Քահանաներ Ծխական խորհուրդ Տիկնանց միություն Երիտասարդաց միություն Ցերեկային կենտրոն 
Քրիստոնյա ընտանիք Հարցազրույցներ Ուխտագնացություն Սոցիալական ծառայություն
Մյուռոնի պատրաստությունը և օրհնությունը
Սբ. Մյուռոնը աստվածային խորհուրդ է, ինչպես որ երջանկահիշատակ Գարեգին Ա հայրապետն է նկարագրում. «Անմատչելի է այդ խորհուրդին բարձունքը: Անհասկանալի պիտի մնա այդ խորհուրդին ներքին էությունը»: Նարեկացին հետևյալ ձևով է բնութագրում «Բայց ես ինչպես կարամ ճառել այն բովանդակապես հասկանալու հավակնության, որովհետև այս յուղի զորությունը ինքնին անհաս և անըմբռնելի է, խորհրդի արագասլաց թևերով սավառնում էր մեր մտածումներից ավելի վեր և անհուն ճամփով»:
Ըստ Արմատական բառարանի «Մյուռոն» հունարեն բառ է (μυρον), որ ծագում է «օծել» արմատից, և նշանակում է «հեղուկ անուշահոտություն, հոտավետ յուղ» կամ «բույսից հոսող հյութ»: Սակայն հայկական միջավայրում այն կապվել է նաև մեռնել և մռայլ բառերի հետ` ստուգաբանելով ըստ նրանց իմաստների. «դարձյալ, այս սուրբ յուղը կոչվում է Մեռոն, այսինքն` մեռցնող, քանզի սուրբ մեռոնի շնորհիվ սուրբ ավազանի մկրտությունն ու ծնունդը Քրիստոսի մահվան և հարության խորհուրդն ունեն: Որովհետև երեք անգամ ջրի մեջ ընկղվելը խորհրդանշում է Քրիստոսի երեքօրյա թաղումը, իսկ ջրից դուրս գալը` հարությունը»: Մռայլ բառի հետ կապված ստուգաբանությունը հետևյալն է. «դարձյալ այս սրբալույս յուղը կոչվում է մեռոն, այսինքն` մռայլ, մթին և խավարի, քանզի աստվածային գրոց սովորությունն է աչքին և մտքին անհասանելի և անընբռնելի [հասկացողությունները] խավարով ու մթով նշանակել` անմատչելի լինելու պատճառով, ինչպես օրինակ` Աստծուն, որ համագ լույս է և անմատչելի լույսի մեջ բնակվող»:
Սրբալույս Մյուռոնի նախատիպը` սրբության յուղն է, որ աստվածային ծագում ունի: Նրա բաղադրության մասին Տերը` հայտնեց Մովսես մարգարեին Սինա լեռան վրա. «Տերը խոսեց Մովսեսի հետ ու ասաց. Դրանցից կպատրաստես սուրբ օծության համար յուղ այնպես, ինչպես վարպետ յուղագործները ձեթ են պատրաստում։ Այն սուրբ օծության համար յուղ թող լինի։ Դրանով կօծես վկայության խորանը, վկայության տապանակը, զոհասեղանն ու նրա ամբողջ սպասքը, աշտանակն ու նրա ամբողջ սպասքը, խնկարկության սեղանը, ողջակեզների սեղանն ու նրա ամբողջ սպասքը, ավազանն ու նրա պատվանդանը։ Կսրբագործես դրանք, և դրանք կլինեն սրբությունների սրբություն։ Ամեն ոք, որ դիպչի դրան, կմաքրվի։ Կօծես Ահարոնին ու նրա որդիներին, կսրբագործես նրանց, որպեսզի նրանք ինձ համար քահանայություն անեն» (Ելք 30:22, 25-30):
Մենք չունենք պատմական տեղեկություններ այն մասին, թե Ս. Լուսավորիչը ե՞րբ և ի՞նչպես է օրհնել և գործածել Սբ. Մյուռոնը, բայց համաձայն Ուխտանեսի վկայության Մյուռոնի օրհնությունը դեռևս 7-րդ դարի սկզբին ուներ իր հատուկ կանոնը, որ իր կառուցվածքով համընկնում է այսօր մեր եկեղեցում կատարվող օրհնությանը: Այս կանոնը` «Կանոն օրհնութեան Սրբալոյս Մեռոնին» ավանդվել է Հայ Եկեղեցու Մաշտոց ծիսարանի միջոցով:
7-րդ դարից սկսած ձեռագիր Մաշտոցներում Մյուռոն օրհնության համար որոշված օրն Ավագ Հիգշաբթին է, ինչպես որ տեղի էր ունենում Արևելքում, սակայն մինչև 7-րդ դարը հատատուն օր չի եղել և վերջին հարյուրամյակներում Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցում ևս կատարում ենք Հայ Եկեղեցու որևէ մեծ տոնին: Մյուռոնօրհնեքը ամենից շատ Վարագա Սուրբ Խաչի տոնին է կատարվում: Մեր ժողովրդի մեջ տարածված կարծիքներից մեկն այն է, որ Հայոց Եկեղեցում Սբ. Մյուռոնն օրհնվում է յոթ տարին մեկ անգամ: Այս տեսակետը կիրառական է մեր եկեղեցում, բայց չի կարելի սա ընդունել որպես կանոն, քանի որ հաճախ Մյուռօրհնությունը տեղի է ունենում ըստ անհրաժեշտության:
Համաձայն կանոնի, Սբ. Մյուռոնօրհնությունից 40 օր առաջ կաթսան մաքուր ձիթենու յուղով լի դրվում է Մայր Տաճարի Ավագ Սեղանի վրա` խաչածայր կափարիչով 7 շար ծածկոցով ծածկած: Մայր Աթոռի միաբանությունը յուրաքանչյուր օր Երեկոյան Ժամերգությունից հետո Պաշտոն է կատարում. այսինքն երգում է Սբ. Մյուռոնի հատուկ շարականը (Որ յառաջագոյն), կամ մեկ Հոգեգալստյան շարական, սեղանից պատշաճ Ավետարան է կարդացվում կաթսայի վրա, ապա Սուրբ Հոգու վերաբերյալ քարոզ և աղոթք: Իսկ Մյուռոնօրհնության օրվա նախատոնակի գիշերը կատարվում է հսկում, որոշված օրը Սուրբ Պատարգից առաջ, եթե Վեհափառ Հայարապետն ինքն է պատարագիչը, ինչպես սովորաբար լինում է (բացի այն դեպքերից, երբ չափազանց ծերության պատճառով դժվարանում է պատարագել), զգեստավորվում է վեհարանում կամ ավանդատանը: Հայրապետի հետ զգեստավորվում են 12 եպիսկոպոսներ, որոնցից յուրաքանչյուրը մեկ սրբություն բռնած` կանգնում է Նորին Վեհափառության աջ և ձախ կողմերում: Վեհափառ Հայրապետի ձեռքին լինում է խաչ և գավազան, մի կողմի 6 եպիսկոպոսների ձեռքին Սբ. Գեղարդը, Սբ. Թովմա առաքյալի Աջը, Սբ. Պետրոս առաքյալի մասունքը, Սբ. Հակոբ Ալփեայի Աջը, Սբ. Մատթեոս Ավետարանչի մասունքը և մյուռոնակիր աղավնին: Մյուս կողմի 6 եպիսկոպոսների ձեռքին` Կենաց Սբ. Նշանի Ճաճանչավոր Խաչը, Սբ. Լուսավորչի Աջը, Պետրոս Գետադարձ Հայրապետի քառաթև Խաչը, Սբ. Հակոբ Մծբնա Հայրապետի Աջը, Սբ. Արիստակես Հայրապետի Աջը և Սբ. Ավետարանը: Այսպես խաչով ու խաչվառով, մոմերով, քշոցներով և բուրվառներով թափոր կազմած առաջ են շարժվում են դեպի Ավագ Սեղան(ընթացքում երգվում է «Խորհուրդ խորին»-ը), Վեհափառ Հայրապետը Ամպհովանու տակ (եթե Վեհարանից է գալիս թափորը), առջևից հայրապետական քողը, ուր սկսվում է ըստ պատշաճի Պատարագը: Տոնական հանդերձավորված շքախումբը ընդգծում է Սբ. Էջմիածնի բիբլիական վեհությունն ու գեղեցկությունը: Պատարագի ժամանակ երեք եպիսկոպոսներ կատարում են Սկիհի և Ավետարանի վերաբերում, ասում. «Հավատամքը», իսկ երբ երգվում է «Սաղմոս ասացէ´ք»-ը, պատարագիչ Հայրապետը նստում է աթոռի վրա, երեսով դեպի ժողովուրդը, և նույն երեք եպիսկոպոսները առաջանում են դեպի հյուսիսային խորանը, ուր առանձին սեղանի վրա դրված են լինում Սուրբ Հաղորդության ընծաներից Սկիհը, հին Մյուռոնը և նոր Մյուռոնի Պատարագի նյութերը պարունակող անոթները: Երկու եպիկոպոսներ իրենց ձեռքն առնելով հին Մյուռոնի անոթն ու նոր Մյուռոնի նյութը, զուգընթացաբար շարժվում են` առջևից բուրվառակիր սարկավագներ, ետևից կերոնակիրներ և լապտերակիրներ, հետո դարձյալ բուրվառակիրներ, ապա վերաբերում անող եպիսկոպոսը, ետևից քշոցակիրներն են գալիս` թափորով դեպի Սբ. Ստեփանոսի սեղանը, ուր կանգ են առնում. ապա կրկին կանգ են առնում արևմտյան կողմում` Սբ. Հովհաննես Մկրտչի սեղանի առաջ, և հարավային կողմում: Այդտեղ` սեղանի վրա դնում են հին Մյուռոնի և նոր Մյուռոնի նյութերի անոթները, իսկ դպրաց դասը շարունակաբար երգում է վերաբերման Սաղմոսը: Երբ բարձրանում են սեղան, մոտենում է բուրվառով պատարագիչ Հայրապետը, վերաբերիչ եպիսկոպոսը բարձրաձայն ասում է. «Համբարձեք իշխանք» սաղմոսը, և այսպես ըստ կարգի լրացվում է վերաբերումը, և Պատարագը շարունակվում է մինչև «Ողջոյնը»:
Ապա Հայրապետը աթոռին է նստում և եպիսկոպոսները կարգով Սուրբ Գրքից ընթերցվածքներ և Ավետարան են կարդում: Հայրապետը աղոթքներն է կարդում, շարականներ են երգվում: Եպիսկոպոսներից մեկը կարդում է Մյուռոնի «Երդմնեցուցման» բանաձևը, Հայրապետը կարդում է Սբ. Գրքի վկայություններով Սբ. Մյուռոնի նշանակություն պարզաբանող և խնդրվածքներով կնքող երկար աղոթքը: Այս աղոթքի վերջում Սբ. Մյուռոնի կափարիչը վերցվում է, և մինչ դպիրները շարական են երգում` Հայրապետը կաթսայի մեջ է թափում ծաղիկներով և այլ անուշահոտ համեմունքներով պատրաստած նյութը, հետո բալասանը, հետո Հին Մյուռոնը ձեռքն է առնում և «Առաքելոյ աղաւնոյ» երգելով` թափում կաթսայի մեջ: Հետևաբար կարող ենք ասել, որ ներկա Մյուռոնը պատրաստվեց Սբ. Գրիգոր Լուսավորչի հավատքի կրակով. այդ կրակը վառ մնաց հայոց հավատուսույց կաթողիկոսների մեջ, ովքեր սերնդե-սերունդ` յուրաքանչյուրն իր հերթին, Սրբալույս Մյուռոնը իրենց սրտի սկիհով փոխանցեցին դարերի մրիկների դիմաց առկայուն մնացած ու մնացող Հայ Եկեղեցուն: Հետո Հայրապետը վերցնում է Կենաց Սբ. Նշանը` «Օրհնեսցի և Սրբեսցի» ասելով և տեառնագրելով` խառնում է Սբ. Մյուռոնը, ապա նույն կերպ տեառնագրում և խառնում է Սբ. Գեղարդով և Սբ. Լուսավորչի Աջով, իսկ «Օրհնութիւն» երգելուց հետո կաթսան ծածկում է կափարիչով և ծածկոցով: Հայրապետը մի քանի աղոթքներ է կարդում, եպիսկոպոսներից մեկը Ավետարան է կարդում, վերջում «Սբ. Խաչիւս» են ասում: Հայրապետը «Պահպանիչ» աղոթքով փակում է հանդեսը, և «Ողջոյն» տալով` շարունակում են Պատարագը: Սրբազան արարողության ավարտից հետո նախ` հոգևորականները, ապա և հավատացյալ ժողովուրդը մոտենում և համբուրում են Մյուռոնի կաթսան:
Աշխարհի չորս ձագերից եկող բազմահազար հավատացյալների համար այս ամենը տեղի է ունեում Մայր Տաճարի դիմաց գտնվող բաց Խորանում:
Վերը նշեցինք, որ Հայաստանյայց Սուրբ Եկեղեցում Սբ. Մյուռոնի օրհնությունը վերապահված է միայն կաթողիկոսին: Ըստ ավանդության Սբ. Էջմիածնում առաջին Մյուռոնը օրհնել է Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ Հայրապետը: Ավանդության համաձայն ամեն անգամ Հին Մյուռոնը խառնվում է Նորին, ապա նրա հետ հեղվում է նաև մեր Սբ. Հայրապետի առաջին օրհնությունը: Երջանկահիշատակ Վազգեն Ա Կաթողիկոսը Սբ. Մյուռոնի օրհնության առթիվ արտասանած քարոզում ասում է. «Մենք հավատում ենք, որ այս օրհնված Մյուռոնի ամեն մի կաթիլի մեջ շողում է մի ճառագայթ աստվածային փառաց լույսի, քանի որ ամեն անգամ Նոր Մյուռոնի մեջ խառնվում է Հին Մյուռոն: Ամեն Նոր օրհնված Մյուռոնի մեջ կա մի մասնիկ Սբ. Գրիգոր Լուսավորչի օրհնված առաջին Մյուռոնից»:
Պատմական և ձեռագրական հիշատակությունները նույնպես վկայում են Հայոց Հայրապետի Սբ. Մյուռոն օրհնելու բացառապես իրավունքը: Գրիգոր Լուսավորչի որդուն` Վրթանես Հայրապետին (333-341թթ) ուղղված թղթում ասվում է. «Յուղ օրհնութեան եպիսկոպոսապետն օրհնեսցէ, եւ վասն հեռաւորութեան եւ կարեւոր պիտոյից հրամանաւ արքեպիսկոպոսին երկու երեք միաբանեալ եպիսկոպոսք և սարկավագունք սպասաւորք սրբութեանն»: Այս մասին հստակորեն ասվում է նաև Հովհան Գ Օձնեցու (717-728թթ) սահմանած կանոներում. «Պարտ եւ արժան է զսուրբ միւռոնն, այսինքն զիւղն անուշահոտութեան, հայրապետին օրհնել»: Հատկանշական է նաև հետևյալ դեպքը: 10-րդ դարում,երբ Սյունյայց Հակոբ եպիսկոպոսը հրաժարվում է Անանիա Ա Մոկացի (946-968թթ) կաթողիկոսին ենթարկվել, չի համարձակվում Մյուռոն օրհնել, այլ այն բերում է Աղվանից կաթողիկոսությունից: Այսինքն` չհնազանդվելով Հայրապետին, բայց և այնպես, չի հանդգնում խախտել հայ եկեղեցու կողմից սրբագործված կարգը, այլ գործածում է թեկուզև Աղվանից կաթողիկոսության, սակայն կաթողիկոսի ձեռքով օրհնվածը:
Հայ Առաքելական Եկեղեցու Սրբալույս Մյուռոնն իր եզակիությամբ` պատրաստված բազմաթիվ բուրումնալից բույսերից ու նյութերից, տարբերվում է այլ եկեղեցիներում կիռառվող Սուրբ յուղից: Ստորև իր ամբողջական տեսքով մեջբերել ենք Վաղարշապատի 1976 թ. Մաշտոցի ցուցակը.
1. Յուտ պալասան. այսինքն պալասան Հրեաստանի կամ պալասան Եգիպտոսի, որը հեղուկ է,
2. Հապ պալասան. պալասան Պերուի, որ է հունտ,
3. Մեխակ (Գարանֆիլ),
4. Ընկոյզ հնդկաց. կամ Ճավուզ Պուա,
5. Խնկեղէգ,
6. Նարդոս Հնդի,
7. Պղպեղ Յավայի,
8. Շամբալեղակ, կամ սամիթ յունական
9. Մաղաբատրոն
10. Դարիսենիկ կամ Կինամոմ
11. Խունկ
12. Հիլ կամ Ղրտիմանէ
13. Ստորաքս
14. Սոլյակ հլատ
15. Սանտալ սպիտակ կամ Սանտալ ապեատ
16. Ջուր յայսմիկ և այլ ծաղկանց կամ Միեասայիլէ
17. Քրքում
18. Մարդակուշ-որոյ պտուղն է հոտաւէտ
19. Մահլապ-որ է ազգ ինչ քրքմոյ
20. Վաղմեռուկ
21. Կիպարիս կամ Սօտիքօհի
22. Ասարիոն
23. Զվարդ կամ պլպլուկ վարդ
24. Երիցուկ կամ պապունաճ
25. Մանուշակ կամ պեմեֆշէճ
26. Կոկոռի կամ նոնոֆարի ծաղիկ
27. Նարինջ ծաղիկ
28. Պղպեղ սպիտակ
29. Վայրի կակաչի տերեւ կամ կասլի տերեւ
30. Վայրի կակաչի ծաղիկ կամ կասլի ծաղիկ
31. Մրտենւոյ տերեւ
32. Նարկիզ կամ Նրճէս
33. Պտուղ դափնւոյ կամ Հապլղար
34. Լատէն
35. Կոճապղպեղ
36. Մաստաքի
37. Յուտ-որ է ծխանելիք
38. Պալասան-որ է հեղուկ
39. Ամպար
40. Մուշկ
41. Նարդոս խաթայի
42. Արմատ մանուշակի
43. Մատուտակ կամ հոռոմ խունկ
44. Նարնջի ծաղկի ջուր
45. Վարդեջուր
Ինչպես վկայում են տպագիր աղբյուրները, այդ թվում նաև վերոհիշյալ 1876 թ մաշտոցը. «Գլխաւոր նիւթ սրբոյ մեռոնին, համարի ձէթ ի ձիթենեաց և իւղ պալասանի»: Ձիթենին հին աշխարհի ժողովուրդների համար նշանակալից բույսերից է: Ըստ Աստվածաշնչի` բնության մեջ լայն տարածված ձիթենին ավետեց ջրհեղեղի վախճանն ու կյանքի վերածնունդը: Ձիթենին տարբեր ժողովուրդների կյանքում այնքան լայն տարածում գտավ, որ ցորենի և խաղողի նման դարձավ մշակութային բույս և ամբարվեց շտեմարաններում (Բ Մնացորդաց, ԼԲ: 28): Ձիթենին եվրոպական մշտադալար ծառ է: Այն համաշխարհային նշանակություն ունեցող կուլտուրա է և մշակվում է աշխարհի բազմաթիվ երկրներում` Հունաստանում, Իսպանիայում, ԱՄՆ-ում, Ալժիրում:
Հին աշխարհի ժողովուրդների համար բալասանը ևս ուներ կարևոր նշնակություն, բայց նրա գործունեությունը, ի տարբերություն ձիթապտղի յուղի, կրում է ավելի պակաս նշանակություն: Բալասան Հրեաստանի, որը հեղուկ է, կոմֆոլա բալզամային մշտադալար ծառ: Բնության մեջ հանդիպում է Արաբական Թերակղզու հարավ-արևմուտքում և Սոմալիում:
Մեխակ, Սիզիգիում բուրավետ մշտադալար ծառ է: Այս ծառի հայրենիքը համարվում է Ինդոնեզիան, իսկ ներկայումս մեծ մասշտաբով մշակվում է հարավ-արևելյան Ասիայի (Հնդկաստան, Ինդոնեզիա) և Աֆրիկայի արևադարձային երկրներում:
Մյուռոնօրհնեքին կատարվող ծեսի մեջ առանձնահատուկ տեղ են գրավում հատկապես մի քանի սրբություններ, որոնցից առաջինը Սբ. Գեղարդն է` Ղուկիանոս հայրուրապետի նիզակի ծայրը, որով խոցեցին Հիսուս Քրիստոսի կողը: Սբ. Գեղարդի Հայաստանում գտնվելը կապված է Հիսուս Քրիստոս տասներկու առաքյալներից մեկի` Թադեոս առաքյալի անվան հետ: Թադեոս առաքյալը եկավ Հայաստան աշխարհ և նա իր այդ քարոզչության ամբողջ ընթացքում իր հետ կրում էր Սբ. Գեղարդը: Առաքյալը նահատակվեց Հայոց աշխարհի Արտազ գավառում, Սբ. Գեղարդը որպես ամենակարևոր սրբություն թողեց հայ ժողովրդին:
Մյուս կարևոր սրբություններից է Սբ. Խաչը` իբրև կյանքի նշան: Սբ. Էջմիածնում և Հայոց այլ հոգևոր կենտրոններում կան պատմաավանդական անցյալ ունեցող բազմաթիվ խաչեր: Մեր օրերում Մյուռոնօրհնության ժամանակ օգտագործվում է Կենաց փայտով մի խաչ, որի կլոր կոթառի վրա զարդանախշեր կան:
«Կանոնում» նշված Ավետարանների համար տարբեր ժամանակ, տարբեր ձեռագրեր են գործածվել: Հնում Մյուռոնօրհնեքի ժամանակ դուրս էր բերում հայտնի «Էջմիածնի Ավետարանը», որը 989 թ. է թվագրվում: Իսկ այժմ Մայր Աթոռում Մյուռոնօրհնության ժամանակ օգտագործվում է գեղեցիկ կազմով որևէ Ավետարան:
Գրիգոր Լուսավորչի Աջը Հայ Եկեղեցու կողմից ընդունվել է հնագույն ժամանակերից: Աջը պայմանական հասկացողություն է, քանի որ բազկի տեսք ստացված արծաթյա պահարանի մեջ դրվում են սրբի նշխարհները: «Կանոնում» հիշատակված ամենակարևոր ու մեծագույն հարգանք վայելողը, որպես եկեղեցական սրբություն` Սբ. Գրիգոր Լուսավորչի Աջն է: Հենց այս Աջով հայրապետը Մյուռոնօրհության ժամանակ օրհնում է Սբ. Մյուռոնը:
