Գլխաշոր գործածելու խորհրդաբանութիւնը

Մաս 2-րդ

«Ուզում եմ, որ դուք իմանաք, թէ ամէն մարդու գլուխը Քրիստոս է, կնոջ գլուխը՝ մարդը եւ Քրիստոսի գլուխը՝ Աստուած» (Ա. Կորն. 11, 3)։

Սրանք են Աստծու անջնջելի տնօրինութեան երեք մեծագոյն սկզբունքները, որ ընդհանուր հատուածում կարելի է ասել առաքեալի հիմնական թեզն է։ Բայց շատ անգամներ այս հատուածը սխալ է օգտագործւում։ Յաճախ այն մեկնաբանւում է որպէս արական սեռի գերազանցութեան ապացոյց: Եւ այդ պատճառով, գրութիւնը կորցնում է իր կարեւոր աստուածաբանական սկզբունքը, որին առաքեալն ուզում է յայտնել։ Գլխաշորի գործածումը շատ աւելի խորը իմաստ ունի: Ինչո՞ւ է կինը պարտաւոր քօղով իր գլուխը ծածկել։ Եկեղեցում Սուրբ Պատարագի ժամանակ կինն աղօթքի է կանգնում Սուրբ Հաղորդութեան ներկայութեան առջեւ: Քօղը կանանց հանդիսաւոր ծիսական զգեստաւորումն է եկեղեցում, որ խորհրդանշում է ուղղափառ հաւատացեալի հաւատն առ Քրիստոսի մարմնացումը, երբ Սուրբ Հաղորդութեան սրբագործութեամբ եկեղեցին մարմնաւորում է Քրիստոսի խորհրդաւոր Մարմինը: Պէտք է հաշուի առնել, որ կորնթացիներին ուղղուած նամակի 11-րդ գլուխը Սուրբ Հաղորդութեան խորհրդի մասին է՝ այն առումով, որ գրութեան այդ գլուխն ընդհանրապէս կենտրոնանում է Սուրբ Պատարագի՝ Հաղորդութեան խորհրդի վրայ: Մասնաւորապէս, գլխաշոր գործածելու պարտաւորութեան պատճառներին հետեւող Ա. Կորն. 11-րդ գլխի 17-34-րդ հատուածներն ամբողջութեամբ Սուրբ Հաղորդութեան մասին են: Պօղոս առաքեալը, ասելով «ամէն մարդու[1] գլուխը Քրիստոսն է», յայտնում է, թէ Քրիստոս եկաւ այր մարդու բնութիւնն ու կերպարանքը վերցնելով, եւ այս պատճառով տղամարդը դարձաւ Քրիստոսի «ֆիզիկական ներկայացուցիչը»: Առաքեալն առաջ է քաշում մարմնաւորման գաղափարը: Նա ասում է, թէ Քրիստոս մարմնացաւ ու մարդացաւ՝ վերցնելով այր մարդու բնութիւնը: Եւ քանի որ դա այդպէս է, ապա տղամարդը դառնում է Քրիստոսի «ֆիզիկական ներկայացուցիչը» (յատկապէս եթէ նա հանդիսանում է որպէս ամուսին): Իսկ երբ առաքեալն ասում է «կնոջ գլուխը՝ մարդը», չի ասում, թէ ամուսինը գերազանց է իր կնոջից: Այստեղ նա ուզում է ասել, որ եթէ ամուսինը Քրիստոսի մարմնացման «ֆիզիկական ներկայացուցիչն» է, ապա նրա կինը «ֆիզիկական ներկայացուցիչն» է Քրիստոսի Հարսի, այսինքն՝ Եկեղեցու: Պօղոս առաքեալը, երբ ասում է «այր մարդը», նկատի ունի կնոջ ե՛ւ երկրային ամուսնուն, ե՛ւ Քրիստոսին: Այս պատճառով կանայք իրենց վրայ են վերցնում Քրիստոսի Եկեղեցու խորհրդանշանական դերը: Նրանց համար, ովքեր չգիտեն այս սկզբունքները, դժուար է հասկանալ ծածկոյթի խորհուրդը ու ճշմարտապէս գնահատել հսկայական կապը այդ խորհուրդի եւ Աստծու տիրապետական տնօրինութեան միջեւ։

Ի՞նչ է նշանակում «գլուխ»-ն ընդհանրապէս: Սբ. Գրիգոր Տաթեւացին ասում է. «Առաջին՝ գլուխը պատուական մասն է՝ ներքին եւ արտաքին զգայութիւններով զարդարուած: Երկրորդ, տէր եւ իշխան է բոլոր անդամներին, ինչպէս թագաւորը բոլոր հնազանդուածներին: Երրորդ, եթէ անդամներից մէկը կորչի, գլուխը չի մեռնի. իսկ գլխի կորչելուց կենդանին կը մեռնի: Դրա համար էլ պատուական է բոլոր անդամներից: Չորրորդ, կենդանութիւնը, զգայութիւնը եւ ուսումը նրանից է հեղւում ողջ մարմնին, դրա համար էլ կոչւում է գլուխ, քանի որ նրանից է գալիս կեանքի, զգայութեան, կերակրի, ուսման առատ հոսումը, եւ իջնելով ոռոգում է մարմինը: Սա մարմնապէս. դրա համար թագը դնում են գլխին: Այսպէս եւ մարտիրոսների հոգեւոր պսակը գլխին էր իջնում, ինչպէս քառասուն մանուկներինը, Ղեւոնդեաններինը եւ շատ այլոց: Գլուխ նշանակում է Քրիստոս, որովհետեւ «ամէն տղամարդու գլուխը Քրիստոս է», որովհետեւ Նրանից է իջնում շնորհների առատ հոսումը մեզ վրայ, ըստ այնմ՝ «Ինչպէս իւղը, որ իջնում է Ահարոնի գլխի ու մօրուքի վրայ» (Սաղմ. 132, 2): Գլուխներ են եկեղեցում առաքեալները, մարգարէները, վարդապետները, նոյնպէս էլ նրանց փոխանորդները: Սրանք են ընդունում զանազան շնորհների ու պսակների պատիւը. յետոյ նրանց ձեռքով՝ ամբողջ ժողովուրդը»[2]: Եկեղեցում գլուխը քօղով ծածկած կինը ներկայացնում է Աստծու ժողովուրդը (ե՛ւ տղամարկանց, ե՛ւ կանանց), խորհրդանշում է մարտիրոսների հնազանդութեան հոգեւոր պսակը, շնորհների ու պսակների պատիւը։ Ընդունելով սբ. Աստուածածնի պատկերի նմանութիւնը՝ Քրիստոսի հետ թագակից է դառնում նաեւ կինը:

Պօղոս առաքեալը բացայայտում է գլխաւորութեան ու հնազանդութեան սկզբունքները քրիստոնէական ընտանիքներում եւ եկեղեցում: Ամուսինն իր կնոջ գլուխն է: Քրիստոս գլուխն է ամուսնու: Հայր Աստուած՝ Քրիստոսի գլուխն է: Մենք տեսնում ենք, թէ միայն Հայր Աստուած ենթակայ չէ՝ «գլուխ» ունենալու: Իսկ, ըստ Աստծու տիրապետական տնօրինութեան գերակայութեան ու դիրքի, ամէն ոք գտնւում է հոգեւոր նուիրապետութեան եւ իշխանութեան որոշակի փուլում, որպէսզի ամէն բան լինի կարգով ու կանոնով եւ չլինի անիշխանութիւն կամ անկարգութիւն:

Ինչ վերաբերում է շնորհաբաշխութեանը, պատուիրանապահութեանն ու փրկութեանը, ապա տղամարդկանց ու կանանց միջեւ ոչ մի տարբերութիւն չկայ (տե՛ս Գաղ. 3, 27-29): Նոյնպէս ամուսնական իրաւունքի առջեւ կինը հաւասար է տղամարդուն, թէեւ պիտի հաշուի առնել, որ հասարակարգը նահապետական է: Կինն ու ամուսինը համատեղ «կեանքի շնորհի ժառանգակիցներ» են ի Քրիստոս (Ա. Պետր. 3, 7): Նրանց «հաւասարութիւնն» այն է, թէ տղամարդիկ ու կանայք ունեն փրկութեան նոյն յոյսը: Սակայն նոյն հատուածում Պետրոս առաքեալը, կանանց կոչելով «դիւրաբեկ անօթ» կամ «տկար անօթ», ցոյց է տալիս, թէ տղամարդկանց ու կանանց միջեւ այնուամենայնիւ կայ մի էական տարբերութիւն: Այնպէս որ Աստուածաշունչը երբէք չի հաստատում, թէ տղամարդկանց ու կանանց միջեւ կայ հաւասարութիւն բոլոր ոլորտներում: Աստուած Նոր Կտակարանում արդէն եօթն անգամ պատուիրում է, որ կանայք հնազանդ լինեն իրենց ամուսիններին (տե՛ս Եփես. 5, 22-24։ Եփես. 5, 33։ Ա. Կորն. 11, 3։ Տիտ. 2, 4-5։ Ա. Տիմ. 2, 12: Ա. Պետր. 3, 1)։ Եթէ կինն ամէն ինչում հաւասար է տղամարդուն, ապա ինչպէ՞ս հնարաւոր կը լինի կատարել հետեւեալ պատուիրանը. «Եւ ես թոյլ չեմ տալիս, որ կին արարածը ուսուցանի կամ էլ խօսքով իշխի տղամարդու վրայ, այլ թող լուռ մնայ» (Ա. Տիմ. 2, 12): Ինչո՞ւ է Աստուած Եւային արարել՝ լինելու իր ամուսնու «օգնական»-ը, եւ ինչո՞ւ նրան հրամայեց՝ «քո ամուսնուն պիտի ենթարկուես, եւ նա պիտի իշխի քեզ վրայ» (Ծննդ. 3, 16): Այստեղ, եբրայերէնից թարգմանուած՝ «իշխի» բառն այն նոյն բառն է, որ նշւում է Եսայու մարգարէութեան 40-րդ գլխի 10-րդ ու Զաքարիայի մարգարէութեան 6-րդ գլխի 13-րդ համարներում, երբ խօսւում է Յիսուս Քրիստոսի՝ Աստծու գալիք թագաւորութիւնում ժողովրդների հանդէպ «իշխանութեան» ու «տիրապետութեան» նուիրապետութեան մասին: Մենք չենք կարող ասել, թէ այս պատուիրանն արտացոլում է միայն այն ժամանակուայ ժողովրդների տեղական մշակութային պատկերացումները: Ինչո՞ւ է կանանց պատուիրուած ծածկել իրենց գլուխները, եթէ պիտի լինէր տղամարդկանց ու կանանց հաւասարութիւն: Ինչո՞ւ Սառան՝ Աբրահամի կինը, ամուսնու գերակայութեանը հնազանդուելով, ու նրան իր «տէր»-ը կոչելով, դարձաւ օրինակ բոլոր քրիստոնեայ կանանց համար (տե՛ս Ա. Պետր. 3, 1-7): Ինչո՞ւ Եւան նոյն կերպով Ադամի հետ չպատժուեց, եթէ տղամարդն ու կինն ամէն ինչում ստեղծուել են հաւասար: Հասկանալի է, թէ պատիժը որոշուել էր՝ իւրաքանչիւրի այն դերի համապատասխան, որի համար նրանք ստեղծուել էին: Հէնց այս պատճառով հրամայուած է, որ կանայք իրենց մէջ զարգացնեն որոշ յատկութիւններ, իսկ տղամարդիկ՝ բոլորովին տարբեր (տե՛ս Ա. Պետր. 3, 4-7): Տղամարդկանց ու կանանց հոգեւոր հաւասարութիւնն ի Քրիստոս ընդհանրապէս չի նշանակում, թէ նրանց յարաբերութիւնների միջեւ պէտք է բացակայի գլխաւորութիւնը: Գլխաւորութեան, ենթակայութեան, միմեանց հնազանդութեան թեմաները կազմում են սուրբ գրութիւնների հիմնական սկզբունքը: «Ծննդոց» գրքում կարդում ենք, թէ Աստուած ասաց. «Մարդ[3] ստեղծենք մեր կերպարանքով ու նմանութեամբ» (Ծննդ. 1, 26): Այս բառերը ցոյց են տալիս, թէ առաջին մարդը՝ Ադամը, ստեղծուեց Աստծու կերպարանքով ու նմանութեամբ: Իսկ այն հատուածում, որտեղ պատմւում է մարդկութեան ցեղի՝ արուի եւ էգի արարչութեան մասին, «մեր կերպարանքով» բառերն արդէն չեն հանդիպում: «Եւ Աստուած մարդուն ստեղծեց իր պատկերով, Աստծու պատկերով ստեղծեց նրան, արու եւ էգ ստեղծեց նրանց» (Ծննդ. 1, 27)։ Բնութեամբ տղամարդն ու կինը հաւասար են ստեղծուած, բայց ծագմամբ որոշակի անհաւասարութիւն է լինում, ինչը բնական է զուտ աստուածաշնչեան տարբերակով ու ծագումնաբանական իմաստով: Տղամարդն ստեղծուած էր Աստծու կերպարանքով, կինը՝ տղամարդու կերպարանքով: Ուստի կինն Աստծու պատկերն է, քանի որ ստեղծուած է տղամարդու կերպարանքով (իհարկէ ոչ բացարձակ արտաքին նմանութեամբ), որն Աստծու պատկերն է (տե՛ս Ծննդ. 1, 27): Նոր Կտակարանում ասւում է, թէ Եդեմում մեղք գործեց Ադամը, եւ ոչ թէ Եւան: Այստեղից էլ գործածութեան մէջ է «ադամական մեղք» արտայայտութիւնը՝ նկատի ունենալով նախածնողների՝ Ադամի ու Եւայի անհնազանդութիւնը աստուածային միակ պատուիրանին, թէեւ առաջին անհնազանդը եղաւ Եւան եւ ապա՝ Ադամը: Այսպէս, Եւան ինքնաբերաբար համարւում է Ադամին կից՝ որպէս թէ ներառնուած «Ադամի մէջ»: Աստուած Իր ուխտը կնքեց ամբողջ ժողովրդի՝ տղամարդկանց եւ կանանց հետ, թէեւ այդ ուխտի նշանը՝ թլփատութիւնը, բացառապէս միայն տղամարդկանց մարմնի վրայ էր գործադրւում: Իհարկէ, կանայք ինքնաբերաբար տղամարդկանց կից էին համարւում: Այդպէս էլ, «մէկ առ մէկ հաշուառման ենթարկեցէք իսրայէլացի ամբողջ ժողովրդին» Տիրոջ պատուիրանը Սինայի անապատում՝ վկայութեան խորանում, ներառում էր միայն «արական սեռի բոլոր մարդկանց», այն էլ՝ «քսան տարեկան եւ աւելի բարձր տարիք ունեցող»-ներին (Թուեր 1, 2-3: 26, 2). կանայք, երեխաներն ու ծերերը նոյնպէս այդ հասարակութեան անդամներն էին, բայց նրանք ինքնաբերաբար հաշուառւում էին արական սեռին կից՝ որպէս թէ «նրանց մէջ են»: Նմանապէս, Քրիստոս Ինքը տեսանելի պատկերն է աներեւոյթ Աստծու (տե՛ս Կող. 1, 15): Իսկ Քրիստոսի նախապատկերն էր Ադամը: Ինչպէս Տէր Աստուած Ադամի կողոսկրից արարեց Եւային, այդպէս էլ եկեղեցին ծնունդ առաւ խաչեալ Քրիստոսի խոցուած կողից: Այն փաստը, թէ Եւան անմիջականօրէն ստեղծուեց Աստծու պատկերով, յուշում է, թէ եկեղեցին նոյնպէս այդկերպ ստեղծուեց Աստծու պատկերով՝ անկախ Քրիստոսի հետ մեր ունեցած յարաբերութիւններից: Ամբողջ «Ծննդոց» գրքի 2-րդ գլխում Ադամը յաճախ կոչւում է «մարդ» (տե՛ս Ծննդ. 2, 7-8. 15-16. 18. 19-20. 22), իսկ «Ծննդոց»-ի 3-րդ գլխի, 22-24-րդ համարներում կարդում ենք, թէ Տէր Աստուած բերկրութեան դրախտից արտաքսեց միայն Ադամին: Ակնյայտ է, թէ Եդեմից արտաքսուեց նաեւ Եւան, բայց այդ մասին չի խօսւում, քանի որ նա որպէս թէ ներառնուած է «Ադամի մէջ»: Հռոմէացիներին ուղղուած նամակում Պօղոս առաքեալը խօսում է Ադամի յանցանքի մասին՝ ասելով. «Մէկի յանցանքով շատեր մեռան» (Հռոմ. 5, 14-15), բայց մի ուրիշ տեղ նոյն առաքեալն ասում է. «Եւ Ադա՛մը չխաբուեց, այլ կի՛նը խաբուեց եւ յանցանք գործեց» (Ա. Տիմ. 2, 14): Այստեղ Եւան է մեղաւորը, իսկ հռոմէացիներին ուղղուած ամակում Ադամն է հիմնական մեղաւորը: Այնպէս որ, նրանք երկուսով մեղք գործեցին, բայց հռոմէացիներին ուղղուած նամակում Եւայի մասին յստակ ոչ մի բան նշուած չէ, քանի որ նա ընգրկուած է «Ադամի մէջ»: Սակայն, ի հակադրութիւն սրան, նոյն օրինակով, մենք պիտի կենդանանանք Քրիստոսով (Ա. Կորն. 15, 21-23), որպէսզի Նրա արդարութեամբ մենք էլ արդարանանք:

«Կնոջ գլուխը մարդն է». նշանակում է, թէ նրանք կապուած են մի այնպիսի կապով, որի դէպքում թէ՛ գլուխը՝ տղամարդը, թէ՛ մարմինը՝ կինը, պէտք է փոխադարձ սիրեն ու յարգեն միմեանց։ Ամուսնու գլխաւորութիւնը չի նշանակում գերազանցութիւն կամ բռնակալութիւն: Ամուսինը պէտք չէ դառնայ բռնապետ: Նրա վրայ դրուած է մեծ պատասխանատուութիւն: Ամուսինը պէտք է ճանաչի իր ենթակայութիւնը Քրիստոսին, իսկ նրա կինը՝ իր ենթակայութիւնն ամուսնուն: Սա է գլխաւորութեան սկզբունքը: Ամուսինն իր ընտանիքում որոշում կայացնողն է, բայց նա նաեւ պատասխանատու է իր կնոջ եւ երեխաների հոգեւոր, մտային ու նիւթական բարեկեցութեան համար: Գլխաւորութեան կարգը գերազանցութեան կարգ չէ, այլ խնդիր է իշխանութեան: Եթէ գլխաւորութիւնն այդքա՜ն անհրաժեշտ եւ օգտակար է աստուածային Հայր-Որդի յարաբերութիւնների միջեւ՝ ըստ մարդեղութեան խորհրդի, ապա որքան աւելի դա կարեւոր եւ անհրաժեշտ է մարդկային հասարակութեան յարաբերութիւնների միջեւ: Ամուսինն ու կինը միայն այն ժամանակ են վայելում Աստծու օրհնութիւնները, երբ իրենց կեանքի ընթացքում ենթարկւում են գլխաւորութեան այն դիրքորոշմանը, որն Աստուած կարգել է նրանց բարեկեցութեան համար: Որպէսզի աւելի լաւ հասկանանք գլխաւորութեան իմաստն ու արժէքը ամուսնու եւ կնոջ յարաբերութիւններում, փորձենք հասկանալ Աստծու եւ Քրիստոսի յարաբերութիւնները: Ինչպէս որ գլխի քօղը ոչ մի կապ չունի տղամարդկանց գերազանցութեան ու գերիշխանութեան հետ, այնպէս էլ կանանց՝ արական սեռին բռնի իշխանութեան ենթարկուելու հետ: Առաջին հերթին, քօղի գործածումը խորհրդանշում է մեր հաւատը Քրիստոսի մարմնացման նկատմամբ, եւ Նրա իրական ներկայութիւնը Սուրբ Հաղորդութեան մէջ: Եւ երկրորդ, այն խորհրդանշում է կնոջ հնազանդութիւնն իր ամուսնուն, հրեշտակներին ու Քրիստոսին:

Քրիստոնէութիւնը կնոջը վեր հանեց աւելի բարձր հեղինակութեան։ Շեշտելով տղամարդու գլխաւորող դերը՝ միեւնոյն ժամանակ այն չի նսեմացնում կնոջ դերը։ Երկու սեռերի միջեւ կանայք շատ աւելի «փառայեղ» են տղամարդկանցից՝ իրենց արտաքին գեղեցկութեամբ, դիւրազգացութեամբ ու վայելչութեամբ: Եթէ ուշադիր կարդանք «Ծննդոց» գրքի առաջին գլուխները, ապա կարելի է տեսնել, թէ տղամարդն ստեղծուեց դրսի անյայտութիւնից՝ երկրի փոշուց, իսկ կինը դուրս բերուեց ներսից՝ տղամարդու խորհրդաւոր կողոսկրից, եւ արարուեց դրախտի պարտէզում: Սա առաւել վեր է, քան փոշուց ստեղծուելը: Տղամարդը ստեղծուեց պարտէզից դուրս (տե՛ս Ծննդ. 1, 8),  որի համար ասում են կինը մի «դրախտային» արարչութիւն է: Դեռեւս հին ժամանակներում կնոջ մազերը համարւում էին իր փառքն ու պատիւը (տե՛ս Երգ. 6, 5): Բացի դրանից՝ կանանց շնորհուած է մայրութեան յատուկ պարգեւը: Աստուածաշունչն ասում է, թէ Աստուած Ինքն է ստեղծում կենդանի մարդկային հոգի մօր որովայնում, երբ նա յղիանում է (Սաղմ. 138, 13-16)։ Այսպիսով կնոջ մարմինը դառնում է Աստծու արարչական զօրութիւնների մի սրբազան անօթ:

Եւան առաջինն ասաց «Աստուած» բառը։ Աստծուն երախտագիտութեան առաջին օրհերգութիւնը կատարեց կինը՝ Մովսէսի քոյր Մարիամը. «Մարիամ մարգարէն՝ Ահարոնի քոյրը, իր ձեռքն առաւ թմբուկը, եւ բոլոր կանայք գնացին նրա յետեւից՝ թմբուկ խփելով ու պարելով։ Առջեւից գնում էր Մարիամն ու ասում. «Օրհնենք Տիրոջը, քանզի նա փառքով է փառաւորուած. նա երիվարներն ու հեծեալներին ծովը թափեց»» (Ելք 15, 20-21): Զմուռս կրող կանայք առաջինն արժանացան մեծագոյն պատուին՝ Տիրոջ յարութեան վկաները դառնալու: Նրանք իրենց սիրով ու հաւատով յաղթահարելով վախը՝ գիշերն այցելում են Տիրոջ գերեզմանը: Եւ Փրկչի հանդէպ այդ սէրն ու նուիրուածութիւնն արժանանում են աւելի մեծ պատուի՝ առաջին անգամ տեսնելու Յիսուսին Իր յարութիւնից յետոյ: Նրանք այդ մեծագոյն հրաշքի մասին պատմեցին միւս աշակերտներին։ Նրանք առաքեալների համար որպէս առաջին առաքեալներ եղան, քանի որ առաքեալը նա է, ով առաքուած է Տիրոջ կողմից՝ աւետարանելու Քրիստոսի յարութեան եւ Քրիստոսով փրկութեան մասին բարի լուրը: Մենք գիտենք քրիստոնէութիւնը տարածած կանանց բարձր արժէքը, որոնք զարմացնում էին իրենց սիրով, խորը հաւատով եւ ողջախոհութեամբ: Աւետարանների մանրակրկիտ ընթերցումը ցոյց է տալիս, թէ ոչ մի կին չի եղել մասնակից՝ հալածելու մեր Փրկչին Իր երկրային կեանքի ընթացքում: Որքա՜ն շատ էին ատելութիւնը, հայհոյանքը, հերիւրանքը, վնասակար յետապնդումները Յիսուսի դէմ: Այս ամէնը մեր Փրկչին Գողգոթա բերեց: Բայց այս ամէնում որեւէ կին ներգրաւուած չէր: Ոչ մի կին երբէք չհայհոյեց Յիսուսին: Փարիսեցիներն ու դպիրները, իմանալով սուրբ գրութիւնների իւրաքանչիւր տառը, չէին ընդունում Յիսուսին՝ որպէս Մեսիայի: Սակայն մի պարզ սամարացի կին հաւատաց Քրիստոսին եւ յետոյ քաղաքի բոլոր բնակիչներին սկսեց քարոզել Նրա մասին: Շատ դէպքերում կանանց հոգեւոր ըմբռնման պարգեւը շատ աւելի խորն է եւ գործնական՝ համեմատած այն նոյն կարողութիւնների հետ, որոնք վայելում էին տղամարդիկ: Օրինակ՝ համեմատենք Տիրոջ զրոյցը Նիկոդէմոսի ու սամարացի կնոջ հետ, որոնք արձանագրուած են Յովհաննէսի աւետարանի 3-րդ եւ 4-րդ գլուխներում: Տղամարդը չի հասկանում, թէ ի՛նչ է ասում իրեն Յիսուսը: Նա չի ըմբռնում Տիրոջ խօսքերի տրամաբանութեան խորը իմաստը: Իսկ սամարացի կինը, ընդհակառակը, Տիրոջ բոլոր ասուածներն ըմբռնում է անմիջապէս, եւ անգամ պատասխանում է Տիրոջը նոյն իսկ հոգեւոր լեզուով: Արդեօք մեծ պատիւ չէ՞ սա: Որքա՜ն շատ է Աւետարանը բարձրացնում կնոջ դէրը: Տղամարդիկ յաճախ լրջօրէն չէին հասկանում իրենց Տիրոջը: Խաչելութիւնից առաջ նրանք կարծում էին, թէ Յիսուս եկաւ յաղթելու հռոմէացիներին եւ այդպիսով այստեղ՝ երկրի վրայ, անմիջապէս հաստատելու Աստծու Արքայութիւնը: Նրանք խնդրում էին, որպէսզի Յիսուս ցոյց տայ Հօրը՝ ցանկանալով տեսնել մօտաւորապէս նոյն յայտնութիւնը, ինչ որ տրուած էր Մովսէսին: Նրանց գիտակցութեանը հասու չէր այն իրողութիւնը, որ Նա եւ Իր վերահաս մահն են այդ յայտնութիւնը, որ այնքան խիստ ցանկանում էին տեսնել: Սակայն Տիրոջ մահուան իմաստը հասկանալի էր մի կնոջը, ով օծում էր Նրա մարմինը մինչեւ Նրա մահն ու թաղումը: Սրանք էին այն կանայք, որոնք առաջինը գիտակցեցին Տիրոջ յարութիւնը այն դէպքում, երբ արական սեռի աշակերտների համար կանանց պատմած խօսքերը բարբաջանք էին թւում եւ որոշ արհամարհանքով էլ ծիծաղում էին նրանց վրայ: Ուշադրութիւն դարձրէք կանանց այն խոնարհութեանը, որը նշւում է Աւետարաններում: Տանջալից մահուան դատապարտութեան վճռական պահերին աշխարհի Փրկչին փորձում է օգնել կարեկցանքով ու համակրանքով լցուած մի հեթանոս կին՝ Պիղատոսի կինը: Պիղատոսը մի մարդ էր, ով քաղաքական շահերի համար, Տիրոջը մահուան դատապարտեց եւ միւս դատապարտողներին հաւանութիւն տուեց: Բայց նրա կինը, երազում (որը յստակ արտացոլումն էր իր ենթագիտակցական հասկացողութեան) տեսաւ, թէ Յիսուս Աստծու արդարն է[4]: Երկար տարիներ վանական կեանքում սխրագործութիւններ կատարելուց յետոյ Մակար Մեծը աղօթքի ժամանակ լսում է հետեւեալը. «Մակա՛ր, դու դեռ չես հասել այն կատարելութեան, ինչպէս այն երկու կանայք են, որ ապրում են քաղաքում»[5]: Այսօր կարելի է նկատել, թէ կանանց շրջանում զգալիօրէն աւելի շատ հաւատացեալներ կան, քան տղամարդկանց: Այս մասին կարելի է հեշտութեամբ համոզուել, եթէ մտնենք եցանկացած եկեղեցի պաշտամունքի ժամանակ:

Միայն քրիստոնէութիւնն է, որ Աստծու առջեւ ու հոգեւոր աշխարհում հռչակում է տղամարդկանց եւ կանանց հաւասարութիւն: Նկարագրելով քրիստոնէական յարաբերութիւնները՝ Պօղոս առաքեալը նշում է. «Խտրութիւն չկայ ո՛չ հրեայի եւ ո՛չ հեթանոսի, ո՛չ ծառայի եւ ո՛չ ազատի, ո՛չ արուի եւ ո՛չ էգի. որովհետեւ դուք ամէնքդ մէկ էք ի Քրիստոս Յիսուս» (Գաղ. 3, 28): Հետեւաբար, հաւատքի կեանքում չկան արտաքին տարբերութիուններ տղամարդկանց ու կանանց միջեւ: Սակայն հաւասարութիւնն ի Քրիստոս չի նշանակում մարմնաւոր հաւասարութիւն: Ճիշդ է, Քրիստոսով խտրականութիւն չկայ տղամարդու ու կնոջ միջեւ, սակայն կինն ու տղամարդը նոյնը չեն: Կնոջ ու տղամարդու իրաւունքներին անդրադառնալիս պէտք է նշել, թէ կայ շփոթութիւն այս առումով: Եկեղեցին խօսում է կնոջ ու տղամարդու դերակատարութեան տարբերութեան մասին, սակայն սա պէտք չէ  ընկալուի որպէս կնոջ իրաւունքների սահմանափակում: Իրաւունքները հաւասար են բոլոր առաքինի գործերում, բայց նրանց դերակատարութիւնը տարբեր է: Կան բաներ, որ կինը երբէք չի կարող անել տղամարդու փոխարէն, եւ կան բաներ, որ տղամարդը երբէք չի կարող իրագործել կնոջ փոխարէն։ Այո՛, շնորհաբաշխման եւ փրկութեան իմաստով, ըստ էութեան, չկայ ո՛չ սեռային եւ ո՛չ էլ ազգային պատկանելիութիւն: Այդ բոլոր տարբերութիւնները Քրիստսով այլեւս չկան, բայց ապրելով այս երկրի վրայ՝ մարդիկ շարունակում են մնալ եղական[6] ու դեռեւս ունեն սեռի, տարիքի, ազգային եւ այլ տարբերութիւններ: Ակնյայտ է, թէ մենք պէտք չէ բացարձակացնենք հաւատացեալների իրավիճակը եւ հաւատանք, թէ իրենք արդէն իսկ հասել են հոգու, մարմնի եւ մտքի կատարելութեանը: Մինչեւ յաւիտենականութեան անցումը, մարդու մարմինը պիտի ունենայ որոշակի առանձնայատկութիւններ, եւ այդ յատկանիշների վրայ է Պօղոս առաքեալն ուզում գրաւել կորնթացիների ուշադրութիւնը՝ խօսելով կանանց՝ գլխի ծածկոյթի պարտաւորութեան մասին: Նա կոչ չի անում կնոջը՝ քօղով ծածկել գլուխը որպէս «հոգեւոր մարդ» ի Քրիստոս, այլ յստակ խօսում է մարդկային մարմնի մասին, որը դեռեւս ապրում է այս իմանալի աշխարհում: Քրիստոս երբէք չէր հռչակում կամ կոչ չէր անում մարմնաւոր հաւասարութեան գաղափարը ու չէր հաւատում, թէ դա ճիշդ է: Աստուածային օրէնքներին ենթարկւում են հոգեւոր ու նիւթական աշխարհի բոլոր տարրերը, որոնք միասին կազմակերպւում են միասին մի ներդաշնակ համակարգում, որտեղ կան տարբեր ենթակայութիւններ: Եթէ համակարգի առանձին տարրերը չեն ուզում մնալ իրենց տեղերում եւ սկսում են պահանջել այլ տարրերի դերն ու պաշտօնը, ապա ստեղծւում է անհամաձայնութիւն եւ անհանգստութիւն, որոնք ամբողջ համակարգում ստեղծում են խանգարում ու խռովութիւն: Աստուածաշունչը երբէք չի խօսում ղեկավարների եւ ենթակաների, ծնողների եւ երեխաների, ամուսնու ու կնոջ հաւասարութեան մասին, թէեւ Աստծու առաջ բոլոր մարդիկ ունեն հաւասար իրաւունքներ: Քրիստոս երկրի վրայ հաստատեց ոչ թէ հաւասարութեան գաղափարը, այլ միասնութեան, որը ներառում ու համակարգում է համաձայնութիւն, գոհունակութիւն, միանմանութիւն՝ բայց պահպանելով անձնական ինքնութիւնը, փոխադարձ ենթակայութիւնը եւ որոշակի նուիրապետական համակարգման ներկայութիւնը: Պօղոս առաքեալը սա յստակ ցոյց է տալիս մարդկային մարմնի օրինակով: Մարմնի իւրաքանչիւր անդամ որոշակի կերպով ու նոյն իրաւունքով ենթակայ է միւս անդամներին, թէեւ ունի անհաւասար հնարաւորութիւններ: Մարմնի գործողութեան յաջողութիւնը՝ որպէս ամբողջութիւն, կախուած է ոչ թէ բոլոր անդամների գործնական հաւասար իրաւունքներից կամ համահարթեցումներից, այլ նրանց միասնութիւնից եւ համակարգուած փոխգործակցութիւնից: Տան մէջ ընտանիքում տղամարդն ու կինն ունեն իրենց յատուկ դերն ու իրաւունքները, մայրը՝ մայրական, հայրը՝ հայրական։ Ինչո՞ւ պէտք է ցանկանալ, որ մայրը կատարի հօր իրաւունքները, եւ՝ հակառակը։ Շինծու հաւասարութիւնն առաջնորդում է քաոսի։ Ինչպէս որ Աստուածամայրը եկեղեցու գերագոյն սուրբն է, բայց չի համարւում Առաքեալ, այդպէս էլ թոյլատրելի չէ, որ ընտանիքում կամ եկեղեցում բոլոր անդամները հաւասար իրաւունքներ ունենան, որովհետեւ իւրաքանչիւր անդամ ունի իր առաքելութեան դերը։ Ինչպէս Պօղոս առաքեալն է ասում. «Այսպէս, մարմինը մէկ անդամ չէ, այլ՝ բազում։ Եթէ ոտքն ասի՝ քանի որ ձեռք չեմ, այդ մարմնից չե՛մ, դրանով չի դադարում նոյն մարմնից լինելուց։ Եւ եթէ ականջն ասի՝ քանի որ աչք չեմ, այդ մարմնից չե՛մ, դրանով չի դադարում նոյն մարմնից լինելուց. եթէ ամբողջ մարմինը աչք լինէր, ո՞ւր կը մնար ականջը. եւ եթէ ամբողջ մարմինը ականջ լինէր, ո՞ւր կը մնար հոտոտելիքը։ Բայց արդ, Աստուած դրեց անդամները, նրանցից ամէն մէկը՝ մարմնի մէջ, ինչպէս որ կամեցաւ։ Իսկ եթէ ամբողջը մէկ անդամ լինէր, ո՞ւր կը մնար մարմինը։ Բայց արդ, բազում անդամներ կան, սակայն՝ մէկ մարմին։ Աչքը չի կարող ասել ձեռքին, թէ՝ ինձ պէտք չես. եւ կամ նոյն ձեւով գլուխը՝ ոտքերին, թէ՝ ինձ պէտք չէք։ Եւս առաւել, մարմնի այն անդամները, որ թւում է, թէ աւելի տկար են, կարեւորնե՛րն են. եւ նրանք, որ թւում է, թէ մարմնի համար աւելի անարգ են, առաւելագո՛յն պատիւ ենք անում նրանց. եւ մեր ամօթոյքները առաւել եւս անհրաժեշտ է պարկեշտութեամբ ծածկել։ Բայց մեր պարկեշտ անդամները դա չեն պահանջում։ Որովհետեւ Աստուած կազմեց մարմինը եւ նուազ պատուաւորին առաւել պատիւ տուեց, որպէսզի մարմնի մէջ բաժանումներ չլինեն, այլ որպէսզի այդ անդամները նոյն հոգը տանեն միմեանց նկատմամբ։ Եւ եթէ մի որեւէ անդամ ցաւ է զգում, նրա հետ ցաւ են զգում բոլոր անդամները. եւ եթէ մի անդամը փառաւորւում է, նրա հետ ուրախանում են բոլոր անդամները։ Արդ, դուք մարմինն էք Քրիստոսի եւ անդամները՝ նրա անդամներից» (Ա. Կորն. 12, 14-27)։ Այսպիսով, հաւասարութեան սկզբունքը ոչ միայն բացառւում է, այլեւ նոյնիսկ առաջարկւում է փոխկապակցուած  անհաւասարութիւն: Հաւասարութեան ու ենթակայութեան յարաբերութիւնները տարբերելու անկարողութիւնը միշտ յանգեցնում է շփոթութեան եւ իրարանցման: Նման խառնաշփոթութիւն արդէն ծագել էր Կորնթոսի եկեղեցում, երբ կորնթացիները տեսնում էին միայն «հաւասար իրաւունքներ»-ի յարաբերութիւնները եւ ոչ մի նշանակութիւն չէին տալիս յարաբերութիւնների ենթակայութեանը: Սա կորնթացիներին յանգեցրել էր Սուրբ Հոգու պարգեւները ստանալու աղաւաղուած տեսակէտին (Ա. Կորն. 12, 30), երբ նրանք ենթադրում էին, թէ Սուրբ Հոգու նոյն պարգեւը հաւասարապէս հասանելի է եւ անխտիր տրւում է բոլորին, թէեւ Աստծու կողմից իւրաքանչիւրին վիճակուած է Սուրբ Հոգու անհատական դրսեւորումը, այսինքն՝ անձնական ու եզակի պարգեւը: Իզուր չէ, որ Պօղոս առաքեալը, տեսնելով կորնթացիների շփոթութիւնը, բացականչում է. «Միթէ բոլո՞րն էլ առաքեալներ են. միթէ բոլո՞րն էլ մարգարէներ են. միթէ բոլո՞րն էլ ուսուցանողներ են. միթէ բոլո՞րն էլ զօրութիւններ գործողներ են. միթէ բոլո՞րն էլ բժշկելու շնորհ ունեն. միթէ բոլո՞րն էլ լեզուներ են խօսում. միթէ բոլո՞րն էլ թարգմանում են» (Ա. Կորն.12, 29): Կորնթացիներին ուղղուած նամակում Պօղոս առաքեալին չի հետաքրքրում միասնութեան ու հաւասարութեան խնդիրը, քանի որ այդ հարցերին նա արդէն իսկ դիմել էր իր այլ նամակներով: Օրինակ՝ գաղատացիներին ուղղուած նամակում նա արդէն բացատրում է պատշաճ գլխաւորութեան եւ ենթակայութեան յարաբերութիւնները:

