Դատաստանը և տիեզերական փրկությունը

«Մարդկանց սահմանված է մեկ անգամ մեռնել և այնուհետև՝ դատաստան» (Եբր. 9:27):

«Բայց երբ ես բարձրանամ երկրից, ամենքին դեպի ինձ կձգեմ» (Հովհ. 12:32):

Գրեթե միշտ մարդիկ խուսափում են հանդերձյալ կյանքի մասին խոսելուց: Քարոզիչները հաճախ զանց են առնում այդ թեման կամ էլ շատ հարևանցիորեն են անդրադառնում դրան: Անդենական աշխարհի վերաբերյալ այս հարցն այնպիսի խնդիր է, որը բացատրելու համար մեր բանական լույսը բավական չէ: Մարդ դատապարտված կլինի մռայլ ստվերներում թափառելու, եթե իր համար իբրև ուղեցույց չունենա այն լույսը, որ շողարձակում է Հարությունից:

Մենք հավատում ենք, որ Հիսուս հոգևոր աշխարհի գերագույն Հայտնիչն է, հետևաբար մանավանդ Նրան և Նրա աշակերտներին պետք է դիմել անտեսանելի աշխարհին առնչվող ստվերամած խնդիրները պարզելու համար: Ինչքան էլ չուզենանք խոսել հանդերձյալ կյանքի մասին, այնուամենայնիվ ամենքս էլ ներքուստ հետաքրքրված ենք այդ հարցով և կամենում ենք իմանալ, թե ինչ դրության մեջ է հայտնվում մարդ մահվան ակնթարթից անդին:

Թերևս ասվի, որ հոգին բաժանվում է մարմնից և անցնում մի ուրիշ աշխարհ, որտեղ և շարունակում է ապրել: Այո՛, բայց ի՞նչ է հոգին, ինչպիսի՞ն է այն, և ինչպիսի՞ն է այն առանց մարմնի: Արդյո՞ք հոգին մի այնպիսի բան է, որը ո՛չ ձև ունի, ո՛չ կերպարանք, ո՛չ էլ տարածություն: Չգիտեմ՝ արդյո՞ք այս հարցերն են հուզում Ձեր միտքը:

Չեմ կարող ասել, թե անհունության մեջ մի վայր կա, որտեղ միայն հոգիներ են ապրում, և այն էլ՝ մեր հոգիներից ավելի կատարյալ հանգամանքով: Բայց մի բան կա, որ հաստատապես գիտեմ. մարդ չի ստեղծվել միայն հոգեկան կազմությամբ, այսինքն՝ մարդ միայն հոգի չէ, մարդու հոգին առանց «գործակցության» չի կարող հաղորդակցվել արտաքին աշխարհի հետ: Ինչպիսին էլ լինի հոգու և մարմնի կապը, միևնույն է այդ կապը պետք է անքակտելի լինի, և սա առավել քան էական է. մարդ առանց մարմնի այլևս մարդ չէ:

Երբ դիմում ենք Ավետարանին և հարցնում այս մասին, Ավետարանն առանց այս ու այն կողմ ընկնելու պատասխանում է, որ մահվանից հետո մարդկային էակը շարունակում է մնալ էակ՝ ունենալով մարդու ձև և կերպարանք: Մովսեսի ու Եղիայի երևումը Թաբոր լեռան վրա հաստատում է մեր ասածը: Ավետարանը մեզ վստահեցնում է, որ հոգին «գոլորշի» կամ անշոշափելի ոգի, «անառիկ» շունչ կամ վերերկրային գաղափար չէ:

Հույն փիլիսոփա Պյութագորասը, որը Քրիստոսից առաջ 6-րդ դարում է ապրել, իր աշակերտներին ուսուցանում էր, որ հոգին լույսի նման ծայրաստիճան նուրբ գոյացություն է: Ներկայումս բազմաթիվ իմաստասերներ ու աստվածաբաններ ընդունում են Պյութագորասի այս տեսակետը: Ըստ այս իմաստասերների հոգին եթերային գոյացություն է, որը որևէ հաղորդակցություն չունի նյութի հետ: Իսկ մարմինն էլ հոգու պատյանն է՝ հոգու վրա կաղապարված այնպես, որ ասես նրա զգայուն պատկերը լինի: Եվ երբ մահվամբ մարմինը հող է դառնում, հոգին մնում է այն անկորնչելի «բուն» մարմնի հետ, որը ոգեպաշտները կոչում են հոսանուտ մարմին կամ շրջող ոգի (perisprit):

Պողոս առաքյալը ևս նույն գաղափարն է պաշպանում, երբ հոգու պատյանը հանդիսացող «շնչավոր մարմինը» զանազանում է «հոգևոր մարմնից», որն այլ բան չէ, եթե ոչ հոսանուտ մարմինը կամ, ինչպես ասացինք, շրջող ոգին: Այդ շրջող ոգին ինչքան էլ հոգեկան եղած լինի, մարմնից «պակաս» բան չէ, այսինքն՝ այն ունի իր զգայուն և որոշակի ձևն ըստ մարմնի կաղապարի, և որքան մարմինը հետզհետե ծերանում է, այնքան այդ հոսանուտ մարմինը նորոգվում ու երիտասարդանում է «ներքին մարդով»:

Ինչ էլ լինի հոգու բնության խնդիրը, մեկ ուրիշ խնդիր էլ է հառնում մեր առջև. մենք կուզեինք իմանալ, թե ինչ է պատահում հոգուն մահվան հաջորդ օրը, ինչպիսին պիտի լինի նրա կերպը, նրա գոյության հանգամանքները:

Մեկ այլ առիթով ձեզ հետ խոսել եմ աստվածաբաններից ոմանց այն թյուր կարծիքի մասին, ըստ որի՝ երբ հոգին բաժանվում է մարմնից, կատարյալ անգիտակցության մեջ է մտնում, այսինքն՝ ննջում է՝ սպասելով աշխարհի վախճանին ու Քրիստոսի Երկրորդ Գալստյանը, որը տեղի է ունենալու «զորությամբ և մեծ փառքով»:

Ինքը՝ Հիսուս չէ՞ր, որ Հայրոսի աղջկա մասին ասաց. «Մեռած չէ, այլ ննջում է» (Ղուկ. 8:52): Եվ մի՞թե նույն խոսքը չասաց նաև չորսօրյա մեռած Ղազարոսի համար. «Մեր բարեկամ Ղազարոսը ննջել է, սակայն Ես գնում եմ նրան արթնացնելու» (Հովհ. 11:11): Նաև սուրբ Ստեփանոսի մարտիրոսական մահվան պատմությունն էլ չի՞ վերջանում այս պարզ բառերով. «Եվ սա ասելով՝ ննջեց» (հմմտ. Գործք 7:60):

Սակայն հարկ է գիտենալ, որ այս և ուրիշ համարներում նինջը հավատացյալի երկրավոր կյանքի տառապանքներից հետո պարգևվող կատարյալ խաղաղության ակնարկությունն է: Նոր Կտակարանում հետմահու քնի կամ հանգստի բացատրությունը գործածվում է միմիայն արդարների մահվան առթիվ: Չարերի մահվան առնչությամբ երբեք չենք հանդիպում այդպիսի բացատրության:

Բայց եթե հետմահու քունն իրապես քնելու իմաստով հասկացվի, ապա Ավետարանի ու Պողոս առաքյալի բովանդակ վարդապետությունը կհակասի այդ «իմաստին»: Պողոս առաքյալը բնավ ննջելու իմաստով չէր երազում, երբ ասում էր. «Ավելի լավ եմ համարում Քրիստոսի հետ լինել» (հմմտ. Փլպ. 1:23): Դարձյալ, երբ Հիսուս խաչված ավազակին ասում էր. «Այսօր Ինձ հետ դրախտում կլինես» (Ղուկ. 23:43), բնավ «ննջելու» հրավեր չէր տալիս:

Քարոզիս բնաբանը ևս պարզորոշ բացատրում է, որ մեռնելուց հետո «քնի» խնդիր չկա, այլ ընդհակառակը, դատաստանի՛ հարց կա. «Մարդկանց սահմանված է մեկ անգամ մեռնել և այնուհետև՝ դատաստան»:

Անշուշտ դյուրին բան չէ հետմահու դատաստանի մասին խոսելը: Այն շատ էլ հաճելի վարդապետություն չէ. «դատաստան» բառն անգամ ականջներին հաճելի չի հնչում: Ոմանք նույնիսկ սոսկում են այդ բառից և, ինչպես քարոզիս սկզբում ասացի, չեն ուզում մտածել մահից հետո գալիքի մասին, թեև այնպիսիք էլ կան, որ այդ հարցին հեգնական ծիծաղով են վերաբերվում:

Անցած օրը Անգլիկան Եկեղեցու եկեղեցականներից մեկի՝ այս նյութի վերաբերյալ խոսելու պատճառով հաջորդ օրը տեղական թերթերից մեկը խիստ և հարձակողական ոճով քննադատեց այդ եկեղեցականին՝ այն եզրակացությամբ հանդես գալով, որ պետք չէ խոսել դատաստանի խնդրի նման անորոշ հարցերի մասին այն դեպքում, երբ այդ մասին որևէ տվյալ չունենք:

Անշուշտ թերթն իրավունք չուներ դատաստանն «անորոշ հարց» կոչելու, քանի որ եթե ընդունում ենք, որ մահվանից հետո անմահ ենք լինելու, պետք է ընդունենք նաև, որ այդ հետմահու դրության մեջ դատաստան էլ է լինելու: Խիղճն է դա պահանջում, և ոչ միայն պահանջում, այլև հաստատում է այդ դատաստանի գոյությունը: Հայտնի բարոյական ճշմարտություններ կան, որոնցից մեկը դատաստանն է: Բարոյական օրենքը, որ դրված է մարդկային յուրաքանչյուր հոգու խորքում, չի կարող անվավեր լինել:

Աշխարհում մշտապես էլ տեսնում ենք անպատիժ մնացած ոճիրներ, անհատական և առանձնական մոլություններ, տեսնում ենք չար մարդկանց, որ հաջողությունների են հասնում, անմեղների, որ տառապում են, արդարների, որ դժբախտ են և սգում են: Խիղճը բողոքում է այս անկարգության դեմ, սպասում է կարգավորվելուն, չարերի պատժվելուն:

Այո՛, չարերը պիտի պատժվեն, և կպատժվեն: Սակայն ի՞նչ ենք հասկանում, երբ ասում ենք, որ չարերը պիտի պատժվեն: Չեմ ցանկանում միջնադարում ընդունված դժոխքի ահաբեկող վարդապետության «արձագանքը» լինել, քանի որ այդ վարդապետությունը անհամապատասխան է աստվածային նախախնամությանը:

Բայց և չմոռանա՛նք, որ Ինքը՝ Հիսուս էլ խոսել է դժոխքի կրակի, արցունքի և կրճտումի մասին: Անշուշտ սրանք պիտի դիտարկենք իբրև խղճի խռովքն արտահայտող հոգեկան պատկերներ: Կրակը չի կարող մեր իմացած կրակը լինել. մեր իմացած կրակը չի կարող այրել հոգևոր էակներին, եթե անգամ այդ էակներն ամենասոսկալի չարագործները լինեն:

Հոգին չի կարող ատամներ ունենալ, որ մի բան էլ կրճտացնի դրանք: Սրանք պատկերացումներ են հոգեկան վիճակի մասին, սրանք պետք է այլաբանական իմաստով ըմբռնել: Սակայն կա մի իրականություն. դա այն է, որ մարդ իր չարության հետևանքով խղճի խայթերի ամենազարհուրելի կրակին է մատնվում: Այն կրակը, որն ակնարկում է Հիսուս, խղճի խայթն է, խղճի կրակը:

Ձեզնից յուրաքանչյուրն էլ կարող է երևակայել, թե խղճի խայթը որքա՜ն ահավոր և անտանելի է: Մեղավոր մարդն իր երկրավոր կյանքում կարող է «չզբաղվել» խղճով, կարող է քնեցնել իր խիղճը, կարող է լռության դատապարտել այն, սակայն հարկ է ասել, որ նա չի կարող մեռցնել խիղճը:

Չնայած մարմինն իբրև հավիտենական թշնամի ձգտում է ամեն կերպ լռեցնել այն, չնայած աշխարհային աղմուկը խեղդում է խղճին տաղտուկ պատճառող ձայնը, բայց միևնույն է գալիս է մի ակնթարթ, երբ մահվամբ մարմնի տիրապետությունն ավարտվում է և աշխարհի աղմուկը մարում է հավիտենական լռության մեջ: Ահա այդ ժամանակ է, որ խիղճն արթնանում է, սպառնալից տեսք ստանում և դատաստան է պահանջում: Ղազարոսի առակում մի բառ կա, որը բացատրում է խղճի դերը. դա Աբրահամի՝ քարսիրտ հարուստին ուղղած այս խոսքն է. «Հիշի՛ր», այսինքն՝ «հիշի՛ր անցյալդ», «հիշի՛ր քարսրտությունդ»:

Փա՜ռք Աստծու, մեր մեջ մեծ ոճրագործներ ու մեծ մեղավորներ չկան, բայց ամենքս էլ ունենք մեր մեղքերը: Մեղքեր, որ ծածկված են ամենքի աչքերից, աշխարհի արդարությունից, մեղքեր, որոնցով մենք բռնաբարել ենք բարոյական օրենքը և, հակառակ ներքին ձայնին, խղճի արգելակող ազդարարությանը, գործել ենք Աստծու օրենքների դեմ և չենք կամեցել հնազանդվել խղճի ձայնին:

Այստեղ՝ մեր մեջ կան այնպիսիք, ես էլ նրանց թվում, որոնք մերժել են անսալ այդ փրկարար ձայնին: Արդ, ի՞նչ պիտի անեն այս «պատվավոր մեղավորներն» իրենց մահվան վայրկյանին: Ի՞նչ է, մի՞թե նրանք պիտի գնան՝ բազմելու փառավորյալ ու հաղթական սրբերի և հրեշտակների կողքին:

Քաջություն ունեմ ասելու, որ, ինչ էլ պատահելու լինի, այս աշխարհում անպատիժ մնացած կամ անզեղջ մեղավորն իր մահվան վայրկյանին իսկ ենթարկվում է իր խղճի հանդիսավոր և ստույգ դատաստանին, քանի որ այդ ժամանակ խիղճը դադարում է համր լինելուց: Այն մարդը, որն իր կյանքում այլ նպատակ չի ունեցել, քան միայն ինքն իրեն հարստացնելն ու թշվառի նկատմամբ անողոք լինելը, այդպիսի մարդու խիղճը պիտի «զեկուցի» իր տիրոջ կուտակած հարստության ոչնչության և վերջինիս՝ ճշմարիտ հարստությունից ողբալիորեն զրկված լինելու մասին:

Մահվան այդ վայրկյանին խիղճը նրան լսելի է դարձնելու ցավագին ողբերն ու կոծերը նրանց, ովքեր քաղցած էին, սակայն միայն սեփական հարստության մասին մտածող այս մարդը որևէ բանով չկերակրեց այդ քաղցյալներին, ովքեր հիվանդ էին, սակայն այս մարդը չայցելեց նրանց, ովքեր մերկ էին, սակայն սա չհագցրեց նրանց: Այդժամ խիղճը նրան ասելու է. «Հիշի՛ր անցյալդ»:

Ոչ թե մեր երկյուղը չեզոքացնելու, այլ միայն գիտակ պահելու համար եմ ասում, որ հանդերձյալի վերաբերյալ Հիսուսի վարդապետությունների մեջ ակնարկներ կան պատժի աստիճանների մասին, ինչպես գործված հանցանքներն են «ըստ աստիճանների»:

Տերը Սոդոմի և Գոմորի հանդեպ նվազ խստությամբ է վարվելու, քան Կափառնաումի և Բեթսայիդայի նկատմամբ: Նաև, անհավատարիմ ծառաներից ոմանք խղճի բազմապատիկ ավելի շատ հարվածներ են ստանալու, քան մյուսները (տե՛ս Ղուկ. 12:47-48): Բացի այդ, լույսի և ազատության պակասը նվազ պատասխանատվություն է բերելու: Ինչ էլ լինի, երբ մեղավորը մեռնում է առանց զղջալու և գործած սխալները սրբագրելու, նաև երբ մերժում է վերջին վայրկյանին իրեն ընծայվող փրկության ամեն շնորհ, նրա նկատմամբ բարոյական վճիռ է գործադրվում ըստ անփոփոխելի ու հավիտենական արդարության:

Խիղճը՝ բոցեղեն սրով այդ հրեշտակը, արգելում է այդպիսինների մուտքն Աստծու փառքի լույսի մեջ: Սակայն երբ մեր հոգին խռովվում է այդ դատապարտության խստության պատճառով, մեր մտքում նոր խնդիր է հարուցվում. ո՞րն է այդ սահմանված տառապանքի նպատակը, ո՞րը կարող է լինել Աստծու ծրագիրը, երբ Նա մեղավորին այդքա՜ն ահավոր պատժի է ենթարկում:

Օ՜, Աստծու մասին շա՜տ զգույշ պիտի արտահայտվենք: Անտարակուսելի է, որ մեղավորն իր ըմբոստությամբ անպատվում է Աստծուն: Աստված սեր է, բայց նաև արդար է: Նույնիսկ Նրա սերն այնպիսի մի պատիժ է պահանջում, որը համապատասխանում է մարդու գործած անօրինություններին:

Տերը «Աստված» չէր լինի, եթե անտարբեր մնար իր արարածների գործած հանցանքների հանդեպ: Ի՞նչ է անում նախանձախնդիր հայրն իր ըմբոստ, չար, մոլեռանդ և ապերասան զավակի հետ. ավելորդ է ասել, որ պատժում է նրան, և պատժում է մինչև վերջինիս տառապանքի հասցնելու աստիճանի, մինչև նրա կսկծալի տառապելը, անշուշտ ոչ թե վրեժխնդրության նպատակով, այլ «նրան իր չար ճանապարհից հետ դարձնելու և փրկելու համար»:

Անտարակույս մեղքը ուշ թե շուտ տառապանք է բերելու. սա տիեզերական օրենք է. «Մեղավոր մարդու գործած չարիքները պատրաստելու են նրա կորուստը»: Արդարության այս օրենքի հետ կա նաև սիրո օրենք, որը տառապանքից հետո է ի հայտ գալիս: Այդ երկուսն էլ Աստված է կիրառում մարդու հոգին փրկելու և այն դեպի Իր լույսն առաջնորդելու համար:

Սակայն այս աշխարհում մեղավորն իր մեղքերի համեմատ չի տառապում, ընդհակառակը, շատ հաճախ տեսնում ենք, որ նա զերծ է տառապանքներից, բայց արդեն հանդերձյալ կյանքում ներկա կյանքի մեղքերն իրենց համեմատությամբ էլ տառապանք են «պատճառելու»: Չի կարելի կարծել, որ աստվածային արդարությունը և մանավանդ Նրա անսահման գթությունը մարդու հանդեպ այնպիսի խստությամբ պատիժներ կկիրառեին, որ մարդկությունը դադարեր դարեր շարունակ ձգվող կյանք ունենալուց և դեռ հավիտենական կյանքի փոխհատուցմանն արժանանալուց:

Չնայած մարդն իր անձնիշխանության հետևանքով միտված է չարին և հետևաբար անկարելի է արդար մեկին գտնել. «Չկա արդար մեկը և ոչ մեկը» (Հռոմ. 3:10): Մեզնից որևէ մեկը չի կարող ասել, որ ինքը կատարելապես անմեղ է: Հիրավի, թեև մարդ կարող է իրեն շնորհված միջոցներով թոթափել իր մեղքերը, սակայն շատ քչերն են կարող օգտվել այդ շնորհներից: Արդ, մի՞թե պատժի արժանիներն ըստ Ավետարանական վարդապետության հավիտենապես պիտի պատժվեն: Ո՜վ հավատացյալներ, Ավետարանում կամ առաքյալների գրվածքներում չկա այնպիսի մի վարդապետություն, որը կհամապատասխանի պատիժների հավիտենականությանը:

Սրանից զատ Աստծու ծրագիրն է, որ համայն մարդկությունը փրկվի: Պողոս առաքյալը Տիմոթեոսին ուղղված թղթում ասում է. «Աստված ուզում է, որ բոլոր մարդիկ փրկվեն» (հմմտ. Ա Տիմ. 2:4): Աստծու կամքը հստակ է և չի փոփոխվում, իսկ Նրա կամքն է, որ «բոլոր մարդիկ» փրկվեն, ինչպես արդարը, այդպես էլ ամբարիշտը, ինչպես բարին, այդպես էլ չարը: Մարդկության համար տիեզերական փրկություն է սահմանված, «որպեսզի բոլորին էլ ողորմի» (Հռոմ. 11:32): Ողորմությունն ամենքի համար է: Աստված պատժում է մեղավորին, սակայն նրա փրկությունն ապահովելու համար է պատժում:

Սակայն չի կարելի եզրակացնել, որ առաքյալը վերացնում է դժոխքի գոյության գաղափարը:         Նա խղճի խայթն է մի հրեղեն դժոխք համարում, որ այրում, կիզում է մեղքը, և մինչև մեղքի սպառումն այդ կիզումը չպիտի դադարի: 

Խորհե՞լ, մտածե՞լ եք արդյոք հեթանոսների այն բազմության մասին, որը կազմում է մարդկության երկու երրորդը և որը տակավին ո՛չ Քրիստոսի անունը, ո՛չ խոսքը չեն լսել, և նույնիսկ քրիստոնյա երկրներում դեռևս այնպիսի մի զանգված կա, որն իր ստացած կրթության պատճառով հեթանոսների նման անճանաչ է մնացել Փրկչին:

Արդյոք չպիտի՞ հարց ծագի, թե այդպիսինների համար հանդերձյալ կյանքն ինչպիսին է լինելու: Իրապես սա խռովահույզ հարց է նրանց համար, ովքեր հավատում են, որ մեր ճակատագիրն անդառնալիորեն խարսխված է մահվան ակնթարթին: Սակայն այս հարցի որոշակի պատասխանը կարող ենք ստանալ Քրիստոսից. «Ես այլ ոչխարներ էլ ունեմ, որոնք այս փարախից չեն. նրանց ևս պետք է այստեղ բերեմ, և Իմ ձայնը պիտի լսեն, ու պիտի լինեն մեկ հոտ և մեկ հովիվ» (Հովհ. 10:16):

Այս խոսքը մի՞թե պայծառ քարոզությունը չէ այն տիեզերական փառավոր փրկության, թո՛ղ այն հեռանկար լինի միայն: Մեկ հոտ և մեկ հովիվ… Հիսուս մինչ Իր մահը միայն մի փոքրիկ հոտ ունեցավ, և Իր խոսքն այդ հոտին ուղղելով էր, որ ասաց. «Մի՛ վախեցիր, փոքրի՛կ հոտ» (Ղուկ. 12:32): Նա վստահ էր, որ աշխարհի այս ու այն կողմում ցրված ոչխարները վերջիվերջո պիտի դառնան Իր հոտը, որ ամեն բան պիտի ավարտվի այդ հոտի երջանկությամբ և փառավորումով:

Նա Իր գործը սկսեց երկրում և պիտի շարունակեր հավիտենականության մեջ. «Երբ Ես բարձրանամ երկրից, ամենքին դեպի Ինձ կձգեմ» (Հովհ. 12:32): «Ամենքին». ահա դարձյալ շեշտվում է նույն բառը ոչ թե աշակերտների, այլ Տիրոջ կողմից: Նա դեպի Իրեն է ձգելու ոչ թե մեղավորներից ընտրյալներին, այլ ողջ մեղավոր մարդկությանը:

Քարոզս վերջացնելուց առաջ չէի ուզենա զանց առնել այն դիտողությունները, որոնք մշտապես հնչում են տիեզերական փրկության այս վարդապետության դեմ: Թերևս ունկնդիրներիցս ոմանք արդեն իսկ այդ դիտողությունն արած լինեն՝ իրենք իրենց խորհելով, որ այսպիսի քարոզությունը կարող է քաջալերել մեղավորին՝ համառորեն մնալու իր սխալ ընթացքի մեջ, որ այդ վարդապետությունը մեղավորին «ազատում» է հավիտենական պատժի սպառնալիքից:

Ստույգ է, որ մի ժամանակ այս ահաբեկման և սպառնալիքի ոգով էր քարոզվում: Այդ քարոզիչների նպատակն էր ահաբեկել մեղավորին, նրանց միակ միջոցը դա էր: Բայց չե՞ք կարծում, որ այդ միջոցն ավերել ու ապականել է Եկեղեցին և տակավին շարունակում է ավերել ու ապականել: Անհնար է միջնադարյան նկարագրություններով գեհենապարտների կյանքը ճիշտ ուղու վրա դնել: Դժոխքի վախն ու սպառնալիքը գործադրելով՝ մտքերն ավելի շատ շփոթության են մատնվում, և բարի Աստծու նկատմամբ հավատքը քայքայվում է:

Պետք է գիտենալ, որ մարմինը մեր փրկության ամենամեծ խոչընդոտն է: Մարդիկ կան, որ մարմնապաշտ են, և նրանց հոգին ծառա է իրենց մարմնին: Ոմանք տառապում են հոգու այս գերությունից: Նրանց մարմնի և հոգու միջև մշտապես պայքար կա, ուրիշներն էլ ավելի վարժված ու սովոր են մարմնին ենթակա գերությանը: Աստծու նպատակն է վերջ տալ այս գերությանը, և դա պիտի լինի միայն մարմնի մահվամբ, որով հոգին պիտի ստանա կորցրած ազատությունը: Իսկ ահա երկրի վրա անկարելի դարձած հավատի դարձը հնարավոր կդառնա հավիտենականության մեջ:

Մարմինն արգելք է փրկարար ճշմարտության համար: Մոլի մարդիկ կան, որ, այլևս մոլություններից զզված, կամենում են ազատվել դրանցից, քանի որ իրենց պատիվը վտանգված են համարում, առողջությունն էլ՝ քայքայված: Ոչ միայն մեղանչողների՛ հոգին է այսպես տառապում, այլ նաև ինքը՝ առաքյալն էլ նույն հուսահատական հառաչանքն է անում, երբ հուզմունքով ասում է. «Ո՞վ կփրկի ինձ մահվան դատապարտված այս մարմնից» (Հռոմ. 7:24): Մարմինը մեծագույն խոչընդոտն է, որը երկրավոր կյանքի ընթացքում կանգնում է մեր հոգու և Աստծու միջև, բայց մահվամբ այդ խոչընդոտը վերանում է:

Չեմ կարող նկարագրել, թե հետմահու ինչ է կատարվում հոգեկան աշխարհում, սակայն կարող եմ որոշակիորեն ասել, որ մահվանից հետո անմիջապես դատաստան կա: Եթե այստեղ հոգին զղջումով քավել է իր մեղքերը, ապա արժանանում է Աստծու փառքին, իսկ եթե մահվան պահին այն ըմբոստացած լինի իր խղճի դեմ, ապա այդ խիղճը, քանի որ չի մեռնում, տառապեցնում է մարմնից բաժանված մեղավոր հոգին այնպիսի մի հրով, որով հոգին տառապում է մինչև իր մեղքերի քավվելը:

Իսկ ահա մեղքերի սպառումով էլ սպառվում է նաև խղճի խայթի հուրը, և այնուհետ հոգին ստանում է Աստծու փառքի ու տեսության բերկրանքը: Ահա թե ինչու Հիսուս քանիցս ասաց. «Զգո՛ւյշ եղեք, արթուն մնացե՛ք և աղոթե՛ք, քանի որ չգիտեք, թե ե՛րբ կլինի ժամանակը» (Մարկ. 13:33): Երանի՜ յուրաքանչյուրս անդրադառնայինք մեր ներքին վիճակին և մեր կյանքում այժվանից իսկ լուսեղեն հարաբերություն հաստատեինք Աստծու հետ և որդիական զգացումով ասեինք. «Աստվա՛ծ, ողորմի՛ր ինձ՝ մեղավորիս» (հմմտ. Ղուկ. 18:13):

Ո՜վ սիրելի հավատացյալներ, թոթափե՛նք մեր մեղքերը, դառնա՛նք դեպի մաքուր խղճի կյանքն ու առաքյալի հետ ի հեռուստ ընդունենք այն օրը, երբ «Հիսուսի անվանն ամեն ծունկ կխոնարհվի՝ թե՛ երկնավորների, թե՛ երկրավորների և թե՛ սանդարամետականների, և ամենքը կխոստովանեն, որ Հիսուս Քրիստոս Տեր է՝ ի փառս Հայր Աստծու» (հմմտ. Փլպ. 2:10-11), և երբ «Աստված կլինի ամեն ինչ ամեն ինչում» (Ա Կորնթ. 15:28). ամեն:

 

Տեր Ղևոնդ եպս. Դուրյան, «Դպրեվանքյան քարոզներ», Փարիզ, 1929 թ.

Արևելահայերենի վերածեց Գևորգ սրկ. Կարապետյանը