«Խաչի ճանապարհով ենք անցել և դեռ անցնում ենք, կարևորը, որ դեպի Քրիստոս ենք գնում»

1915-1923 թթ-ին Օսմանյան կայսրության կողմից Արևմտյան Հայաստանում իրագործված հայերի բնաջնջումն ուղեկցվեց նախ տեղահանությամբ: Բազմաթիվ նահանգներից, այդ թվում նաև Սասունից և Վանից տարհանվեցին մեծ թվով հայ ընտանիքներ, որոնց շարքերում էին նաև Օհանյան և Աբրահամյան ընտանիքները: Հայրենի եզերքից հեռու՝ այս ընտանիքներն ապաստան գտան նախ Սիրիայում, Բեյրությում, ապա՝ Հայաստանում: Թուրքական յաթաղանից մազապուրծ փրկված Օհանյան և Աբրահամյան ընտանիքներից Պետրոսն ու Սրբուհին ընտանիք կազմեցին, դառնալով կոտրված ծառի կենդանությունը վկայող նորածիլ շիվերը՝ Տիրոջ հետևյալ խոսքի համաձայն. «Ծառի համար իսկ գտնվում է հույս. թեև կտրում են, նորից է ծաղկում: Ճյուղերը նրա դեռ չեն պակասում: Անգամ արմատը թե որ ծերանա խորքի մեջ հողի, քարերի մեջ էլ խեղդվի բունը, ջրի հոտից իսկ կծաղկի իսկույն, նորատունկի պես պտուղներ կտա» (Հոբ 14:6-10):

Նորածիլ շիվը նորատունկի պես ծաղկեց և պտղաբերեց

Օհանյան ընտանիքում լույս աշխարհ եկան 12 զավակներ: Բազմանդամ այս ընտանիքի զավակներից Հայկանուշ Օհանյանը այժմ ապրում է Երևանում: 80-ամյա տիկին Հայկանուշի հիշողության մեջ դրոշմվել են իր մոր՝ Սրբուհի Աբրահամյանի պատմածները ցեղասպանության մասին: 

«Հայրս՝ 1902թ. Սասունում ծնված Օհանյան Պետրոսը, շատ ավելին էր հիշում ցեղասպանության մասին, քան մայրս, բայց մեզ մոտ մշտապես լռում էր»,- ասաց տիկին Հայկանուշը և անդրադառնալով հուշերի շղթային՝ պատմեց, որ Վանի շրջակա գյուղերից մեկում ծնված իր մայրը, թեև փոքրահասակ է եղել, բայց մինչ 1920 թ-ի տեղահանության անասելի դաժան ճանապարհը, շատ լավ է հիշում, թե ինչպես իրենց գյուղից դուրս գնդակահարեցին 14 և ավելի բարձր տարիք ունեցող բոլոր հայ տղաներին: Պատանիներին ուղղված թուրք գնդակահարողների այն հարցին՝ թուրքանալու ես, թե՞ ոչ, բոլորը բացի մեկ հոգուց պատասխանել են, որ մենք Հիսուսի ճանապարհով ենք գնալու: Որդեկորույս ծնողները, բացի իսլամանալու ցանկությունը հայտնած տղայի ծնողներից, պատմում էին այն հրաշքի մասին, որ ականատես էին եղել իրենց զավակների մարմինները հողին հանձնելուց. տղաների մարմիններն ամբողջովին մյուռոնվել էին: Սգավոր ծնողները միմյանց մխիթարում էին՝ ասելով, որ մեր զավակները Հիսուսի ճանապարհով գնացին: Հայերն իրենց հավատքը վկայում էին, երբ, թուրքի մահասփյուռ գնդակից չվախենալով, իրենց երեխաներին գաղտնի մկրտում էին տանը, Ավագ Հինգշաբթի օրը գնում էին մոտակա գետը՝ մասնակցելու Ոտնլվայի արարողությանը:

Այնուհետև Հայկանուշ Օհանյանը շարունակեց. «Չեմ կարող չպատմել պապիկիս հոր՝ Օհան Աբրահամյանի մասին, ով եղել է Սասունի հայտնի բժիշկը (այն ժամանակ հեքիմ էին ասում), նրա եղբայրները ևս բժշկությամբ էին զբաղվում: Օհանը 19-րդ դարի վերջին տեղի ունեցած ընդհարումների ժամանակ թե՛ հայ, թե՛ քուրդ և թե՛ թուրք վիրավորներին էր բուժում դեղաբույսերով: Նա Սասունի խանի հրամանով գաղտնաբար և նենգորեն սպանվեց այն պատճառաբանությամբ, որ իր բուժածների մեջ ավելի շատ կենդանի էին մնում և շուտ ապաքինվում հայերը, քան թե թուրքերը»:

Իսկ հոր մասին պատմեց. «Խստահայաց հայրս ճշմարտության համար պայքարող քաջ մարտիկ է եղել: Աստված բազմաթիվ պարգևներ էր շնորհել հորս: Նա, իրենց սերնդին տրված բժշկագիտության շնորհին տիրապետելով, դեղաբույսերով բուժել է չբերություն, թոքախտ, ուռուցք, փտախտ և այլ հիվանդություններ, զենք և երաժշտական գործիքներ է պատրաստել,