Ինչպէ՞ս է Պօղոս առաքեալը հիմնաւորում կանանց՝ իրենց ամուսիններին հնազանդուելու գաղափարը: Առաջին հերթին գլխաւորութեան ու ենթակայութեան, հաւասարութեան ու հնազանդութեան օրինականութեամբ: Պօղոս առաքեալը ներկայացնում է Աստծու եւ Իր Օծեալի՝ Յիսուս Քրիստոսի յարաբերութիւնների օրինակով՝ ասելով, թէ «ամէն մարդու գլուխը Քրիստոսն է, կնոջ գլուխը՝ մարդը եւ Քրիստոսի գլուխը՝ Աստուած» (Ա. Կորն. 11, 3)։ Այսինքն՝ այն ճշմարտութիւնը, թէ կնոջ գլուխն իր ամուսինն է, առաքեալը հիմնաւորում է այն փաստով, թէ ամէն ինչում կայ որոշակի կարգաւորութիւն, որը կիրառւում է նոյնիսկ Քրիստոս Որդու եւ Հայր Աստծու յարաբերութիւնների միջեւ: Պօղոս առաքեալը հիմնւում է յաւէրժական երեւոյթների վրայ: Իրօք, Աստծու ու Քրիստոսի յարաբերութիւնները (Ա. Կորն. 11, 3), որոնց վրայ է հիմնւում առաքեալը, մնում են անփոփոխ: Մարդու ստեղծման՝ տղամարդու եւ կնոջ աստուածաշնչեան պատմութիւնն (Ա. Կորն. 11, 8-9) աներկբայելի իրականութիւն է: Ամուսնու ու կնոջ ֆիզիկական մարմնի կառուցուածքն էլ, այսինքն՝ բնութեան օրէնքները, նոյն բանն են ասում: Նոյնիսկ սովորութիւններն ու կանոններն են այսօր նոյնը, ինչպէս եղել են վաղ քրիստոնէական ժամանակաշրջանում: Բայց մարդկային ընկալման համար Հայր Աստծու եւ Յիսուս Քրիստոսի հաւասարութեան ու փոխյարաբերութեան անմիջական հարցերը միանգամայն դժուար են հասկացւում: «Քրիստոսի գլուխը՝ Աստուած» չի նշանակում, թէ ո՞վ է աւելի մեծ. սա պարզապէս մի պայմանաւորուածութիւն է Աստծու տիրապետական տնօրինութեան մէջ։ Նմանապէս, Աստծու տնօրինութեան սկզբունքներում ամէն մարդու գլուխը Քրիստոսն է ու կնոջ գլուխը՝ մարդը։ Օրինակ՝ Աւետարանի մի շարք համարներում նշուած է Հօր եւ Նրա Որդու՝ Յիսուս Քրիստոսի միջեւ հաւասարութիւնը, «Ես եւ Իմ Հայրը մի ենք» (Յովհ.10, 30), «Ով Ինձ տեսաւ, տեսաւ Հօրը» (Յովհ. 14, 9), եւ այլն: Միւս կողմից, Յիսուս Մեսիան՝ Աստծու Օծեալը, յայտնուելով մարմնով, այսինքն՝ մարդանալով, Իր վարքագծով հետեւողականօրէն ընդգծում է Իր հնազանդութիւնն ու կապուածութիւնը Հայր Աստծուն ու Նրա կամքին. «Իմ Հայրը մեծ է, քան ես» (տե՛ս Յովհ. 14, 27: 10, 29): Փիլիպեցիներին ուղղուած նամակում Պօղոս առաքեալը գրում է. «Աստծուն հաւասար լինելը յափշտակութիւն չհամարեց, այլ իր անձը ունայնացրեց՝ ծառայի կերպարանք առնելով, մարդկանց նման լինելով եւ մարդու կերպարանքով խոնարհեցրեց ինքն իրեն՝ հնազանդ լինելով մինչեւ մահ եւ այն էլ մահուան՝ խաչի վրայ» (Փիլ. 2, 6-8): Յիսուս Իր աստուածային յաւէրժական էութեամբ հաւասար է Հայր Աստծուն, սակայն Աստծու տիրապետական տնօրինութեան սկզբունքով Աստուածորդին մարդեղութեան անճառելի խորհրդով դարձաւ Քրիստոս՝ բոլոր արարածների գլուխն ու անդրանիկը[7] (տե՛ս Կող. 1, 15։ 2, 10. 19), որին Հայր Աստուած՝ «գլուխը Քրիստոսի», ուղարկեց աշխարհ (Յովհ. 17, 3)։ Քրիստոս Ինքն է ասում. «Ճշմարիտ, ճշմարիտ եմ ասում ձեզ, մարդու Որդին ինքն իրենից ոչինչ չի կարող անել, այլ անում է այն, ինչ տեսնում է, թէ Հայրը կատարում է, որովհետեւ ինչ որ Հայրն է անում, նոյնը նրա նման եւ Որդին է գործում» (Յովհ. 5, 19)։ «Որովհետեւ ես երկնքից իջայ ոչ թէ իմ կամքը կատարելու համար, այլ՝ կամքը նրա, ով ինձ ուղարկեց» (Յովհ. 6, 38)։ «Շատ բաներ ունեմ ձեր մասին խօսելու եւ դատելու։ Բայց նա, ով ինձ ուղարկեց, ճշմարիտ է. եւ ես, ինչ որ լսել եմ նրանից, ա՛յն եմ խօսում աշխարհում» (Յովհ. 8, 26)։ «Ես ինքս ինձնից ոչինչ չեմ անում, այլ՝ ինչպէս իմ Հայրն ինձ սովորեցրեց, ա՛յն եմ խօսում» (Յովհ. 8, 28)։ Հետեւաբար, վերլուծելով Յիսուսի կեանքը՝ կարող ենք նշել, թէ Յիսուսի հաւասարութիւնը Հայր Աստծուն երբէք չի հակասում Իր Հօրը հնազանդուելուն եւ Նրա կամքը կատարելուն: Ըստ էութեան, Հօրը հաւասար լինելով՝ Նա երբէք չէր հեռանում Իր Հօրը հնազանդուելուց: Իսկ մարդկանց վերաբերմունքը, ինչպէս Աստծու հանդէպ, այնպէս էլ միմեանց նկատմամբ, հաւասարութիւնն ու հնազանդութիւնը լաւ չեն գոյակցում իրար հետ: Բազում օրինակներ գիտենք, երբ հաւասարութեան յարաբերութիւնները ճնշում են հնազանդուող կամ ենթարկուող դիրքում եղող յարաբերութիւններին: Կան կանայք, որոնք պարզապէս չեն սիրում այս «հնազանդութիւն» բառը, մանաւանդ, երբ պսակադրութեան ժամանակ քահանան հարսնացուին հարցնում է, թէ մինչեւ կեանքի վերջը հնազանդութիւն խոստանո՞ւմ է իր ապագայ ամուսնուն։ Կարծես թէ կանայք նուաստացում են զգում իրենց հնազանդուողի դիրքում լինելու կարգավիճակից։ Իրենց այս դժգոհութիւնն առաջ է գալիս աստուածային ճշմարտութիւնները չընդունելու եւ դրանց չենթարկուելու ըմբոստ տրամադրութիւնից։ Այդ պատճառով էլ առարկում են, թէ գլխի քօղն այսօր անհրաժեշտ չէ կնոջ համար: Նրանք պնդում են, թէ այս ամէնը վերաբերում էր միայն կորնթացիներին:

Պօղոս առաքեալը փորձում է վերականգնել հաւասարութեան եւ ենթակայութեան ներդաշնակութեան միջեւ յարաբերութիւնները, որոնք ներկայացւում են որպէս արարչութեան առաջնային վարդապետութիւն: Առաքեալը զուտ հոգեւորից անցնում է դէպի պատմական միջավայր: Նա շատ լուրջ է վերաբերւում գլխի ծածկոյթի՝ գլխաշորի օգտագործմանը եւ ուզում էր, որ Կորնթոսի եկեղեցին ոչ մի բանով չտարբերուի բոլոր միւս եկեղեցիներից (տե՛ս Ա. Կորն. 11, 16): Իսկ այս սրտաբուխ ցանկութեան պատճառը հիմնուած էր «Ծննդոց» գրքում նկարագրուած առաջին երեք գլուխների իրադարձութիւնների վրայ, քանի որ անցեալում սահմանուած կանոններն ու կարգերը  չեն փոխւում ո՛չ ժամանակի, ո՛չ էլ մարդկային պատկերացումների եւ երեւակայութիւնների պատճառով: Նա շարունակում է խօսել գլխի ծածկոյթի անհրաժեշտութեան մասին՝ հիմնուելով «Ծննդոց»-ի արարչութեան պատմութեան վրայ. «Պէտք չէ, որ տղամարդն իր գլուխը ծածկի, որովհետեւ նա պատկերն ու փառքն է Աստծու, իսկ կինը ի՛ր մարդու փառքն է, որովհետեւ ոչ թէ մարդն է կնոջից, այլ կինը՝ մարդուց. քանզի մարդը չստեղծուեց կնոջ համար, այլ կինը՝ մարդու համար» (Ա. Կորն. 11, 7-9): «Ծննդոց» գիրքը կարելի է օգտագործել՝ փաստելու համար այն հակադիր տեսակէտը, թէ գլխի ծածկոյթը սոսկ մշակութային գործօն է։ Այն սկզբունքը, որ Պողոս առաքեալը կիրառում է, «նա (այր մարդը) պատկերն ու փառքն է Աստծու» ասելով, ցոյց է տալիս զուգահեռ ենթակայութեան յարաբերութիւնները: Աստուած՝ որպէս Արարիչ, որ իշխում է աշխարհի բոլոր արարածների վրայ, Իր իշխանութեան որոշ մասը տուեց Իր ստեղծած տղամարդուն: Նա Ադամին շնորհեց բուսական ու կենդանական ամբողջ աշխարհը (Ծննդ. 1, 26): Իսկ կնոջն Աստուած ստեղծեց ամուսնու օրինակով՝ որպէս նրա օգնականը, որ սիրում է իր ամուսնուն: Աստուած Ադամից կողոսկրից կին արարեց: Սա Աստուածաշնչի անժխտելի յայտարարութիւնն է (Ծննդ. 2, 20-23): Կինն օգնում է իր ամուսնուն, եւ ինչպէս նախատեսուած է Աստծու կողմից, նրանք սուրբ Պսակի խորհրդով միասին կազմում են մէկ մարմին, եւ այս իմաստով կինը դառնում է «ամուսնու փառքը»: Եւ այսպիսի ստեղծման առաջնահերթութեան պատճառով է, որ Պօղոս առաքեալը յայտարարում է. «Պէտք չէ, որ տղամարդն իր գլուխը ծածկի, որովհետեւ նա պատկերն ու փառքն է Աստծու, իսկ կինը ի՛ր մարդու փառքն է» (Ա. Կորն. 11, 7): Հետեւաբար, գլխաշորի գործածումը նշան է կնոջ հնազանդութեան եւ ենթակայութեան դիրքի՝ իր ամուսնու նկատմամբ: Ամուսինն ու կինը, իրաւական իմաստով, ըստ Աստծու շնորհի, հոգեւորապէս լիովին հաւասար են, բայց շնորհը, որն Աստծու առաջ բոլորին ստիպում է հաւասար լինել, չի վերացնում այն ծագումնաբանական բնական անհաւասարութիւնը, որը վերաբերում է մարմնին: Այս պատճառով է ասւում, թէ Քրիստոսով չկայ ո՛չ արու եւ ո՛չ էգ (տե՛ս Գաղ. 3, 28), իսկ երկրի վրայ մարմնի ու սեռերի գլխաւորութիւնն ու ենթակայութիւնը դեռեւս գոյութիւն ունեն: Ամուսինը մնում է կնոջ գլուխը, քանի դեռ նրանք մարմնի մէջ են: Հետեւաբար, այդ ենթակայութեան նշանը պէտք է պահպանուի, քանի դեռ կինը գտնւում է մարմնում:

