Սուրբ Բարսեղ եպիսկոպոսի նամակը նազիանզի եպիսկոպոս Գրիգոր Աստվածաբանին վարքի մասին

Ես նամակդ ստացա ու «ճանաչեցի» քո խոսքերը, ինչպես որ բարեկամներն են միմյանց դեռ հեռվից-հեռու ճանաչում: Եվ քանի որ քո խնդրածը մեծ բան չէ, այլ կամենում ես իմ՝ այս կյանքից հեռանալուց առաջ ինձնից լսել և ուսանել բարեկարգ վարքի կանոնները, ուստի ճշմարիտ է ինձ ուղղված խնդրանքդ, չնայած որ ինքդ էլ մեծ իմացության տեր ես: Իսկ ինձ համար մեծ երանություն է այդ մասին քեզ հետ խոսելը:

Այն, թե ես ինչով եմ զբաղված այս վերջին ժամանակներում՝ գիշեր թե ցերեկ, ինքս էլ ամաչում եմ գրի առնել, քանի որ թողեցի քաղաքային կրթարանը՝ իբրև բյուրավոր չարիքների պատճառ, սակայն այդ կրթարանն ինձ բաց թողնել չկամեցավ: Այլ ես նման եմ ծովում նավարկող անփորձ նավաստու, որը կորստյան է մատնվում ու ալեկոծության զոհն է դառնում, որը նավի մեծության պատճառով դժվարանում է ճիշտ ուղղորդել նրա ընթացքը, այլ, անդադար փոփոխելով այդ նավի ուղին, ի վերջո, խորասույզ է լինում՝ լցվելով ջրով, որ մեր պարագայում ատելությունն ու մաղձն է:

Այդպիսի մի կարգավիճակում ենք նաև մենք, քանի որ մեր մարդկային բնությանը հատուկ ախտերով շրջապատված լինելով՝ ամեն կողմից մեզ վրդովմունքի մեջ գցող պատճառների ենք հանդիպում և մեր անապատական կյանքից չենք կարողանում որևէ օգուտ ունենալ: Սակայն չէ՞ որ պարտավոր ենք սկզբից ևեթ հետևել մեզ դեպի փրկություն տանող Առաջնորդի հետքերին, իսկ Նա ա՛յս է ասում մեզ. «Եթե մեկը կամենում է հետևել Ինձ, թող ուրանա իր անձը, վերցնի իր խաչը և գա Իմ ետևից» (Մտթ. ԺԶ 24):

Միտքը հանդարտության մեջ է պետք պահել, քանի որ ինչպես աչքը, եթե այս ու այն կողմ շրջենք կամ վեր ի վայր տանենք-բերենք, այն չի կարողանա տեսնել դիմացը՝ ուղիղ չնայելու պատճառով, այլ միայն հաստատուն կերպով առաջ նայելով՝ կկարողանա իր առջև եղող պատկերը տեսնել, այդպես էլ և մարդու միտքը, աշխարհային բազում հոգսերով ծանրաբեռնված լինելու դեպքում, անկարող է հայտնապես տեսնել ճշմարտությունը:

Այդ պատճառով էլ, օրինակ, ամուսնության միության մեջ չեղող որոշ մարդկանց էլ խռովեցնում են դժնդակ ցանկությունները, չարի դժվարարգել հարձակումներն ու անկառավարելի տռփանքը: Իսկ ահա ամուսնության հասած մեկ ուրիշ մարդու հոգին էլ վրդովմունքն է սպանում: Զավակներ չունենալու դեպքում՝ զավակ ունենալու ցանկությունը, մանուկ ունենալու դեպքում՝ այդ մանկանը մեծացնելու հոգսերը, կնոջը ամեն բանով ապահովելուն միտված ջանքերը, տան հանդեպ խնամակալությունը, ծառաներ պահելու հոգսը:

Եվ այս ամենից էլ բխում են այլ, ոչ բարեպատեհ դեպքեր, հարևանների միջև՝ միմյանց ունեցվածքը ցանկանալու տենդը, դատական ատյաններ ընկնելը, առք ու վաճառքի մեջ խաբվելու վտանգը, հողագործական ջանքերը և այլն: Ամեն օրը իր հետ հոգու խավարում է բերում, գիշերներն էլ միտքը «զբաղվում» է ցերեկվա հոգսերի մասին խորհելով ու ողջ տվնջյան բեռը կրկին վերապրելով:

