Տոն Քրիստոսի տասներկու առաքյալների և տասներեքերորդի՝ սբ. Պողոս առաքյալի

Տասներկու առաքյալներն ընտրվեցին Հիսուսի կողմից: Նրանք կոչվեցին առաքյալներ, որովհետև ուղարկվեցին՝ Աստծու պատվիրանները քարոզելու մարդկանց: Առաքյալները Քրիստոսի անմիջական առաջնորդությամբ պատրաստվեցին իրենց ապագա մեծ առաքելության համար. ականջալուր եղան Նրա քարոզությանը, ականատեսը՝ Նրա հրաշքների և վկաները՝ Քրիստոսի հարության: Քրիստոս Իր համբարձումից առաջ առաքյալներին պատգամեց՝ ասելով. «Ամեն իշխանություն տրվեց Ինձ երկնքում և երկրի վրա: Ինչպես որ Հայրն Ինձ ուղարկեց, այնպես էլ Ես ձեզ եմ ուղարկում: Գնացե՛ք, ուրեմն, և բոլոր ժողովուրդներին Իմ աշակերտնե՛րը դարձրեք: Մկրտեցե՛ք նրանց Հոր, Որդու և Սուրբ Հոգու անունով» (Մատթեոս 28:18-19):

Հայ Առաքելական Սուրբ եկեղեցին Քրիստոսի տասներկու առաքյալների և Պողոս առաքյալի հիշատակը տոնախմբում է Վարդավառի Բարեկենդանը կանխող շաբաթ օրը:

Պետրոս առաքյալը գլխավորն էր 12 առաքյալների մեջ թե՛ խոսքով, թե՛ գործով և թե՛ հեղինակությամբ: Եղբայրն էր Անդրեաս առաքյալի: Երկու եղբայրները ծնունդով Գալիլեացի էին՝ Բեթսայիդա գյուղից, որդիները Հովնան անունով մարդու: Նրանց գլխավոր զբաղմունքն ու ապրուստի միջոցը ձկնորսությունն էր:  Երբ առաջին անգամ Հիսուս հանդիպում է Պետրոսին, ասում է. «Հովնանի որդի Սիմոնն ես, դու պիտի կոչվես Կեփաս», որ նշանակում է վեմ, քար, հունարեն՝ Պետրոս: Քրիստոսի կոչով Պետրոսը եղբոր՝ Անդրեասի հետ թողեց ձկնորսությունն ու դարձավ Հիսուսի ամենամոտ երեք առաքյալներից մեկը: Պետրոսի գործը եղավ այն, որ աստվածային թելադրանքով և հատուկ տեսիլքով հեթանոսներին ընդունեց Եկեղեցու գիրկը (Գործք 10): Իր քարոզության ճանապարհին Պետրոսն Անտիոքից հասնում է Հռոմ և գլխիվայր խաչվելով՝ նահատակվում: Նրա գերեզմանի վրա հետագայում կառուցվում է Հռոմի Սբ. Պետրոս եկեղեցին: Պետրոս առաքյալի անունով մեզ է հասել Նոր Կտակարանի գրքերի մաս կազմող երկու թուղթ նամակ:

Անդրեաս առաքյալը Պետրոս առաքյալի եղբայրն էր և արհեստակիցը: Նա էր, որ Պետրոսին ծանոթացրեց Հիսուսի հետ: Կոչվում է «նախակոչ» առաքյալ, քանի որ նա էր, որ առաջինը ծանոթացավ Հիսուսին և հետևեց Նրան Հովհաննես Մկրտչին աշակերտելուց հետո: Անդրեաս առաքյալը Հոգեգալուստից հետո քարոզել է Փոքր Ասիայում, Թրակիայում, Մակեդոնիայում, ըստ Ռուսաց եկեղեցու ավանդության՝ հասել մինչև Կիև քաղաք, ուստի և համարվում է Ռուսաց երկրի առաքյալը: Այնուհետև Անդրեաս առաքյալը քարոզել է Հռոմում, Բյուզանդիոն քաղաքում, Հյուսիսային Հունաստանում և սկյութացիների երկրում: Նահատակվել է Բաթրաս քաղաքում՝ X ձևով խաչի վրա. խաչ, որն այդ պատճառով կոչվում է սբ. Անդրեասի խաչ:

Հակոբոս առաքյալը Գալիլեացի ձկնորսապետ Զեբեդեոսի որդին էր, Հովհաննես ավետարանչի ավագ եղբայրը: Ըստ ավանդության՝ նրանք ազգականներն էին Սբ. Մարիամ Աստվածածնի: Հիսուս Հակոբոսին և Հովհաննեսին տվեց «որոտման որդիներ» մականունը, քանի որ նրանց բնավորությունը շատ բռնկուն էր: Հակոբոսը Պետրոսի և Հովհաննեսի հետ կազմում է առաքելական այն եռյակը, որն ամենամտերիմն էր Տեր Հիսուսի հետ Նրա երկրային կյանքի շրջանում: Հակոբոսի մահվան մասին գրված է Գործք Առաքելոցում (12:1-2): Նրան գլխատել տվեց Հերովդես Ագրիպպաս Ա թագավորը Երուսաղեմում: Այս պատճառով Հակոբոսը հայերիս մեջ հայտնի է գլխադիր անվամբ և ավանդությունը պատմում է, որ նրա գլուխը հետագայում բերվել է և տրվել է Երուսաղեմի առաջին եպիսկոպոս Հակոբոս Տեառնեղբորը, ով այն թաղել է իր տան պարտեզում, ուր և հետո կառուցվել է Երուսաղեմի հայոց պատրիարքության Սրբոց Հակոբյանց մայր տաճարը:

Հովհաննեսը կրտսեր եղբայրն էր Հակոբոս առաքյալի: Նա ձկնորս էր և Հիսուսի երեք  ամենամտերիմ առաքյալներից մեկը: Հովհաննեսը չորս Ավետարաններից մեկի, Հայտնության գրքի և երեք կարճ նամակների հեղինակն է: Ինչպես ինքն է վկայում Ավետարանում, նա Հիսուսի ամենասիրելի աշակերտն էր: Ավետարանում Հովհաննեսը երբեք չի նշել իր անունը, այլ օգտագործել է «Հիսուսի սիրելի աշակերտը» արտահայտությունը: Տարիքով ամենակրտսերն էր տասներկու առաքյալների մեջ: Հիսուսի ձերբակալման գիշերը Հովհաննեսը հավատարմորեն հետևում է իր վարդապետի չարչարանքներին՝ ուղեկցելով Նրան մինչև Գողգոթա, որտեղ Հիսուս Իր մորը հանձնում է Հովհաննեսին՝ «Սա է քո մայրը», իսկ մորը ասում է. «Սա է որդի քո»: Հովհաննես առաքյալը կոչվում է նաև սիրո առաքյալ, քանի որ խոսքով թե գրով ամենից շատ քարոզել է սիրո մասին: Հովհաննեսը միակ առաքյալն է, որ չի նահատակվել արյամբ, այլ վախճանվել է Պատմոսում խոր ծերության հասակում, խաղաղ պայմաններում:

Մատթեոսը, ում սկզբնական անունը Ղևի էր, ապրում էր Կափառնայում քաղաքում և մաքսավոր էր, երբ կոչվեց հետևելու Հիսուսին: Մի անգամ, երբ Հիսուսն անցնում էր այն մաքսատան մոտով, ուր նստած էր Մատթեոսը, դիմելով վերջինիս, կանչում է իր հետևորդը լինելու: Մատթեոսն անմիջապես արձագանքում է, հրաժարվում ամեն ինչից և Հիսուսի ու բազմաթիվ հարկահավաքների համար իր տանը խնջույք կազմակերպում: Հոգեգալուստից հետո Մատթեոսը քարոզում է նախ Պաղեստինի երկրում, ապա Ասորիքում, Պարսից և Պարթևաց երկրներում, այնուհետև անցնում է Եթովպիա, ուր և նահատակվում է: Հեղինակն է առաջին Ավետարանի:

Բարդուղիմեոս առաքյալը Հայաստանում քարոզած երկու առաքյալներից մեկն է: Նրա անունը նշանակում է Թոլոմեի որդի, և ըստ եկեղեցու մի շարք հայրերի՝ Հովհաննեսի Ավետարանում հիշատակված Նաթանայելը Բարդուղիմեոսն է: Նրան Հիսուսի մոտ է բերում Փիլիպպոս առաքյալը: Երբ Հիսուս տեսնում է Նաթանայելին, ասում է. «Ահա մի իսրայելացի, որի մեջ նենգություն չկա»: Բարդուղիմեսոը ստանում է Նախադավան առաքյալի փառավոր կոչումը, քանի որ առաջինն էր աշակերտներից, որ խոստովանեց Քրիստոսի աստվածությունը: Հոգեգալուստից հետո Բարդուղիմեոսը քարոզում է Եգիպտոսում, Միջագետքում, Պարսից երկրում և հետո գալիս Հայաստան, ուր և նահատակվում է Սանատրուկ թագավորի հրամանով՝ Աղբակում: Նրա գերեզմանի վրա հետագայում կառուցվել է Սբ. Բարդուղիմեոս վանքը:

Փիլիպպոսն առաջինը կանչված առաքյալներից է: Նա է, որ Բարդուղիմեոս առաքյալին բերում է Հիսուսի մոտ: Փիլիպպոսը նույնպես Գալիլեայի Բեթսայիդա բնակավայրից է, ինչպես Պետրոսը և ուրիշ առաքյալներ ևս: Հավանաբար նա նույնպես սկզբում աշակերտել է Հովհաննես Մկրտչին: Հոգեգալուստից հետո քարոզել է Հունաստանում, Փոքր Ասիայում և խաչելությամբ նահատակվել Ասորիքի Հիերոպոլիս քաղաքում:

Թովմաս առաքյալն Ավետարանում մի տեղ ներկայացվում է իբրև Քրիստոսի համար մեռնելու պատրաստ քաջարի հետևորդ, իսկ մի ուրիշ տեղ մեկը, ով Քրիստոսի հարությունից հետո թերահավատություն է ցուցաբերում Տիրոջ հարության նկատմամբ՝ ասելով. «Մինչև իմ աչքերով չտեսնեմ Նրան և ձեռքս չմտցնեմ նրա խոցված կողի մեջ, չեմ հավատա»: Հիսուսը, հայտնվելով առաքյալների առաջ, դիմում է Թովմասին և ասում. «Մատներդ բեր, դիր այստեղ և տես ձեռքերս: Ձեռքդ բեր և մխիր կողիս մեջ և մի եղիր անհավատ, այլ՝ հավատացյալ»: Սրան ի պատասխան՝ Թովմասը ծնրադրում ու բացականչում է. «Տեր իմ և Աստված իմ»: Հոգեգալուստից հետո Թովմաս առաքյալը քարոզում է Պարթևստանում, ապա Հնդկաստանում, ուր և նետահարվելով նահատակվում է: Համարվում է Հնդկաստանի առաքյալը:

Թադեոս առաքյալը Բարդուղիմեոս առաքյալի հետ համարվում է հայոց առաջին լուսավորիչը: Թադեոսն Ավետարանում հիշվում է մի քանի անունով՝ Հուդա Հակոբյան, Ղեբեոս: Ըստ ավանդության, Թադեոս առաքյալը գալիս է Եդեսիա, ուր Քրիստոսի խոստման համաձայն, բժշկում է Աբգար թագավորին: Այնուհետև անցնում է Հայաստան և հասնում Վասպուրական նահագի Արտազ գավառը, որտեղ այդ ժամանակ գտնվում էր Սանատրուկ արքան: Թադեոսի քարոզությամբ Սանատրուկի դեռատի դուստր Սանդուխտը հավատում է Քրիստոսին: Սանատրուկ թագավորի հրամանով մահապատժի են ենթարկվում և՛ Սանդուխտը և՛ Թադեոս առաքյալը: Թադեոս առաքյալի գերեզմանը գտնվում է այժմյան Իրանի տարածքում գտնվող Սբ. Թադեի վանքում:

Հակոբոս Ալփյան, Շմավոն և Մատաթիա առաքյալների միայն անուններն են հիշատակվում Ավետարանում: Իսկ եկեղեցու ավանդությունը պատմում է, որ Հակոբոս առաքյալը՝ Ալփեոսի որդին, եղբայրն է Մատթեոս ավետարանչի: Հակոբոսն Ավետարանը տարածել է Պաղեստինում և Եգիպտոսում, ուր և նահատակվել է:

Շմավոն առաքյալը ծանոթ է Կանանացի մակդիրով, ինչպես նաև Սիմոն Նախանձահույզ անվանումով: Նա պատկանում էր Հրեաստանում գործող մի կուսակցության, որի նպատակն էր հռոմեական օտար լծից ազատել իրենց հայրենիքը: Շմավոնը քարոզել է Եգիպտոսում, ապա Պարսկաստանում, ուր և նահատակվել է: Ըստ այլ ավանդությունների՝ քարոզելով հասել է Բրիտանիա և խաչվելով՝ նահատակվել այնտեղ և կամ քարոզել է Աբխազիայում, նահատակվել այնտեղ՝ Սուխումի քաղաքի մոտ: Հետագայում 19-րդ դարում Տիբերիական լեռան մոտ կառուցվել է Նոր Աթոսի Սիմոն Կանանացու անունով վանքը:

Մատաթիա առաքյալն ընտրվել է առաքյալների կողմից, մատնիչ Հուդայի փոխարեն: Լինելով Հիսուսի 72 աշակերտներից մեկը՝ հենց սկզբից հետևել է Նրան: Ըստ եկեղեցու ավանդության՝ Մատաթիան Բեթղեհեմացի է: Հոգեգալուստից հետո քարոզել է Եթովպիայում և նահատակվել այնտեղ:

Պողոս առաքյալին հաճախ կոչում են Քրիստոսի տասներեքերորդ առաքյալ: Նրա սկզբնական անունն էր Սողոս: Ծնվել է հրեա ծնողներից հռոմեական կայսրության մաս կազմող Կիլիկիայի Տարսոն քաղաքում: Նա և՛ հրեա էր, և՛ Հռոմի քաղաքացի: Նա պատկանում էր Բենիամինի ցեղին: Պողոսը սովորել է Տարսոնի հունական համալսարանում, իսկ կրոնական կրթությունը ստացել է  Երուսաղեմում՝  հրեա ռաբբի Գամաղիելի մոտ: Պողոս առաքյալն իր ապրուստը հոգում էր վրանագործությամբ, որն այն ժամանակ տարածված արհեստ էր Տարսոնում: Լինելով մոլեռանդ և իր կրոնին նախանձախնդիր հրեա ու փարիսեցի՝ հալածում էր քրիստոնյաներին: Սակայն մի անգամ, երբ Սողոսը գնում էր Դամասկոս՝ քրիստոնյաներին հալածելու, հանկարծ շլացուցիչ լույս է տեսնում ու լսում Հիսուսի ձայնը. «Սողո՛ս, Սողո՛ս, ինչո՞ւ ես հալածում Ինձ»: Սողոսը լույսից կուրանում և տարվում է Դամասկոս, որտեղ Անանիան վերականգնում է նրա տեսողությունը: Այս ամենից հետո Սողոսը, ով հետո վերանվանվում է Պողոս, հավատում է Քրիստոսին և դառնում Նրա մոլեռանդ աշակերտն ու քարոզիչը: Քարոզում է տարբեր երկրներում: Նահատակվել է 67թ-ին Հռոմում, Ներոն կայսեր հրամանով: Պողոս առաքյալից մեզ հասել են Նոր Կտակարանի մաս կազմող 14 թուղթ-նամակներ:

Կազմեց Կարինե Սուգիկյանը