Երբ առաջին անգամ Ադամը տեսաւ իր կնոջը, ասաց. «Այժմ սա ոսկոր է իմ ոսկորներից եւ մարմին՝ իմ մարմնից»: Յետոյ կարդում ենք շատ տարօրինակ բառեր. «Այդ իսկ պատճառով տղամարդը, թողնելով իր հօրն ու մօրը, պէտք է միանայ իր կնոջը, եւ երկուսը պէտք է լինեն մի մարմին»: Քանի որ մեղքն իր անմիջական վատ ազդեցութիւնն է թողնում սեռերի յարաբերութիւնների վրայ, մենք տեսնում ենք, թէ ինչպէս են մեղքի հետեւանքները փոխում մարդու նկատմամբ Աստծու ծրագիրը: Աստուած, Եւային պատժելով, ասաց. «Քո ամուսնուն պիտի ենթարկուես, եւ նա պիտի իշխի քեզ վրայ»: Այնպէս որ, սկզբում ամուսինը պէտք է գնար իր կնոջ յետեւից, բայց այս ամէնն աւարտւում է նրանով, որ այժմ կինը պէտք է հետեւի իր ամուսնուն: Ուրեմն, ինչ որ բան տեղի ունեցաւ այդ միջանկեալ ժամանակահատուածում: Տեղի ունեցաւ այն, որ կինը կանգնեց չարի եւ բարի գիտութեան ծառի դիմաց, եւ երբ ճաշակեց արգելուած պտուղը, նա յետ գնաց իր ամուսնու մօտ ու խնդրեց նրան էլ մասնակից դառնալու իր գործած յանցանքին՝ արգելուած պտուղն ուտելուն: Իսկ ինչո՞ւ կինը ցանկացաւ, որ ամուսինը դառնայ իրեն մեղսակից: Սբ. Եփրեմ Ասորին ասում է, թէ երբ անձը շատ լուրջ յանցանք է գործում, ապա հրճուանքի յարձակում է զգում, բարձր նոպայով է լցւում, իբր «ես նման չեմ ուրիշների, ես կարողացայ դա անել», եւ այլն: Երբ մի մարդ ընկնում է այս սարսափեցնող բերկրաթմբիրի (էյֆորիայի) մէջ, իր յանցագործութեան առաջին մի քանի վայրկեաններին նա հիացմունք է ապրում, իսկ սարսափը գալիս է աւելի ուշ: Նոյնպէս եւ այստեղ է: Եփրեմ Ասորին ենթադրում է, թէ այն ժամանակ, երբ Եւան խախտեց Աստծու պատուիրանը, նա պարզապէս ընկաւ այդ նոյն բերկրաթմբիրի մէջ՝ զգալով, թէ իրօք իր հետ ինչ որ բան էր տեղի ունենում, եւ իրեն զգում էր ինչպէս մի աստուածուհի: Իսկ յետոյ նա իր ամուսնու մօտ եկաւ՝ ցոյց տալու իր այդ նոր որակը։ Կարծես թէ հարցնում էր ամուսնուն, թէ ինքը սկզբում ստեղծուած էր նրա կողոսկրից, բայց հիմա դարձել է աստուածուհի ու պատրաստւում է նրան սովորեցնել կեանքի դասերը: Եւ այսպէս կնոջ մօտ արթնանում է գերիշխանութեան ու գերակայութեան բնազդը: Հէնց սա է մեղքը մարդկային յարաբերութիւններում: Բայց Աստուած բուժում է այս հիւանդութիւնը՝ առաջին հերթին ասելով. «Քո ամուսնուն պիտի ենթարկուես, եւ նա պիտի իշխի քեզ վրայ»: Եւ երկրորդն այն փաստն էր, որ Ադամը պէտք էր իր կնոջն անուն դնէր, եւ կնոջն անուանեց Եւա[8]: Իսկ ինչո՞ւ Ադամն սկզբից չանուանեց իր կնոջը. չէ՞ որ Աստուածաշունչն արդէն ասում է, թէ նա սկզբից բոլոր անասուններին անուն դրեց: Ինչո՞ւ իր կնոջն անուն չի դնում սրանից անմիջապէս յետոյ: Այն պատճառով, որ անուն դնելը նշանակում է ցուցաբերել իշխանութիւն ու գերակայութիւն: Իսկ այս իշխանութիւնն իր կնոջ նկատմամբ յայտնւում է միայն մեղքի պատժից յետոյ, երբ Աստուած ամուսինների համար արդէն սահմանում է նոր յարաբերութիւններ:

Մեր նախամայր Եւայի գործած մեղքի պատճառով մարդկութիւնն ընկաւ անէծքի տակ: Եւ այս իմաստով Եւայի շառաւիղը` կինը, եկեղեցի է մտնում գլխածածկ` իր նախամօր մեղքի պատճառով: Եւան ամաչում էր այն բանի համար, ինչ արել էր Աստծու առաջ, նաեւ Ադամի առաջ: Լինելով այդ կնոջ պտուղը՝ երբ Քրիստոսի առաջ կանգնելիս մենք նոյնպէս ամաչում ենք մեր մեղապարտութեան համար: Այսպիսով, կանանց խորհուրդ է տրւում նմանուել Եւային ու զարդարուել «համեստ զարդարանքով, ակնածութեամբ եւ պարկեշտութեամբ» (Ա. Տիմ. 2, 9), այնպէս, ինչպէս դա արեց Եւան. սկզբից ծածկուեց թզենու տերեւներով, յետոյ կաշուեղէն հանդերձով, որքան որ հնարաւոր էր ծածկելու իր ամօթոյքը: Գոյութիւն ունի շատ յստակ կապ գլուխը ծածկելու եւ ամօթանքի միջեւ (տե՛ս Եփես. 6, 12: 2 Թագ. 15, 30: Երեմ. 14, 3, 4): Տիմոթէոսին ուղղուած առաջին նամակի 2-րդ գլխի համատեքստում խօսւում է Յիսուս Քրիստոսի խաչելութեան մասին, «որ տուեց ինքն իրեն որպէս փրկանք բոլորի համար»: Այս պատճառով Պօղոս առաքեալն ուզում էր, որ եկեղեցում տղամարդիկ ու կանայք իրենց պատշաճ աստուածապաշտութեամբ ու սրբութեամբ վարուեն, յատկապէս, երբ Սուրբ Պատարագի ընթացքում Աստծու առաջ յիշում են Յիսուսի զոհաբերութիւնը: Կանայք, խորհրդանշելով եկեղեցին, ամօթխածութեան զգացումով կանգնած են Տիրոջ խաչի առաջ: Տղամարդիկ խորհրդանշում են Ադամին, հետեւաբար եւ՝ Յիսուս Քրիստոսին: Պէտք է նշել, թէ գլխի ծածկոյթը չի խորհրդանշում կնոջ ստրկական վիճակը տղամարդու հանդէպ միայն այն պատճառով, որ տղամարդ է, այլ սա խորհրդանիշն է այն բանի, թէ մեր մեղքերը քօղարկւում են Քրիստոսի քաւչարար Արեամբ: Նրա Արեամբ կենդանացանք մահուան ապականութիւնից, բայց քանի դեռ այս մարմնում ենք, ամէն օր, կամայ թէ ակամայ, մարմնի կարիքներից դրդուած ու չարից խաբուած, մեղանչում ենք։ Նաեւ ասուեց, թէ՝ «Ով որ մեղանչի, նա էլ պիտի մեռնի» (Եզեկ. 18, 4. 20): Ուրեմն Նա մեր մեղքերի պատճառով ամէն օր մարդասիրաբար մեռնում է Իր անմեղութեամբ ու մեզ կենդանացնում Իր անմահութեամբ՝ մեզ տալով փրկութեան սպեղանին՝ Իր սուրբ Մարմինն ու Արիւնը։ Ուստի, քօղով գլուխը ծածկելը հոգեւոր ազատագրման, ուրախութեան ու խաղաղութեան խորհրդանիշն է, որ տրւում է կանանց, երբ Քրիստոսի թափուած Արիւնը քօղարկում է մեր մեղքերը: Այս պատճառով գլխաշոր գործածելը պէտք է կատարուի մեծ սիրով եւ ուրախութեամբ՝ այդկերպ ցոյց տալով, թէ որքա՜ն ենք մենք գիտակցում ու գնահատում Աստծու կատարած զոհաբերութիւնը մեզ համար: Կինն Աստծու առաջ ծածկում է իր գլուխն ամբողջ եկեղեցու փոխարէն (ե՛ւ կանանց ե՛ւ տղամարդկանց), որպէսզի այդպիսով յայտնի լինի, թէ որքան ենք գիտակցում ու գնահատում Քրիստոսի սէրն ու փրկագործութիւնը: Եւ այդ պատճառով գլխաշոր գործածելը զուտ տղամարդու հնարած գիւտը չէ, որպէսզի եւս մէկ անգամ ցոյց տայ իր գերազանցութիւնը կնոջ նկատմամբ:

Կանանց խորհուրդ է տրւում գիտակցաբար նմանուել Եւային՝ նրա մեղքի «ամօթխածութեամբ»: Իսկ եթէ ոմանք յամառօրէն պնդում են, թէ պարտաւոր չեն գլուխները քօղով ծածկել, ապա այդ բանի համար իրենք պէտք է «ամօթ» զգան Աստծու առաջ (Ա. Կորն. 11, 6): Այն բանի համար, որ նրանք հրաժարւում են լինել Եւայի նման (յաջորդող ապաշխարութեամբ), Աստուած այդպիսի կանանց կը նայի այնպէս, ինչպէս եթէ Եւան մնար որպէս չներուած մեղապարտ՝ ամօթ բերելով ամբողջ մարդկութեանը: Կորնթացիներին ուղղուած առաջին նամակի 11-րդ գլխում կարելի է գտնել բազմաթիւ ակնարկներ Եւայի՝ Եդեմի պարտէզում մեղքի մէջ ընկնելու մասին: Դրանցից մէկ օրինակն այն է, որ կանայք պէտք է գլխաշոր գործածեն, նաեւ այն, որ Աստուած կաշուեղէն հանդերձներ պատրաստեց ծածկելու Ադամի եւ Եւայի մերկութիւնը, այսինքն ամօթոյքը: Պնդել, թէ բաւական է միայն մէկ բնական ծածկոյթը՝ մազերը, կը նշանակէր, թէ Եւան հրաժարուեց կաշուեղէն հանդերձից, եւ հետեւաբար, մնաց իր կատարած մեղքի մերկութեան մէջ: Հէնց այս պատճառով կանայք պէտք է գիտակցաբար գշխաշոր կրեն: Սակայն, ի տարբերութիւն կանանց, եթէ տղամարդը գլուխը ծածկում է, այդպիսով նա «անպատւում է իր գլուխը» (Ա. Կորն. 11, 3-4): Քրիստոս կարիք չունէր ծածկելու Իր «մեղքերը», որովհետեւ Նա մեղք չէր գործել: Այնպէս որ, տղամարդը՝ որ պատկերն է Քրիստոսի, ծածկելով իր գլուխը, «անարգում» է Քրիստոսին ու տեսանելի կերպով ցուցադրում է, թէ Նա մեղաւոր է: Յունարէն բառը, որ թարգմանուած է որպէս «անարգանք» կամ «անպատւութիւն», Աւետարանի որոշ մասերում կապուած է մեղքի ամօթի հետ (տե՛ս Ա. Պետր. 2. 6: Հռոմ. 5, 5: 9, 33: 10, 11):

Քաղաքացիական հաւասարութեան կարգախօսն ասում է, թէ «օրէնքի առաջ բոլոր մարդիկ հաւասար են»: Սակայն, օրինակ, բանակում ոչ ոք չէր համարձակուի չհնազանդուել իր հրամանատարին: Նոյնը քրիստոնէութեան մէջ է. թէեւ Քրիստոսով բոլորը հաւասար են, սակայն պէտք չէ չեղեալ համարել, օրինակ, հօր իշխանութիւնն ընտանիքում կամ քայքայել իշխանաւորների լիազօրութիւնները ժողովրդավարութեան մէջ կամ հրաժարուել եկեղեցու հովիւներին հնազանդուելուց եւ այլն: Հետեւաբար, ամուսնացած կինը, որ քօղով ծածկում է իր գլուխը՝ ի նշան իր ամուսնուն հնազանդութեան, ամբողջ արտաքին աշխարհին կարծես հասկացնում է, թէ ինքը ենթարկւում է Աստծու կողմից սահմանուած օրէնքներին: Եւ չի համարձակւում Աստծու շնորհն ունենալով հանդերձ՝ ոչնչացնել հնազանդութեան եւ ենթակայութեան դիրքերի սկզբունքը: Այսպիսով, հաւատարիմ կանայք յատուկ առանձնաշնորհում ունեն ու պարտաւոր են ցուցադրել Աստծու կողմից հաստատուած ճշմարիտ յարաբերութիւնները իրենց ընտանիքներում եւ արտաքին այս մեղսալի աշխարհում, որ ձգտում է կեղծ ազատութեան՝ պայքարելով ոչնչացնել Աստծու սահմանադրած կարգերն ու օրէնքները:

Ինչո՞ւ է կանանց գլխաշոր գործածելու պատուիրանն այդքան կարեւոր նաեւ այսօր: Արեւմուտքի քրիստոնէական եկեղեցիներում գլխաշոր կրելու պարտաւորութեան պատուիրանը կարեւոր բան չէ եւ ոչ մի արժէք չի ներկայացնում մեր օրերում: Բայց սա չնչին խնդիր չէ, ինչպէս կարծում են ոմանք, որովհետեւ այս աննշան թուացող խնդիրն իր բուն իմաստով խորհրդանշում է Աստծու տնօրինութեան մեծագոյն սկզբունքները: Ինչո՞ւ քրիստոնեայ ընտանիքներն ամբողջ աշխարհում այսօր քաղում են ամուսնալուծութեան բարձր տոկոսադրոյքի հետեւանքները: Քանի որ անտեսւում է քրիստոնէական կարեւորագոյն վարդապետութեան այն սկզբունքը, որի մասին Պօղոս առաքեալը քարոզում է կորնթացիներին ուղղուած առաջին նամակի 11-րդ գլխում: Այս սկզբունքի մերժումը յանգեցնում է նաեւ աւետարանական այլ կարեւոր պատուիրանների մերժմանը: Երբ քրիստոնեաները չեն հետեւում Աստուածաշնչի վարդապետութեանը, յատկապէս եթէ խօսքը հնազանդութեան եւ իշխանութեան մասին է, շատ աւելի հեշտ են դառնում ամուսնալուծութիւնները, բազմապսակութիւններն ու ապօրինի եւ մեղսալի արտամուսնական յարաբերութիւնները: Իհարկէ, երբ եկեղեցինները հետեւում են այս աշխարհի կերպարանքին, այս ամէնը դառնում է թոյլատրելի: Ինչո՞ւ գլխաշոր գործածելու պատուիրանը այդքան կարեւոր է եղել Պօղոս առաքեալի համար եւ այդքան կարեւոր է այսօր: Քրիստոնէական այս կարեւոր սկզբունքի համոզումը ազդում է ամուսնալուծութեան տոկոսադրոյքի վրայ: Աստուած գիտէր այս ամէնը, երբ կանանց հրամայեց հնազանդուել իրենց ամուսիններին եւ ընդունել նրանց որպէս ընտանիքի գլուխ: Եթէ կինը հնազանդուէր ամուսնու իշխանութեանը, ապա ամուսնալուծութիւնը կանխուած կը լինէր շատ ընտանիքներում: Աստուած առանց պատճառի կանանց չէր տայ այս պատուիրանը: Արդէն նշել էինք, թէ Աստուած միայն Նոր Կտակարանում եօթն անգամ պատուիրում է, որ կինը հնազանդ լինի իր ամուսնուն։ Գլխաշորի գործածումը յիշեցում է կնոջը, որ Աստուած ցանկանում է նրան հնազանդեցնել ամուսնու իշխանութեանը, իհարկէ եթէ նա աստուածամերժ չէ եւ իր կնոջը չի հեռացնում աստուածային ճշմարտութիւններից։ Պօղոս առաքեալն ասում է. «Ուզում եմ, որ դուք իմանաք, թէ ամէն մարդու գլուխը Քրիստոսն է, կնոջ գլուխը՝ մարդը եւ Քրիստոսի գլուխը՝ Աստուած։ Ամէն տղամարդ, երբ աղօթքի կանգնի կամ մարգարէանայ եւ գլուխը ծածկած պահի, անպատւում է իր գլուխը։ Եւ ամէն կին, երբ աղօթքի կանգնի կամ մարգարէանայ գլխաբաց, անպատւում է իր գլուխը, որովհետեւ այնպէս է համարւում, թէ իբր գլուխն ածիլուած լինի» (Կորն. 11, 3-5): Շատ կարեւոր է, որ կինը հնազանդ լինի իր ամուսնուն, եթէ նրանք ցանկանում են ունենալ յետագայ սերունդների աստուածապաշտ յետնորդներ: Կնոջ հնազանդութիւնն իր ամուսնուն ամենալաւ օրինակն է իրենց երեխաների դաստիարակութեան համար: Անհնազանդութիւնը մեղք է, որ բաժանում է մարդուն Աստծուց: Քրիստոնեայ կնոջ գլխի քօղը՝ որպէս հնազանդութեան յիշեցում, ունի մեծ առաւելութիւններ: Իհարկէ, պէտք չէ կարծել, թէ եկեղեցում բոլոր գլխաշոր կրողները հնազանդ են. խօսքն այդպիսիների մասին չէ: Բայց հնազանդ կինը շատ հաւանական է աւելի երջանիկ կը լինի իր ամուսնական մնացած կեանքի ընթացքում, որովհետեւ կնոջ հնազանդութիւնն ու պարկեշտ ընթացքը իրեն աւելի գրաւիչ են դարձնում ամուսնու առաջ ու շատ աւելի արժէք է ներկայացնում Աստծու առաջ. «Այսպէս էլ դուք, կանա՛յք, հնազա՛նդ եղէք ձեր մարդկանց, որպէսզի, եթէ նրանցից ոմանք չհնազանդուեն Խօսքին, իրենց կանանց ընթացքի շնորհիւ եւ առանց խօսքի իսկ շահուած լինեն՝ նկատի ունենալով ձեր պարկեշտ ընթացքը՝ լի երկիւղածութեամբ։ Թող ձեր արտաքի՛նը զարդարուած չլինի հիւսքերով, ոսկեհուռ վարսակալներով կամ պճնագեղ զգեստներով, այլ սրտի ներսի՛ մարդը՝ հեզ եւ հանդարտ հոգու անեղծութեամբ, ինչ որ շատ աւելի արժէք է ներկայացնում Աստծու առաջ. մի ժամանակ այսպէ՛ս էին իրենք իրենց զարդարում Աստծու վրայ յոյս դրած կանայք, որոնք հնազանդւում էին իրենց մարդկանց» (Ա. Պետր. 3, 1-5):

Սբ. Յովհան Ոսկեբերան հայրապետը, խօսելով այս (տե՛ս Ա. Կորն. 11, 3) կարեւորագոյն սկզբունքի մասին, ասում է. «Եւ այս պատճառի մասին է խօսում այն բանի համար, որ թոյլերին դարձնի աւելի ուշադիր: Չէ՞ որ հաւատացեալը, ինչպէս որ հարկն է, իր ամուր հաւատքով կարիք չունի ո՛չ ապացոյցի, ո՛չ էլ մի պատճառի, որ իրեն է պատուիրւում, այլ բաւարարւում է միայն աւանդոյթով: Իսկ տկարը, իմանալով նաեւ պատճառը, առաւել մեծ ջանասիրութեամբ է կատարում ասուածը եւ հնազանդւում աւելի մեծ նուիրումով: Դրա համար առաքեալը չէր խօսում պատճառի մասին, մինչեւ որ տեսաւ պատուիրանի խախտումը: Իսկ ո՞րն է պատճառը: «Ամէն մարդու գլուխը Քրիստոս է»: Ուրեմն սա վերաբերում է նաեւ հեթանոսի՞ն: Ո՛չ: Եթէ մենք «մարմինն ենք Քրիստոսի եւ անդամներ՝ Նրա անդամներից» (Ա. Կորն. 12, 27), եւ եթէ Քրիստոս մեր գլուխն է, ուրեմն Նա չի կարող լինել գլուխը նրանց, ովքեր Նրա մարմնի անդամակիցները չդարձան: Հետեւաբար, «ամէն մարդու» ասուածը պէտք է հասկանալ ամէն [քրիստոնեայ] հաւատացեալի: Տեսնո՞ւմ ես՝ ինչպէ՛ս է նա ամենուրեք ամաչեցնում լսողին՝ նշելով վերինը: Խորհելով սիրոյ, խոնարհութեան ու բարեգործութեան մասին՝ նա ապացոյցները վերցնում է այստեղից. «Կնոջ գլուխը՝ մարդը, եւ Քրիստոսի գլուխը՝ Աստուած»: Հերետիկոսները յիշեցնում են մեզ այս խօսքերը՝ արտայայտելու համար Որդու՝ Հօր առաջ նսեմութեան գաղափարը: Բայց իրենք իրենց հակասում են: Եթէ կնոջ գլուխն ամուսինն է, իսկ գլուխը համագոյ է իր մարմնին, եւ եթէ Քրիստոսի գլուխն Աստուած է, ուրեմն Որդին համագոյ է Հօրը: Բայց ասում են, թէ մենք այստեղից ուզում ենք ապացուցել տարբերութիւնը ոչ թէ ըստ էութեան, այլ Որդու ենթարկուելը Հօրը: Ի՞նչ ասեմ սրան: Այն, ինչ որ երբեմն նսեմացնող բան է ասւում Նրա եւ Իր մարմնաւորման մասին, ապա դա չի նսեմացնում Աստուածութիւնը, այլ վերաբերում է Աստծու տնօրինութեանը: Բայց ասա, ինչպէ՞ս ես դու այստեղ ապացուցում քո մտածումը: Ասում ես՝ ինչպէս կինն է ենթարկւում իր ամուսնուն, այնպէս էլ Քրիստոս՝ Հօրը: Հետեւաբար, ինչպէս Քրիստոս ամուսնու գլուխն է, ճիշդ այդպէ՞ս է Հայրը Որդու գլուխը: «Ամէն մարդու գլուխը Քրիստոս է», - ասում է առաքեալը: Բայց ո՞վ կարող է երբեւէ ենթադրել սա: Եթէ ընդունենք, թէ այն առաւելութիւնը, որ Որդին ունի մեր նկատմամբ, նոյնն է, ինչ Հայրը՝ Որդու նկատմամբ, ապա մտածի՛ր, թէ դու Նրան ինչ աստիճանի ես նսեմացնում: Այնպէս որ, պէտք չէ նոյն իմաստով ընդունել այն ամէնը, ինչ ասւում է մեր եւ Աստծու մասին։ Թէեւ նոյնն է ասւում, բայց պէտք է Աստծուն վերագրել իւրայատուկ մի այնպիսի առաւելութիւն, որը բնորոշ է միայն Աստծուն. հակառակ դէպքում մեծ անհեթեթութիւն կը գոյանայ: Տե՛ս, որ Քրիստոսի գլուխն Աստուած է, ամուսնու գլուխը Քրիստոս է, կնոջ գլուխն ամուսինն է: Եթէ ամբողջ այս ճառում ընդունենք, թէ «գլուխ» բառը նոյն իմաստն ունի, ապա Որդին ցածր կը լինի Հօրից այնքան, որքան մենք ցածր ենք Իրենից, եւ կինը մեզանից ցածր կը լինի այնքան, որքան մենք ցածր ենք Աստծու Խօսքից: Այնպէս որ, ինչ յարաբերութիւն որ ունի Որդին Հօր նկատմամբ, այդպէս էլ մենք՝ Որդու նկատմամբ, եւ կինը՝ ամուսնու նկատմամբ: Բայց ո՞վ կարող է ենթադրել սա: Դու «գլուխ» բառը կնոջ նկատմամբ ընդունում ես մի իմաստով, իսկ ամուսնու նկատմամբ՝ այլ իմաստով, սակայն ինչո՞ւ չես ընդունում այն այլ իմաստով Քրիստոսի նկատմամբ: Պէտք է այլ իմաստով ընդունել այն նաեւ Որդու եւ Հօր նկատմամբ: Ինչպէ՞ս, ասում ես, այլ իմաստով հասկանալ դա: Սկզբնական իմաստով: Ինչպէս դու ես ասում, եթէ Պօղոսն ուզենար ցոյց տալ մէկի իշխանութիւնը ու միւսի ենթակայութիւնը, ապա անմիջապէս օրինակ կը բերէր ստրուկին ու տիրոջը, այլ ոչ թէ կնոջը, քանի որ կինը, թէեւ ենթարկւում է մեզ, բայց ենթարկւում է որպէս ազատ եւ իր արժանապատւութեամբ հաւասար: Այդպէս էլ Որդին, թէեւ հնազանդւում է Հօրը, բայց հնազանդւում է որպէս Աստուածորդի եւ Աստուած, եւ ինչպէս Հօր հանդէպ Ոդու հնազանդութիւնը աւելի մեծ է, քան մարդկանց՝ երեխաների ենթարկուածութիւնն իրենց ծնողներին, այդպէս էլ մեծ է Նրա չենթարկուածութիւնը: Եթէ Որդու յարաբերութիւնները Հօր նկատմամբ աւելի մեծ եւ աւելի կատարեալ են՝ համեմատած մարդկանց նմանօրինակ յարաբերութիւնների հետ, ապա եւ Հօր յարաբերութիւնները Որդու նկատմամբ նուազ չեն: Եթէ մենք զարմանում ենք Որդու վրայ, որ Ինքն Իրեն խոնարհեցրեց՝  «հնազանդ լինելով մինչեւ մահ եւ այն էլ մահուան՝ խաչի վրայ» (Փիլ. 2, 8) ու Նրան ենք վերագրում այս վեհափառ վաստակը, ուրեմն, պէտք է զարմանալ եւ Հօր վրայ, որ ծնեց այդպիսի Որդի, Ով չի ենթարկւում Նրան որպէս ստրուկ, այլ որպէս ազատ եւ որպէս խորհրդատու, իսկ  խորհրդատուն ստրուկ չէ: Կրկին, երբ դու լսում ես «խորհրդատու» բառը, այն մի՛ ընդունիր այնպէս, իբրեւ թէ Հայրը որեւէ բանի կարիք ունի, այլ որ Որդին հաւասարապատիւ է Հօրը: Նմանապէս, ոչ ամէն ինչում օգտագործիր ամուսնու եւ կնոջ օրինակը: Այստեղ կինն արդարացիօրէն ենթարկւում է իր ամուսնուն, որովհետեւ հաւասարապատւութիւնը կարող էր թշնամանք առաջացնել՝ նաեւ այն պատճառով, որ սկզբում կնոջից եղաւ գայթակղութիւնը: Նա ենթարկուած էր ոչ անմիջապէս արարչութեան ժամանակ: Երբ Աստուած նրան իր ամուսնու մօտ բերեց, Աստծուց ոչ մի նման բան նա չէր լսել։ Ամուսինը նման բան չէր յայտնել նրան, բայց ասաց, թէ նա «ոսկոր է իմ ոսկորներից եւ մարմին՝ իմ մարմնից»: Իսկ իշխանութեան եւ ենթարկուածութեան մասին ոչինչ չէր ասում նրան: Բայց երբ Եւան չարաշահեց իր իշխանութիւնը եւ օգնականից դարձաւ գայթակղիչ եւ ամէն բան ոչնչացրեց, ապա այդ ժամանակ արդարացիօրէն լսեց այս խօսքը. «Քո ամուսնուն պիտի ենթարկուես» (Ծննդ. 3, 16): Քանի որ այս մեղքը կարող էր թշնամանք առաջացնել մեր ցեղում, եւ այդ իրադարձութիւնից յետոյ չէր կարող ծառայել խաղաղութեանը, այն բանի համար, որ կինը ստեղծուել էր ամուսնուց, եւ հակառակ դրան, որ ամուսնուց ստեղծուած լինելով չխնայեց իր անդամին, եւ այդպիսով աւելի շատ պիտի բարկացնէր իր ամուսնուն, Աստուած, տեսնելով դեւի չարութիւնը, պատի պէս կանգնեց եւ այդ խօսքերի միջոցով պարսպեց նրանց։ Եւ այդ որոշմամբ ոչնչացրեց թշնամանքը, որ պէտք է առաջանար գայթակղութիւնից յետոյ՝ պատնէշ դրելով այն բնական կիրքի դէմ, որ ծագում է ոխակալութեան մեղքից: Բայց Աստծու անապական էութեան մէջ նման բան չի կարելի ենթադրել: Հետեւաբար, Իր մասին օրինակները կիրառիր ոչ բոլոր առումներով, այլապէս ուրիշ տեղերում էլ կ՚ընկնես բազմաթիւ մեծ սխալների մէջ: Այդպէս եւ նամակի սկզբում առաքեալն ասում է. «Ամէն ինչ ձերն է. դուք Քրիստոսինն էք, իսկ Քրիստոս՝ Աստծունը» (Ա. Կորն. 3, 22-23)»: