Մենք պետք է սրբագործենք գիտելիքը

Գիտելիքը լավ բան է, կրթությունը՝ նույնպես: Բայց եթե գիտելիքն ու կրթությունը չսրբագործվեն, ապա ոչնչի պետք չեն լինի և աղետի կհանգեցնեն: Մի անգամ, գրքերով ծանրաբեռնված մի քանի ուսանողներ եկան իմ խուց և ասացին. «Հա՛յր, եկել ենք Հին Կտակարանի մասին խոսելու: Մի՞թե Աստված չի թույլատրում գիտելիքը»: «Ի՞նչ գիտելիք,- հարցրեցի ես,- այն, որ դատողության միջոցո՞վ է ձեռք բերվում»: «Այո՛»,- պատասխանեցին նրանք: «Բայց այդ գիտելիքը,- ասացի,- քեզ միայն մինչև Լուսին կհասցնի: Աստծու մոտ չի բարձրացնի»: Բանականության ուժերը, որոնք միլիարդների հասնող ծախսերի դեպքում մարդուն Լուսնի վրա են բարձրացնում, լավ բան են, բայց դրանցից ավելի լավն են հոգևոր այն ուժերը, որոնք քիչ «վառելիքով»՝ մի չորահացով, մարդուն Աստծո մոտ են բարձրացնում՝ իր նշանակետին: Մի օր իմ խուց եկած մի ամերիկացու հարցրեցի. «Ինչի՞ եք հասել այդքան հզոր ժողովուրդ լինելով»: «Մենք Լուսին ենք թռել»,- պատասխանեց նա: «Իսկ այն հեռո՞ւ է»,- հարցրեցի ես: «Դե, ասենք կես միլիոն կիլոմետր»,- պատասխանեց: «Եվ քանի՞ միլիոն ծախսեցիք, որպեսզի թռչեք այնտեղ»: «1950թ.-ից սկսած մինչ օրս այնքան շատ ենք ծախսել դրա վրա, որ դոլարների ողջ գետեր են հոսել»,- պատասխանեց ամերիկացին: «Իսկ Աստծո մոտ չե՞ք հասել,- հարցրեցի,- Աստված հեռո՞ւ է, թե՞ մոտ»: «Աստված շատ հեռու է»,- պատասխանեց: «Այ, տեսնո՞ւմ ես,- պատասխանեցի,- իսկ մենք մի չորահացով հասնում ենք Նրա մոտ…»:

Բնական գիտելիքը նպաստում է հոգևոր գիտելիքի ձեռքբերմանը: Սակայն, բնական գիտելիքից դուրս չգալով՝ մարդը դուրս չի գալիս բնական էությունից և չի բարձրանում Երկինք: Այսինքն նա երկրային դրախտից դուրս չի գալիս, այն պարտեզից, որը Եփրատի ու Տիգրիսի ջրերն էին ոռոգում, նա ուրախանում է հրաշալի բնությամբ ու կենդանիներով, բայց երկնային դրախտ չի բարձրանում, որպեսզի հրեշտակների ու սրբերի հետ ուրախանա: Երկնային դրախտային պարտեզ մտնելու համար պետք է այդ պարտեզի Տիրոջ հանդեպ հավատք ունենալ. Նրան սիրելու համար անհրաժեշտ է ընդունել սեփական մեղավորությունը, խոնարհվել՝ Նրան ճանաչելու համար, խոսել Նրա հետ աղոթքի միջոցով և փառաբանել Նրան՝ և՛ երբ օգնում է մեզ, և՛ երբ փորձում:

- Հա՛յր, իսկ աստվածաբանական, դավանաբանական գրքերի ուսումնասիրությունն անհրաժե՞շտ է այն մարդուն, ում հոգեհարազատ են երկրպագությունները, պահքերը, ճգնավորությունը և այլն:

- Եթե մարդը տարրական կրթություն ունի, ապա դավանաբանական գիտելիքները նրան օգնող գործիքներ են: Սակայն կարիք չկա գիտելիք ձեռք բերել ուրիշներին օգնելու կամ մի խելացի բան ասելու ընդունակ լինելու համար: Ո՛չ, [աստվածաբանության բնագավառում] գիտելիքները պետք է ձեռք բերել ինքդ քեզ օգնելու համար: Եթե մարդը ջանա սրբագործել Աստծուց պարգևված իր տաղանդները, ապա շնորհը կգա, որը մարդուն էլ է սրբագործում: Իսկ այնտեղ՝ շնորհի մեջ, և՛ դավանաբանություն է, և՛ աստվածաբանություն, որովհետև այդ պարագայում մարդը Աստծո Խորհուրդների փորձառությունն է ունենում: Իսկ ինչ որ մեկը կարող է պարզ մարդ լինել և բավարարվելով նրանով, ինչ Աստված պարգևել է իրեն, ցանկություն չունենա ավելին սովորելու:

- Իսկ եթե մենաստանում ապրելով մենք դեռ ձգտում ենք աշխարհիկ գիտելիքին, ապա դա ի՞նչ է նշանակում:

- Դա նշանակում է, որ մենք հասկացողություն չունենք: «Կճանաչեք ճշմարտությունը և ճշմարտությունը ձեզ կազատի» (Հովհ. 8:32): Երբ մարդը հնազանդվի ու լուսավորվի, այնժամ լուսավորվում են և՛ նրա մտային կարողությունները, և՛ նրա բանականության ուժն ինքը: Նախքան լուսավորվելը բանականության էներգիան մարմնական է, զգայական: Եթե մարդը, անուս լինելով, եսասիրաբար է մեկնաբանում դավանությունը և կարդում Հայտնությունը, Հայրերի վարքը և այլ նմանատիպ գրականություն, պղտորվում է և ի վերջո հասնում անհավատության: Նա այդ գործին եսասիրաբար է ձեռնամուխ լինում, և այդ պատճառով նրանից հեռանում է Աստծո շնորհը: Տեսե՛ք, խոնարհությունն ամեն ինչում օգնում է, հենց այն է ուժ պարգևում: Իմ ամենաիմաստուն մտահղացումը կամ իմ գտած ամենաիմաստուն որոշումը մեծագույն հիմարություն է, եթե դրանում եսասիրություն կա: Իսկ խոնարհությունը իսկական իմաստություն է: Այդ պատճառով կիրառվող ջանքերը պետք է ուղեկցվեն նախանձախնդրությամբ և մեծ խոնարհությամբ: Հակառակ դեպքում, օգուտի փոխարեն դրանք հակառակ արդյունքի կբերեն: Մարդու միտքը մթագնում է և դրանից հետո նա աստվածանարգություններ է խոսում, որովհետև գործին եսասիրությամբ է մոտեցել: Նրա ձեռնարկածն իր ուժերից վեր է: Նույնիսկ եթե ուսյալ մարդն է ցանկանում մեկնել դավանությունը, վնասվելու վտանգ կա: Արդ, որքա՜ն ավելի վտանգավոր է անուս մարդու համար, եթե նա ցանկանում է ներթափանցել հայրաբանական ոգու մեջ՝ համապատասխան հոգևոր վիճակում չգտնվելով: Քանի որ, եթե մի փոքր այդ վիճակում լիներ, ապա իրեն նման վտանգի չէր ենթարկի, կասեր. «Եթե որևէ բանի կարիք ունենամ, Աստված ինձ կլուսավորի: Կատարեմ այն, ինչ ինձ համար հասկանալի է: Չէ որ դա էլ արդեն այնքա՜ն շատ է»:

- Հա՛յր, այսինքն, եթե որևէ մեկը սխալ է մեկնաբանում Ավետարանը, նշանակում է, որ նա խոնարհություն ու երկյուղածություն չունի՞:

- Այո՛: Քանի որ, եթե նա խոնարհություն չունի, ապա նրա մեկնաբանությունները մտքից են գալիս, բանականությունից: Նման մեկնություններում աստվածային լույս չկա:

- Եթե մեկը դավանաբանական որևէ կետ կամ Սուրբ Գրքից որևէ հատված չի հասկանում, ապա ավելի լավ է, որ առժամանակ թողնի՞ դա:

- Այո՛, պետք է ինքդ քեզ ասես. «Այստեղ ինչ որ խորը իմաստ է թաքնված, բայց ես այն չեմ հասկանում»: Նման դեպքերում ես հենց այդպես էի վարվում: Երբ երիտասարդ տարիքում Ավետարան էի կարդում և որևէ հատված չէի հասկանում, չէի էլ փորձում մեկնել այն: Մտածում էի. «Այստեղ ինչ որ խորը իմաստ է թաքնված, բայց ես այն չեմ հասկանում»: Իսկ հետո, երբ դա պետք էր լինում, տեսնում էի, թե մեկնությունն ինչպես էր ինքն իրեն գալիս: Բայց ես միևնույն է, ասում էի. «Էլի ինչ որ մեկին կհարցնեմ, թե այս հատվածն ինչպես է մեկնվում»: Եվ պարզվում էր, որ ես այն հասկանում էի ճիշտ և ճիշտ ընդունված հայրաբանական մեկնությունների պես: Երբ մեկը փորձում է [ինքնուրույն] մեկնել Ավետարանը, մանավանդ այն չհասկանալով, ապա դա անամոթություն է: Այդ պատճառով, Սուրբ Գիրքը և Եկեղեցու հայրերին ընթերցելիս, ձեր կարդացածը բանականության օգնությամբ մի՛ մեկնեք, այլ բարի խոհերը միացրեք այնքան ժամանակ, մինչև խոհեմ աստվածային լուսավորումը գա, և այնժամ դժվարին հատվածն ինքն իրեն կպարզաբանվի:

- Իսկ մարդը կարո՞ղ է որևէ հատված ավելի խորը հասկանալ, եթե հոգևոր լավագույն վիճակի հասնի:

- Չէի ասի, թե ավելի խորը: Աստվածային մի մտքում բազմաթիվ աստվածային իմաստներ են թաքնված: Դրանցից որոշները նա կարող է միանգամից հասկանալ, իսկ որոշներն՝ ավելի ուշ: Մի մարդ կարող է շատ կարդալ, շատ իմանալ, բայց բացարձակապես ի վիճակի չլինել Ավետարանի իմաստի մեջ ներթափանցելու: Իսկ մեկ ուրիշը, միգուցե, քիչ է կարդում, բայց խոնարհություն ունի, ճգնավորության ոգի, և այդ պատճառով Աստված լուսավորում է և ավետարանական իմաստը հասու է դառնում նրան: Նա, ով ցանկանում է ավելի շատ կարդալ, հնարավոր է, որ փառասիրությունից դա ցանկանա կամ հաճույք ստանալու համար: Նույնն է, թե ըմբշամարտին հետևող մարդը, առանց ուշադրություն դարձնելու, թե նրանք ինչպես են գոտեմարտում, որպեսզի դա իրեն օգնի ըմբշամարտիկ դառնալու, անընդհատ ժամացույցին է նայում, որպեսզի չուշանա ըմբշամարտի նորանոր մրցույթներից: Եվ այդ կերպ նա ըմբիշ չի դառնում, այլ մնում է հանդիսատես:

- Հա՛յր, կրթված մարդու մասին հաճախ ասում են. «Նա լուսավորյալ մարդ է»: Դա միշտ այդպե՞ս է:

- «Լուսավորյալ մարդ» ասելով՝ նկատի ունենք հոգևոր առումով լուսավորյալ, հոգևոր առումով հասուն մարդուն: Նկատել եմ, որ թե՛ անուս մարդը կարող է և՛ շատ հպարտ լինել, և՛ շատ խոնարհ, այդպես էլ ուսյալ մարդը կարող է և՛ շատ հպարտ լինել, և՛ շատ խոնարհ: Այսինքն ամբողջ հիմքը ներքին լուսավորման մեջ է: Դա այն է, ինչի մասին Բարսեղ Մեծն էր ասում. «Ամենակարևորը բարձր դիրք գրավելը և խոնարհամտություն ունենալն է»: Նա, ով որևէ նշանակալի պաշտոն է գրավում և մի փոքր հպարտություն ունի, որոշակի առումով արդարացում ունի: Սակայն ոչ մի արդարացում չունի նա, ով առանց բարձր պաշտոններ գրավելու՝ հպարտություն ունի: Ողջ հիմքը քո լուսավորման մեջ է, ներքին լուսավորման: Եթե մարդը լուսավորված է, կրթված ու նաև խոնարհամտություն ունի, ապա դա լավագույնն է: Սակայն ոչ մի արդարացում չունի նա, ով լուրջ կրթություն չստանալով՝ իր մասին մեծ կարծիք ունի:

Հայր Պաիսիոս Աթոսացու «Ցավով և սիրով՝ ժամանակակից մարդու մասին» գրքից

Ռուսերենից թարգմանությունը՝ Էմիլիա Ապիցարյանի