Աս­տու­ծո ա­րար­չու­թյու­նը

Ա­ստվա­ծա­յին սի­րո ար­տա­քին գո­ծու­նեու­թյան ա­ռա­ջին ի­րա­կա­նա­ցու­մը Աս­տու­ծո ա­րար­չու­թյունն է: Աս­տու­ծո ա­րար­չու­թյուն է կոչ­վում նո­րա այն գոր­ծը, ո­րով նա յուր էու­թյունից տար­բեր ինչ է հառաջաց­նում կամ ստեղ­ծում: Նո­րա ա­րար­չու­թյան պատ­ճառն այն է, որ Նա սեր է, ուստիև չի կա­րող յուր մտքե­րով յուր մեջ ամ­փո­փվել, ա­պա թե ոչ` նա սեր չի լի­նիլ: Սեր լի­նե­լով` Աս­տված պետք է հո­գի­նե­րի հայր լի­նի, կեն­դա­նյաց Աս­տված և յուր ար­քա­յու­թյան մեջ հո­գի` ճշմա­րիտ հո­գով երկր­պա­գու­նե­րի հա­մար: Ինչ­պես որ Աս­տու­ծո սերը ան­կա­րե­լի է դարձ­նում ա­րար­չու­թյան չլի­նելն, այն­պես և այդ սի­րո անս­պառ ա­ռա­տու­թյունից բղխում է ա­րար­չու­թյունը: Աս­տված յուր սի­րո ա­ռա­տու­թյամբ և յուր կա­մաց ան­սահ­ման ա­զա­տու­թյամբ կա­մե­ցավ ստեղ­ծել աշ­խար­հը և յուր հայտ­նու­թյունը շնոր­հել յուր ստեղ­ծա­ծին: Այս­պի­սով, ա­րար­չու­թյան պատ­ճառն Աս­տու­ծո ա­զատ կա­մաց, ան­բավ սի­րո և բազ­մա­խոր­հուրդ մտաց ար­տա­քին ի­րա­կա­նա­ցումն է:

Աս­տու­ծո ա­րար­չու­թյան նպա­տակն ևս սի­րո ար­քա­յու­թյունն է, որ նա կա­մե­նում է հաստա­տել: Սի­րո ար­քա­յու­թյունը հիմ­նադր­վում է Աս­տու­ծո ա­րար­չու­թյամբ և ի­րա­կա­նա­նում, կա­տա­րե­լա­գործ­վում է` դեպի Աս­տված ձգտե­լո­վը: Աս­տված ստեղ­ծեց աշ­խարհն «ի գո­վեստ փա­ռաց նո­րա», ա­սում է ա­ռա­քյալը (Եփ., Ա 12, 14). միև­նույն ժա­մա­նակ ա­սում է, որ մենք նո­րոգ­վում ենք «ի նոյն պատ­կեր փա­ռաց ի փառս» (Բ Կոր., Գ 18): Հե­տևա­բար ոչ թե ա­րա­րա­ծա­կան աշ­խար­հը ստեղ­ծված է մի­միայն յուր Ա­րար­չի փա­ռաց հա­մար և ինքնըստինքյան ոչ մի նշա­նա­կու­թյուն չու­նի. նույն­պես և ոչ թե ա­րա­րա­ծա­կան աշ­խարհն ինքնըստինքյան նպա­տակ է և յուր հառաջա­դի­մու­թյան հա­մար է ա­ռանց Աս­տու­ծուն նպա­տակ ու­նե­նա­լու. ո՛չ. այլ Աս­տված յուր սերը դեպի յուրյան ի­րա­կա­նաց­նում է յուր սի­րով դեպի աշ­խար­հը, ըստ ո­րում` նա չէ ստեղ­ծել աշ­խարհն յուր փա­ռա­սի­րու­թյան հա­մար` լոկ նո­րան մի­ջոց դարձ­նե­լով յուր փառ­քի բարձ­րա­նա­լուն, ո­րին կա­րոտ չէ, այլ մարդ­կանց «փա­ռաց ի փառս» նո­րո­գու­մը և կա­տա­րե­լա­գոր­ծու­մը յուր նպա­տակն է դրել յուր սի­րո ա­ռա­տու­թյան պատ­ճա­ռով: Ուստիև դա­տա­պար­տե­լի է Կալ­վի­նի և հա­մաստված­յանց ո­մանց տե­սու­թյունը, թե աշ­խար­հը ծա­ռա­յում է մի­միայն Աս­տու­ծո փա­ռաց ու փա­ռա­սի­րու­թյան, և իբր թե մար­դիկ կաշ­կան­դված ա­նոթ­ներ են, ո­րոնց ե­րա­նու­թյունն ու նզով­քը յուր­յանց ճա­կա­տա­գիրն է: Այդ­պի­սի մո­լոր տե­սու­թյամբ Աս­տված դառ­նում է մի ե­սա­կան զորու­թյուն, որ­պի­սի տե­սու­թյունը կա­տա­րե­լա­պես խորթ ու խո­տե­լի է քրիս­տո­նեա­կան վար­դա­պե­տու­թյան սկզբուն­քով (Եզ­նիկ, 232-235, 236-238):

Աշ­խարհն Աս­տու­ծո ա­ռաջ ո՛չ լոկ մի­ջոց է և ո՛չ լոկ նպա­տակ, այլ միան­գա­մայն թե՛ մի­ջոց է և թե՛ նպա­տակ. մի­ջոց է յուր փա­ռաց հայտ­նու­թյան և նպա­տակ է յուր սի­րո ար­քա­յու­թյան, ընդ­նմին և աշ­խար­հի նո­րոգ­ման նպա­տակն է Ինքն Աս­տված: Այս­պի­սով, ա­րար­չու­թյունն Աս­տու­ծո հավի­տե­նա­կան զորու­թյան ճշմա­րիտ ար­տա­հայտու­թյունն է: Այս տես­նե­լու ենք մա­նավանդ փրկա­գոր­ծու­թյան խորհր­դի ու­սում­նա­սի­րու­թյան մեջ (հմմտ. Սաղմ., ԺԸ 1. ԿԸ 35. ՃԽԸ. Ել., ԽԳ 7. Մատթ., Ե 16. Ա Պետ., Դ 10. Ա Կոր., Զ 20. Ժ 51. Եփ., Ա 4, 6, 12. Հովհ., ԺԳ 31. ԺԷ 1-4. Բ Թես., Ա 10. Առ., ԺԶ 4. Եբր., Բ 10. Կող., Ա 16):

Ա­րար­չու­թյան պատ­ճառն ու նպա­տա­կը ի­մա­նա­լուց հետո պետք է գի­տե­նանք և ստեղ­ծել բա­ռի ի­մաստը: Ս. Գրքում ա­սված է, թե Աս­տված ստեղ­ծեց աշ­խարհն ոչն­չից (Ծննդ., Ա 1. Բ Մակ., Է 28. Հռ., Դ 17. Եբր., ԺԱ 3). «Ըստ մարդ­կան» մտա­ծե­լով` ոչն­չից ո­չինչ կլի­նի: Սա­կայն ա­ռա­քյալն ա­սում է. «Հա­ւա­տովք ի­մա­նամք հաստա­տեալ զյա­ւի­տեանսն Բա­նիւ Աս­տու­ծոյ, յա­նե­րե­ւու­թից զե­րե­ւե­լիսս ե­ղեալ» (Եբր., ԺԱ 3. Կող., Ա 16, 17. Հովհ., Ա 3. Գործք, Դ 24. Սաղմ., ԿԸ 35): Ու­րեմն, նախ­քան ստեղ­ծու­մը մեր տե­սա­նե­լի աշ­խար­հից ո­չինչ չէ ե­ղել, այլ մի­միայն Աս­տված է ե­ղել և նա ա­նե­րևու­թից է ստեղ­ծել աշ­խարհն ու ստեղ­ծել է «Բա­նիւ»: Այ­սինքն` աշ­խար­հի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյան բո­լոր կա­րե­լիու­թյուն­նե­րը («ա­նե­րևու­թից»-«ոչն­չից») Աս­տու­ծո կա­մաց մեջ էին, զի Աս­տված է բո­լոր կա­րե­լիու­թյանց աղ­բյուրը: Իսկ այդ կա­րե­լիու­թյունք բաց­վում են Աս­տու­ծո ա­ռաջ յուր Որդ­վով կամ յուր բա­նով (Հովհ., Ա 1-5), ո­րով Աս­տված, յուր մեջ մտա­ծե­լով և աշ­խար­հի գա­ղա­փա­րը հայտ­նե­լով, ի­րա­կա­նաց­նում է յուր ա­րար­չա­կան կամ­քը: Այս են բա­ցատ­րում մեր Ս. Հայ­րե­րը` գրե­լով. «Աս­տուած մին­չեւ էր ա­րա­րեալ, ոչ խառն ի խուռն ինչ ճա­նա­չէր զա­նեղսն, այլ կար­գեալ եւ յար­մա­րեալ կա­յին ա­ռա­ջի նո­րա իւ­րա­քան­չիւր մա­սանցն տե­սակքն. իսկ մարդ­կանց եւ հրեշ­տա­կաց` եւ տե­սակքն եւ որ ի տե­սա­կին լի­նե­լոց էին» (Ե­ղի­շե, 24): Եվ այդ կա­րե­լիու­թյան գա­ղա­փա­րը նա ի­րա­կա­նաց­րեց «ոչ յըն­չէ, այլ յոչն­չէ, զի ինչ` նա միայն է, եւ այլս ա­մե­նայն ի նմա­նէ ըն­չա­ցաւ»:

«Չգոյր ինչ ժա­մա­նա­կա­կից Աս­տու­ծոյ, եւ ոչ նիւթ ինչ, ուս­տի ա­ռեալ զա­րա­րածս կազ­մի­ցէ, այլ ինքն է ա­մե­նայն բնու­թեանց Ա­րա­րիչ. եւ ոչ միայն կեր­պա­րա­նաց կազ­միչ եւ ոչ էու­թեան էա­կա­նաց ի­րիք խառ­նիչ, այլ գո­յա­նա­լոյ գո­յա­ցե­լոցն գո­յա­րար» (Եզ­նիկ, 239):

«Յոչն­չէ ոչ կա­րեմք ա­սել զայս մեծ մար­մինս ա­րա­րա­ծոյս, եւ ոչ ինք­նա­բոյս գո­յա­ցու­թիւն, նա ոչ ի վա­րանս տա­րա­կու­սի ան­կա­նիմք, թէ ուս­տի ե­ղեւ բնա­կան կամքն Աս­տու­ծոյ ի­մա­նալ եւ առ­նել ինչ, այլ միշտ Աս­տուած», մի՛շտ ա­րա­րող զօ­րու­թիւն ընդ իւր: Եւ յոր­ժամ կա­մե­ցաւն` նոյն­պէս կա­մե­ցաւ. զոր յի­մա­նալ­ւոջն էած ի գո­յա­ցու­թիւն, զի ի­մա­նա­լեաց ի­ցէ ա­րա­րիչ բնա­կան ի­մա­ցու­թիւն»: «Աշ­խարհ յա­ռաջ, քան զլի­նելն իւր գոյ­րի նա­խա­գա­ղա­փար տե­սու­թիւնն Աս­տու­ծոյ» (Ե­ղի­շե, 369, 374, 173, Հարց., 156-164, 167):

Արդ` Աս­տված ստեղ­ծեց աշ­խար­հը «Բա­նով», այ­սինքն` Որդ­վով, և յուր ան­բավ սի­րո լրմամբ նա ի­րա­կա­նաց­րեց աշ­խար­հի գա­ղա­փա­րը և գո­յաց­րեց` ըստ յուր Հոր կա­մաց, իսկ Ս. Հո­գին, Հոր ան­հատ բղխու­մը լի­նե­լով, յուր կեն­դա­նա­րար ներ­գոր­ծու­թյամբ ներ­քին կազ­մա­կեր­պու­թյուն տվավ սի­րո ար­քա­յու­թյան: Ինչ­պես որ Ս. Եր­րոր­դու­թյունն ա­ռանց Ս. Հոգուն կզրկվեր յուր ներ­քին սի­րո հարա­բե­րու­թյունից ու կա­պից, այն­պես էլ Աս­տու­ծո ա­րար­չու­թյունն ա­ռանց Ս. Հո­գու հա­մա­գոր­ծու­թյան ան­կազմ, ան­կապ և ան­զարդ կլի­ներ: Ուստիև Ս. Ներ­սես Շնոր­հա­լին գրում է. «Հայր կա­մե­ցաւ ստեղ­ծա­նել զե­րե­ւե­լի եւ զա­նե­րե­ւոյթ ա­րա­րածս, եւ Որ­դի` գո­յա­ցոյց յան­գո­յից, եւ Հո­գին Սուրբ զար­դա­րեաց ի­մաստու­թեամբ» (Ընդ­հանր., 13):

Արշակ Տեր-Միքելյան

«Հայաստանյայց Սուրբ Եկեղեցու Քրիստոնեականը» գրքից