Իսկ ահա այս ամենից զերծ մնալու միակ տարբերակը աշխարհային ամեն բանից փախչելն է: Բայց և այս՝ աշխարհային ամեն բանից հեռացումն էլ միայն արտաքին կերպով՝ մարմնապես չպետք է լինի, այլ հարկ է մարմնի վշտակցությանը շաղկապել նաև հոգուն: Հարկ է լինել անքաղաք, անտուն, անինչ, ոչ որկրամոլ, առանց ունեցվածքի՝ վերերկրային ու անփոփոխելի վարքով կենցաղավարելով: Անհրաժեշտ է, որ քո ունկերը փակ լինեն մարդկանց «վարդապետությունների» առաջ և պատրաստ՝ ողջ սրտով ընդունելու աստվածային վարդապետությունների ազդեցիկ դրոշմը:

Իսկ ահա սրտի «պատրաստությունն» էլ նախկինում ընդունած չար վարդապետությունները ուրանալն է, քանի որ մոմով նոր բան նկարելն անկարելի կլիներ՝ առանց նախկին նկարված պատկերը ջնջելու: Այս նույն կերպ էլ՝ հնարավոր չէ հոգում աստվածային վարդապետությունները դրոշմել՝ առանց նախկին չար սովորություններն ու ուսմունքները այնտեղից հեռացնելու:

Այս բոլոր հարցերում մեզ մեծապես օգնում է անապատականությունը, քանի որ այն խաղաղեցնում է մեր ախտերի խռովությունն ու բոլոր չարառիթ մտածումները կտրում-հեռացնում է մեր հոգուց: Քանի որ, ինչպես սառնամանիքի մատնված գազաններն են դյուրությամբ «կռվի բռնվում», այդ նույն կերպ էլ նաև ցանկությունները, հարձակումները, տրտմությունները, հոգուն չարիք պատճառող ժանտ երկյուղները աշխարհային կյանքում են «արթնանում» մեր մեջ, մինչդեռ ճգնողական զորությամբ այդ բոլոր խռովահույզ չարիքները հանդարտվում են ու դադարում վայրենի բարկացկոտությունից:

Այդ իսկ պատճառով էլ ճգնության վայրերը մարդկանց ապրելավայրերից հեռու են լինում, որպեսզի արտաքին աշխարհի որևէ խուճապ չխոչընդոտի ճգնակեցական վարքով ապրելուն: Իսկ ճգնությունն էլ աստվածային գիտությամբ դարմանում է բարեպաշտ հոգու վերքերը: Քանի որ, իսկապես, ի՞նչը կարող է ավելի երանելի լինել, քան երկրի վրա հրեշտակային դասերի նմանողությունն ունենալը: Որովհետև ճգնավորներն էլ օրվա սկզբից իսկ փութաբար աղոթքներին ու փառաբանություններին են նվիրվում՝ իրենց օրհներգություններով պատվելով Արարչին:

Իսկ այնուհետ էլ, արեգակի սրբաբար ծագելուն զուգընթաց, ճգնակյացները իրենց գործերին են անցնում՝ այդ բոլոր աշխատանքներին աղոթքներ ու օրհնություններ շաղախելով և, ասես աղով, համեմելով իրենց բոլոր գործառնությունները: Քանի որ զվարթ ու անտրտում հոգուն խաղաղեցուցիչ օրհնաբանությունները մխիթարություն են շնորհում: Իսկ ահա ներքին խաղաղության սկիզբն էլ հոգու մաքրությունն է, և ոչ թե մարդկային բաներ խոսող լեզուն, և ոչ թե մարմնի ակնահաճո գեղեցկությունը, ո՛չ խավարամիտներին բնորոշ ընթացքը, ո՛չ լսելիքների միջոցով ունկնդրած ու հոգին հեշտասիրության մղող զանազան մտքերը, ո՛չ խեղկատակ խոսքերն ու մարդկային ծաղրանքները:

Այլ այս բոլորը առավելաբար հյուծում են հոգու ամրությունը, իսկ ահա երբ միտքը արտաքին ազդեցությունների պատճառով մտացրիվ չի լինում և անզգոնության պատճառով էլ աշխարհային մտածումներին չի տրվում, դեպի ինքն իրեն է ուղղում իր հայացքը և իրեն դառնալու միջոցով դեպի Աստծու գիտությունն է ընթանում:

Եվ Աստծու գեղեցկությամբ էլ պայծառանալով՝ միտքը ինքն իրեն մոռացման է մատնում և այլևս անգամ կերակրի կարիք չի զգում, այլ իր բոլոր ջանքերը կենտրոնացնում է հավիտենական բարիքներին հասնելու գործին և միայն ա՛յն մասին է խորհում, թե ինչպես ուղղի իրեն «վստահված» մարմնի ընթացքը դեպի պարկեշտությունն ու իմաստությունը, դեպի քաջությունն ու արդարությունը և դեպի մնացյալ առաքինությունները: Ուստի և միտքը, այդ իսկ նպատակով, առաքինությունների հետ ունեցած «մտերմությունից» օտարացած մարդուն հորդորում է արժանավորաբար ու փութապես վերադառնալ դեպի այդ առաքինությունների կատարումը:

Իսկ արժանավոր բարիքները գտնելու մեծագույն ճանապարհը Աստվածաշնչի ընթերցումներն են: Այնտեղ և՛ գործով ցուցադրվող օրինակներ են հանդիպում, և՛ երևում են երանելի մարդկանց վարքի դրսևորումները, ա՛յն մարդկանց, որոնք իրենց երկրային կենցաղավարությամբ աստվածահաճո գործերի իրագործմամբ են աչքի ընկել:

Ուստի և, յուրաքանչյուր ոք, ով որևէ առաքինության «կարիք» է զգում, կարող է սրբերի օրինակով իսկ կրթվել, ինչպես որ հիվանդներն են իրենց հիվանդության դեմ պայքարում բժշկարանի օգնությամբ՝ գտնելով իրենց համար անհրաժեշտ դեղահաբը: Ըստ այդմ էլ, ով որ տռփանքի ախտի մեջ է, կարող է պարկեշտության օրինակ վերցնել՝ Հովսեփի պատմության «դեղահաբը» ընդունելով ու նրանից ուսանելով իրեն անհրաժեշտ պարկեշտությունը, ա՛յն Հովսեփի, որը ոչ միայն ժուժկալություն դրսևորեց հեշտասիրության ախտով բռնվածի հանդեպ, այլև համբերությամբ հաստատուն մնաց առաքինության մեջ:

Իսկ քաջություն էլ կարող ես ուսանել՝ խրատ առնելով Հոբից, որը ոչ միայն չըմբոստացավ, երբ մեկ վայրկյանում փոխվեց իր կյանքն ու ինքը, հարուստ լինելով, աղքատացավ, և բազմազավակ լինելով՝ անորդի մնաց, այլև դեռ շարունակեց ողջամտությամբ հավատարիմ մնալ իր հոգում եղող խորհուրդներին և իրեն մխիթարելու եկած, սակայն իրականում ցավ պատճառած բարեկամների դեմ էլ չզայրացավ:

Նրանից դու կարող ես ուսանել, թե ինչպես կարելի է միաժամանակ հեզ ու մեծահամբավ մարդ լինել և ցասումով լցվել մեղքի հանդեպ, իսկ մարդկանց հանդեպ զգոնություն դրսևորել, որովհետև այդպիսի մեկն է, որ քաջարի կգտնվի՝ Աստծու աչքին բարի եղող գործեր կատարելով և թշնամիների դեմ էլ հեզությամբ ու անսասանությամբ մարտնչելով:

Այդպիսին էր նաև Մովսեսը, որը մեծ բարկությամբ հանդիմանեց Աստծու դեմ մեղանչածներին, բայց և հոգու հանդարտությամբ ընդունեց իր դեմ եղող չարախոսությունները: Եվ ինչպես որ նկարիչները, երբ կտավ են վրձնում, ամենայն ուշադրությամբ դիտում են իրենց կտավի համար բնորդ ծառայող պատկերին ու ըստ այդ պատկերի կերպարանքի էլ վրձնում են իրենց կտավը, այդ նույն կերպ էլ անհրաժեշտ է, որ ամենքը ջանան առաքինությունների օրինակները կատարելապես պատկերել իրենց մեջ, որպեսզի առաջնորդվեն ու գործեն՝ սրբերի վարքին նայելով ու նրանց գործած բարիքների նմանողությամբ էլ բարին գործելով:

Ինչպես սուրբգրային ընթերցումները, այնպես էլ աղոթքն է ունակ մարդու հոգին նորոգելու, անբիծ դարձնելու և այդ հոգու ընթացքը աստվածային կամքի կատարմանը նպատակաուղղելու: Աղոթքը բարիք է, որը ներգործում է մարդու հոգու վրա և այն Աստծու ճանաչողությամբ լցնում: Այսինքն՝ աղոթքը մարդու հոգին Աստծու բնակավայրն է դարձնում՝ հնարավորությունն ընձեռելով Աստծու ներկայության զգացումն ունենալու:

Այսինքն՝ մենք Աստծու տաճար ենք դառնում այնժամ, երբ երկրաքարշ զբաղումներին չենք տրվում ու աննկարագրելի ախտերով էլ չենք խռովեցնում մեր միտքը, այլ, ամեն բանից փախչելով, աստվածասերը դեպի Աստված է գնում և չի շեղում իր ընթացքը դեպի չար գործերը՝ չարի կոչերին ականջալուր լինելով, այլ առաքինությա՛ն գործեր է կատարում:

Սակայն ամեն ինչից առաջ անհրաժեշտ է, որ ասված խոսքերն առանց հասկանալու չընդունենք, այլ հարցաքննենք այդ խոսքերի իսկության մասին՝ առանց հակառակության ոգի ցուցաբերելու: Իսկ մեզ տրված պատասխաններն էլ հարկ է պատվասիրաբար ընդունել ու ոչ թե «մեջտեղից կիսել» խոսողին, երբ նա որևէ պատշաճ խոսք ասի, որը, սակայն, մենք չենք կամենա գործադրել:

Անհրաժեշտ է, որ իմանանք խոսքի ու այդ խոսքը լսելու արժեքը, ուսանենք առանց ամաչելու և ուսուցանենք աննախանձաբար: Ընկերոջից ուսանածն էլ թաքուն չպահե՛նք, ինչպես որ չարասիրտ կանայք են «թաքցնում» իրենց խորթ զավակներին, այլ բարեսրտությամբ քարոզե՛նք այդ մեծախորհուրդ խոսքերը:

Իսկ խոսելիս էլ հարկավոր է ձայնի միջին բարձրությունն ընտրել, որպեսզի ունկնդիրները չհեռանան ո՛չ ձայնի՝ ցածր լինելու պատճառով չլսվելու, և ո՛չ էլ շատ բարձր լինելով պայմանավորված՝ անհասկանալի լինելու պատճառով: Նաև հարկ է, որ դու նախ ինքդ քննես քո խոսքը, և այդուհետ միայն արտահայտես այն: Բարիասա՛ց ու քաղցրաբարբա՛ռ եղիր քո խոսքերում: Մի՛ տարվիր միայն դյուրահունչ խոսքեր արտաբերելու մոլությամբ, այլ նաև քաղցրախոս մխիթարական խոսքեր բարբառելո՛ւն վարժ եղիր: Իսկ կարիքավորի վշտերը քո խոսքով մխիթարելու կարող կլինես միայն ա՛յն ժամանակ, երբ խոնարհությամբ կխոսես:

Մեզ համար շատ խրատական ու նաև զարմանալի օրինակ է Դավթի խոնարհությունը, քանի որ ինքը՝ Դավիթ մարգարեն, մեղանչելով, ինքն իրեն չազատեց դատապարտությունից, այլ հենց ինքն իսկ, իբրև իր գործած մեղքերի դատավոր, տեսավ իր դատն ու ինքն իսկ դատաստան սահմանեց իր համար՝ առանց իր մեղքերի համար ուրիշ մեղավորներ փնտրելու:

Այժմ եթե մենք էլ հայացք գցենք խոնարհ մարդուն հատուկ կերպար ունեցող մեկի վրա, ապա պիտի տեսնենք, որ խոնարհ ու հեզաբարո մտածումներ ունեցող մարդու աչքերը մշտապես տխուր են, հայացքը՝ գետնին հառած: Նա ամենքի հանդեպ խնամակալության ջիղ ունի, նրա վարսերը անհարդար են, զգեստը՝ փոշոտ, նման սգացող մարդկանց կերպարանքին՝ ա՛յն տարբերությամբ, որ խոնարհ մարդն ինքնակամ է այդ կերպարանքն ընդունում:

Այդպիսի ճգնակենցաղ մեկի հանդերձը գոտով «ամրացված» է մարմնին, իսկ այդ գոտու ձգվածության ամրությունն էլ ո՛չ չափից շատ է, որովհետև գոտին շատ պիրկ ձգելը կանանց է բնորոշ, և ո՛չ էլ շատ թույլ, որպեսզի հագուստը վրայից չընկնի, քանի որ նաև այդ ոչ պիրկ ձգելը անպնդակազմության նշան է: Նրա քայլքը թեթև է, և այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, կարծես թե իր քայլելու ընթացքում անգամ  դատում է ինքն իրեն: Ուստի և խոնարհը հպարտաքայլ կեցվածք չունի՝ ասես թե իր քայլքով մեկի վրա հարձակվելու պատրաստվելիս լինի:

Իսկ ահա ճգնավորի հանդերձն էլ նույնն է և՛ ձմռանը և՛ ամռանը: Նա պայծառ գույներով զարդարված և նրբագործ ու փափուկ կտորից կարված զգեստ չի հագնում: Եվ ոչ էլ, աշխարհիկ կանանց նման, նրա հագուստը զարդարված է զանազան ծաղիկների գույներով, որոնցով կանայք նաև իրենց վարսերն են ներկում: Սա էլ դեռ բավական չէ՝ խոնարհամիտ մարդը այնպիսի հաստության զգեստ է ընտրում, որպեսզի երբևէ՝ տաքանալու համար, երկրորդ հագուստի կարիք չզգա: Նրա ոտնամաններն էլ առանց որևէ պաճուճանքի են, այլ գեթ իրենց նպատակին ծառայող «գործիքներ» են, որ ամբողջովին բավ են ճգնավորի քայլելու պետքը «հոգալու» համար: 

Եվ ինչպես որ ճգնավորի զգեստն է պարզաբար միայն իր առաջին անհրաժեշտությանը ծառայում, այդ նույն կերպ էլ կերակուրի պարագայում է. հացը նրա քաղցն է հագեցնում, իսկ ջուրը «բժշկում» է նրա ծարավը՝ առողջություն պարգևելով: Այդ ողջ ու առողջ կենցաղավարելուն միայն եփված սերմերի ճաշակումն է հավելվում: Իսկ ուտել էլ ոչ թե ամենանգամյա քաղց զգալու դեպքում է ճգնավորն իրեն թույլ տալիս, այլ, որովայնամոլությունից զերծ մնալով, ինչ էլ որ ուտում է, ուտում է չափ ու կշռով՝ հեռու վանելով իրենից անժուժկալության հեշտասեր ախտը:

Եվ ուտելիս էլ նրա միտքը չի դատարկվում Աստծու գիտությունից, այլ հենց իսկ կերակուրը այն ընդունող խոնարհամիտ մարդու համար առիթ է դառնում Աստծու անվան փառաբանության՝ հանուն ա՛յն բանի, որ Տերը մեզ զանազան կերակուրների միջոցով մեր մարմինը ողջ պահելու շնորհն է արել: Ուստի և ճգնավորը նախ աղոթք է անում կերակուրը ճաշակելուց առաջ՝ երախտապարտ լինելով Աստծուն Նրա տված կերակրին իրեն արժանի դարձնելու և ոչ թե միայն տվյալ պահին այդ շնորհն անելու, այլև հանդերձյալ կյանքում մեզ համար ամբարած Տիրոջ բարիքների համար:

Այնուհետ էլ աղոթք՝ կերակուրը ճաշակելուց հետո, իբրև շնորհակալություն ներկայում ընձեռված և ապագայում խոստացված կերակրի համար: Նաև՝ կերակուր ճաշակելու համար մի հստակ ժամ է կարգվում, որպեսզի օրվա ու գիշերվա շրջապտույտը կազմող քսանչորս ժամերի ընթացքում ճգնավորները հազիվ մեկ անգամ միայն մարմնական գործ կատարեն: Իսկ մնացած ժամերի ընթացքում ճգնավորը իր միտքը կենտրոնացնում է միայն հոգևոր բարիքների վրա:

Ճգնավորների քունը թեթև է լինում և կարճաժամյա՝ չափավոր կերակուր ընդունելու միևնույն ոգին այստեղ ևս գործադրելու միտումով, քանի որ խոր քնով ննջող մարդու մարմնի անդամներն ասես արբեցության մեջ են ընկղմվում՝ ժամանակը անպիտան «զբաղումի» վրա վատնելով ու հանապազ իսպառ մահացած ննջեցյալների նմանությունն օրինակելով:

Այս ճգնավորների բարեպաշտությունը հենց կեսգիշերին է դրսևորվում, քանի որ այդ գիշերային հսկումն է հոգուն առավել մեծ խաղաղություն շնորհում, որովհետև գիշերային ժամերին ո՛չ աչքերն են վնասակար տեսիլներ ունենում, և ո՛չ ականջներն են չար խոսքեր ունկնդրում՝ այդ ամենն իրենց սրտում ամբարելով, այլ միայնությամբ առանձնանալով՝ ճգնավորներն իրենց միտքն ուղղում են Աստծուն և կենտրոնանում են իրենց մեղքերը հիշատակելու գործին՝ այդպիսով հեռու մնալով դեպի չարը խոտորվելուց և փութալով գործակցության մեջ մտնել Աստծու հետ:  

 

 

Սուրբ Բարսեղ Կեսարացի, «Գիրք պահոց», Ս․ Էջմիածին, 2008թ․,

Գրաբարից թարգմանեց Գևորգ սրկ․ Կարապետյանը