Սիրիայում 17 տարի ծառայելով ֆրանսիական բանակում, հասել է մինչև սերժանտի աստիճան: Այստեղ՝ Հայաստանում, մեծ ընտանիքի հոգսերն հոգալու համար, կոշկակարությամբ և շինարարությամբ է զբաղվել: Հիշում եմ, մի օր հայրս ինձ Սիրիայում հարվածեց նրա համար, որ ես կանգնած նայում էի, թե ինչպես էր փոքր քույրս կռվում թուրք երեխայի հետ և ես քրոջս չէի պաշտպանում, թեև նա պաշտպանության կարիք չուներ: Այդ տեսարանից անհանգստացած մորս՝ հայրս բարկացած ասաց՝ քույրը կռվում է թուրքի հետ, իսկ նա կանգնած նայում է և չի պաշտպանում: Հայրիկիս շնորհիվ սասունցիների երգն ու պարն այնքան հոգեհարազատ է դարձել ինձ համար, որ լսելուն պես չեմ կարող չերգել ու չպարել: Մայրս քրդախոս էր և Վանում իրենք «Յարխուշտա»-ն քրդերենով անվանել են «Չափկե», ընտանիքներով հավաքվել են, երգել, պարել և նվագել իրենց պատրաստած երաժշտական գործիքներով»:

«Մայրս հավատավոր, խոնարհ, խոհեմ և հյուրասեր մի կին էր: Բազմանդամ ընտանիքում բազմաթիվ գործերով հանդերձ, նա չէր հանգստանում մինչև որ մեր տուն հյուրընկալվածը մեր սեղանից չօգտվեր: Շաբաթվա սուրբ օրը՝ կիրակին, մեզ անպայման եկեղեցի էր տանում: Մայրս նախանձախնդրորեն հետևում էր, որ ողջ ընտանիքով՝ փոքրից մեծ, Մեծ պահքը պահենք: Հիշում եմ Սիրիայում ինչպես էինք անհամբերությամբ սպասում Սբ. զատկական Պատարագի ավարտվելուն, որ մայրիկի պայուսակից ձուն վերցնենք և շտապենք եկեղեցու բակ՝ ձվակռվի: Իսկ Սբ. Պատարագի ավարտին եկեղեցու բակն արդեն փայլում էր ձվի կեղևներից»,- պատմում էր տիկին Հայկանուշը:

Հավատի սերմերը Օհանյան ընտանիքում, բարեբեր հողի մեջ ընկնելով, իրենց պտուղները տվեցին: Հայկանուշ Օհանյանի դուստրը՝ Սիրանուշ Գումրույանը, 27 տարիներ շարունակ եղել է Սիրիայի Հալեպ քաղաքի Սբ. Գևորգ եկեղեցու դպրաց դասի երգչախմբի ղեկավարը և նվագակցողը, նույն եկեղեցու «Օրհնություն» մանկական դպրաց դասի երգչախմբի հիմնադիրը և գեղարվեստական ղեկավարը, նաև «Նանոր» և «Լուսավորիչ» երգչախմբերի կոնցերտմայստրը: Հալեպում և Դեր-Զորում ապրիլի 24-ին Սիրանուշը «Լուսավորիչ» երգչախմբով հանդես է եկել հուշ-երեկոյով: Սիրիայում պատերազմական գործողությունները սկսելուց ի վեր չորս տարի է, ինչ Հայաստանում է և Զորավոր Սբ. Աստվածածին եկեղեցու տիկնանց միության ակտիվ անդամներից է, նաև կիրակնօրյա դպրոցի մանկավարժը: Սիրանուշը Սրբուհի տատիկի հետ կապված հիշեց, որ նա շատ էր սիրում քնելիս Աստվածաշունչը իր գլխատակին դնել և, գրաճանաչ չլինելով, շատ լավ գիտեր Աստվածաշնչի բովանդակությունը: «Տատիկիս խնդրանքով շատ անգամներ եմ նրա համար Աստվածաշունչ կարդացել: Պապիկս էլ մեծ հավատքի տեր մարդ է եղել: Ցեղասպանության հետ կապված տատիկիս պատմածներից հիշում եմ, որ շատ քրդերի շնորհիվ թե՛ իրենք և թե՛ շատ հայեր պաշտպանություն են գտել: Եվ մի օր տատիկս, քրդական հագուստով ազատ լինելով թուրքի հարձակումից, ականատես է եղել, թե ինչպես թուրք ոճրագործները մի խումբ հայերի առջև պայման են դրել չիսլամանալու դեպքում բոլորին գետը նետել, դա լսելուն պես, հայերը թթի պես թափվել են գետը: Հիշում եմ պապիկիս այս հորդորը, իր թոռներին ուղղված, ասում էր՝ զենքը սիրեք, զենք ունեցեք, բայց տեղին գործածեք: Այս հորդորի իրականացնողները հենց իրենք են եղել. ցեղասպանության տարիներին թե՛ պապիկիս և թե՛ տատիկիս սերնդից քիչ նահատակներ ենք ունեցել»:

Զրույցի ավարտին տիկին Հայկանուշն ասաց. «Խաչի ճանապարհով ենք անցել և դեռ անցնում ենք, կարևորը, որ դեպի Քրիստոս ենք գնում»:

Կարինե Սուգիկյան