ զԱ­ւե­տա­րանն ի վե­րայ գլխոյ հի­ւան­դին եւ ա­սէ զա­ղօթս»...: Ու­րիշ որևիցե պա­րա­գա չէ հիշ­վում այս կար­գի մեջ:

Այս ս. խոր­հուր­դի պաշ­տոնը պատ­կա­նում է քա­հա­նա­յա­կան աս­տի­ճա­նին, նպա­տակն էլ ցույց է տա­լիս, որ կրկնե­լի է: