«Եղիր ազնիվ ու այլևս մի գողացիր»

Վերջին ժամանակներս որոշ անձինք և կազմակերպություններ կողմնակալ և անառողջ քննադատություն են հնչեցնում քրիստոնեության և Հայ առաքելական եկեղեցու նկատմամբ: Հիմնական պատճառը, կարծում եմ, հոգեղեն աշխարհի ամբողջականությունը չիմանալը կամ մակերեսային պատկերացումներ ունենալն է, որովհետև նա, ով իրապես զգացել, տեսել, ճանաչել է հոգեղեն աշխարհի իրականությունը և հասկացել քրիստոնեության սկզբունքները, այլևս չի թերագնահատի քրիստոնեությունը, Քրիստոսի հաստատած եկեղեցին և հավատքն առ Աստված, որովհետև նրա առջև կբացվի անտեսանելի աշխարհի աննկարագրելի բազմագույն և փայլատակող արագությամբ ընթացող կյանքի անսահմանությունը, որը կփլուզի անհատի նյութական ընկալումների սահմանափակությունը և կվերափոխի նրա կյանքը: Բայց հարցն այն է, թե յուրաքանչյուր անձ ինչ և ում է փնտրում ու արժևորում, և արդյո՞ք կամենում է իր կյանքի հիմնակետն ու նպատակը կառուցել Արարչի հետ համագործակցությամբ, քանի որ շատ հաճախ տվյալ անձի ցանկությունը հնարավոր է, որ չհամընկնի Աստծո կամքի հետ, և ընտրություն կատարելու անհրաժեշտություն ծագի: Պատմությունը ցույց է տալիս, որ մարդկանցից շատերն այնպիսի ընտրության ուղի են բռնում, որն Աստծո կամքը շրջանցելու համար է: Եվ, որպեսզի իրենց խղճի և բոլորի առաջ արդարացնեն իրենց քայլը, կամա թե ակամա փորձում են հերքել հավատքը, առաջին հերթին էմոցիոնալ խոսքերով մեղադրել քրիստոնեությունն ու եկեղեցուն, ազգային պետականաշինության ձախողումների պատճառը համարել քրիստոնեության ընդունումը: Մյուս կողմից՝ հարցն այն է, որ պետք չէ քրիստոնեությունը չափել այս կամ այն քրիստոնյա մարդու լավ կամ վատ արարքով: Յուրաքանչյուր մարդ կարող է սխալվել, նույնիսկ մոլորվել: Քրիստոնեության չափանիշը հենց նրա հիմնադիրն է՝ Քրիստոսը: Եթե մարդ կամենում է որևէ ծանրակշիռ բանավեճ ծավալել, պետք է Քրիստոսի ապրած կյանքի ու խոսքերի հիման վրա հակաճառական թեզ կամ ելույթ կառուցի, ոչ թե այս կամ այն մարդու ձախողված արարքի վրա: Պետք է նաև հիշել, որ ընկած մարդուն հարվածելը բարոյական չէ, պետք է օգնել, որ տվյալ անձը ոտքի կանգնի: Այս քայլը կլինի ազնիվ և վեհ: Ավետարաններում տեսնում ենք, որ հաճախ հրեա առաջնորդները փորձել են Քրիստոսի շուրջ հյուսել այնպիսի ծուղակներ, որ Նա սխալվի, սակայն ամեն անգամ կատարելապես պարտություն են կրել և իրենց գաղափարական ամոթալի պարտություններից մղված՝ որոշել են սպանել Քրիստոսին: Մյուս կողմից` նա, ով կամենում է քննադատել Քրիստոսին ու քրիստոնեությունը, արդյո՞ք ապրում է այնպիսի բարձր բարոյական կյանքով, որ Քրիստոսն է ապրել և իբրև ուղեցույց նշել մարդկության համար: Երբ քննադատություն հնչեցնողը կարողանա ապրել այդպիսի բարոյական ու ներդաշնակ կյանքով ու աստվածային սիրո դրսևորմամբ, այդ ժամանակ ազնիվ կլինի, եթե փորձի ինչ-որ հակաճառական ու քննադատական խոսք հնչեցնել քրիստոնեական արժեհամակարգի և ուսմունքի առնչությամբ: Այսօր հայերի որոշակի զանգված բաղձանքով վերհիշում է հեթանոսական անցյալն ու հեթանոսական կրոնական արժեհամակարգը: Հեթանոսական անցյալով տարված մարդկանց կարելի է խորհուրդ տալ կարդալ հեթանոս Սվետոնիոսի «Տասներկու կեսարների կյանքը» վավերագիր գիրքը, ուր տվյալ ժամանակի ականատես Սվետոնիոսը բացահայտում է, թե հեթանոսությունն ու դրա բարքերը մարդուն ինչպիսի անբարո անդունդի մեջ են նետել: Վերադառնալ հեթանոսական արմատներին, նշանակում է վերջնականապես վերջակետ դնել տվյալ ազգի պետականությանը, ինչպես Ասորեստանը, Բաբելոնը և հին աշխարհի այլ ազգեր արժանացան այդ ճակատագրին: Պատմությունը վկայում է, որ պետականություն ունեցող շատ ազգեր, որոնք ընդունեցին քրիստոնեական արժեհամակարգը, կարողացան պահպանել իրենց պետականության հարատևությունը մինչ այսօր և դարձան աշխարհի գերհզոր երկրներ, ինչպես Անգլիան, Ֆրանսիան, Գերմանիան, Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ը և այլն: Այլ հարց է, որ Հայաստանը չկարողացավ համալրել այդ շարքը, ձախողվեց՝ մի քանի անգամ կորցնելով պետականությունը: Հարցի պատասխանը մենք պետք է դիտարկենք համակողմանի և անաչառ կերպով, այդժամ կհասկանանք, որ մեր ձախողումների պատճառը ոչ թե քրիստոնեությունն է և եկեղեցին, այլ առանձին անհատներ ու այդ անհատներից բաղկացած խմբեր և անառողջ հասարակություն ունենալու պարագան, որտեղ իշխանություն ունեցող փոքրաթիվ խումբը մշտապես վարել է հակաքրիստոնեական վարք, թալանել ու կեղեքել է ժողովրդին՝ թուլացնելով հայոց երկիրն ու կախման մեջ գցելով այլ պետություններից: Այս առումով հիշատակելի են և՛ Մովսես Խորենացու «Ողբը», և՛ Արիստակես Լաստիվերցու դառնաշունչ խոսքը Անիի կործանման պատճառների վերաբերյալ: Իսկ հեռավոր Արևելքում որոշակի յուրահատկությամբ առանձնանում են Չինաստանը, հետագայում Ճապոնիան, Հարավային Կորեան և Սինգապուրը: Սակայն հարկ է նշել, որ այս երկրների կրոնական հիմքն ամենևին էլ հեթանոսական չէ, մասնավորապես այն առումով, ինչպես մենք ենք պատկերացնում: Ե՛վ բուդդայականությունը, և՛ կոնֆուցիականությունը շատ մոտ են քրիստոնեությանն իրենց վարքականոն արժեհամակարգով ու բարոյական կոդեքսներով և չափազանց հեռու հեթանոսական վարքականոններից ու բարոյական ըմբռնումներից: Քրիստոնեությանը մոտ բուդդայական և կոնֆուցիական արժեհամակարգի բարոյական ավանդույթների պահպանումն է, որ Չինաստանին և Հեռավոր Արևելքի մյուս զարգացած երկրներին ապահովել է պետական հարատևության հեռանկարով: Անդրադառնալով տնտեսության զարգացմանը` տնտեսական գիտությունների թեկնածու Ալեքսեյ Ուլյանովը նշում է, որ երկրներ կան, որոնց մշակույթը ձևավորվել է քրիստոնեության հիմքերի վրա, երկրներ էլ կան, որոնք այլ ավանդույթների հիմքերով են զարգացել: Այնուամենայնիվ պետք է նշել, որ ներկայիս Արևմուտքը վերջին ժամանակներում միտված է հրաժարվել քրիստոնեական արմատներից, որոնց շնորհիվ այն բարգավաճել է: Քրիստոնեությունը դրական ազդեցություն է ունեցել ոչ միայն հոգևոր, այլև նյութական առաջընթացի վրա: 19-րդ դարի մեծ տնտեսագետ Ալֆրեդ Մարշալը, հետազոտելով պատմական նյութերը, եկել է այն եզրակացության, որ ժամանակակից ընկերությունները, որոնցում սեփականատերն ու աշխատողները ազգականներ չեն, հասունացել են քրիստոնեության լայն տարածումից հետո՝ 4-5-րդ դարերում: Ըստ Ա. Մարշալի, Փրկիչը, աշխարհ գալով, մարդկային հարաբերություններում արմատական փոփոխությունների հիմք է դրել վստահության հարցում: Եթե նախկինում տարածված էր ընտանիքի անդամներին առաջնություն տալը կարևոր պաշտոնների հարցում, այդուհետ առաջնություն էր տրվում նաև արժանավոր օտար անձանց: Եվ այդ օրվանից սկսվում է զարգացումը, ինչը մենք անվանում ենք տնտեսություն: Պարզվում է՝ քրիստոնեական աշխարհը զարմանալիորեն ունակ է արագ զարգանալու, ստեղծագործելու և արարելու: Քրիստոնեությունը կարողանում է ճգնաժամերից դուրս գալու ուղիներ գտնել, ունակ է գիտակցելու, ընդունելու սխալները և շտկելու դրանք: Արդեն մի քանի դար է՝ ոչ քրիստոնեական աշխարհն իր զարգացման տեմպերով հետապնդողի դարում է, իսկ քրիստոնեականը ցույց է տալիս ուղիները, ստեղծում է նորը և առաջ շարժվում, թեև մի քանի անգամ քրիստոնեական աշխարհին մարտահրավերներ են նետվել, օրինակ՝ Խորհրդային Միության, իսլամական նավթային մագնատների և կոնֆուցիա-բուդդայական Ասիայի կողմից: Եվ ամեն անգամ հավասարազոր մրցակցությունը շարունակվել է այնքան, քանի դեռ չի հասել զարգացման փուլի վերջնակետին: Բայց երբ արդյունաբերական փուլը սպառել է իր հնարավորությունները, պարզվել է, որ քրիստոնեական աշխարհը կարող է արագ հարմարվել նոր հանգամանքներին, իսկ ոչ քրիստոնեականը հայտնվել է դժվարությունների մեջ: Արդեն 16-17-րդ դարերում Արևմուտքը առաջ էր անցել Չինաստանից, Հնդկաստանից ու արաբական աշխարհից՝ շնորհիվ ազատ արտաքին առևտրի, գործարանների և բանկային համակարգի, իսկ 20-րդ դարում՝ նորարարական տեխնոլոգիաներով ու տեղեկատվական նորամուծություններով: Առանձնահատուկ է Ճապոնիան, սակայն այս երկրի զարգացումն սկսվել է այն ժամանակ, երբ քրիստոնեական գործարար մշակույթը 17-18-րդ դարերում թափանցել է ավանդույթների վրա հիմնված խիստ պահպանողական Ճապոնիա` ստեղծելով ազատ առևտրի գոտիներ, որոնք հետագայում դարձան ճապոնական զարգացման հիմնական խթաններից մեկը: Մինչ քրիստոնյա առևտրականների ժամանումը Ճապոնիա՝ այդ երկիրը տնտեսապես զարգացած չէր, հիմնականում հիմնված էր գյուղատնտեսության վրա: Այդուհանդերձ, Ուլյանովը նշում է, որ արդեն 1990-ական թվականներին պարզվում է, որ ճապոնական մոդելը սպառվել է, և այդ երկիրը կարիք ունի նոր տնտեսական մոտեցումների, որովհետև հետինդուստրիալ աշխարհում տնտեսական աճը հիմնված է տեղեկատվության և նորարարության վրա: Բայց որ դա ստացվի, կարիք կա նոր մարդկանց, նոր հասարակության, այսինքն՝ ավելի բաց, հանդուրժող, անհատի ազատությունը և իրավունքը հարգող մոտեցումներ: Պարզվում է, որ, ըստ էության, արևելյան հասարակությունը պատրաստ չէ նման արմատական փոփոխությունների, որպեսզի դուրս գա արմատական ճգնաժամից: Մյուս կողմից, մենք տեսնում ենք, թե ինչպիսի զարգացում է ապրում Հարավային Կորեան, որի բնակչության 60 տոկոսը քրիստոնյա է: Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ այդ երկրի զարգացումը սկսվել է հոգևոր փոփոխություններին զուգահեռ: Հիսուն տարվա ընթացքում բուդդայական այդ երկիրը դարձել է քրիստոնեական, ուր տարեցտարի դատարկվում են բուդդայական տաճարները: Իսկ Սինգապուրի առնչությամբ պետք է նշել, որ այս երկրի զարգացումն առանց ԱՄՆ-ի օժանդակության հնարավոր չէր: Այստեղ ներդրվել է քրիստոնեական մեծագույն վարքականոններից մեկը, որը համահունչ է նաև կոնֆուցիական և բուդդայական մոտեցմանը՝ եղիր ազնիվ ու այլևս մի գողացիր, մի գողացիր, ամենից առաջ, պետությունից, ինչը, ցավոք, չի գործում Հայաստանում: 
Ահա՛ թե որտեղ պետք է փնտրենք մեր ձախողումների պատճառը, ոչ թե անհիմն կերպով մեղադրենք քրիստոնեությանը, որն ապահովում է հասարակության ծաղկուն զարգացման հեռանկարը՝ հիմնված աստվածային սիրո պատվիրանի վրա:


Հովհաննես սրկ. Մանուկյան

 

Աղբյուրը՝ irates.am

15.04.16
Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․