Խոնարհություն

Դասեր անապատականների կյանքից

Սուրբ Մակարը, վաղ այրիանալով, հեռացել է անապատ և այնտեղ ապրել ճգնակեցությամբ: Մինչև մեր օրերը պահպանված նրա իմաստուն զրույցները մեծապես օգտակար են բոլոր քրիստոնյաների ներքին հոգևոր կյանքի համար: Մի անգամ իր խցում մի գողի հայտնաբերելով` Մակարը չի հայտնում իր անձը և օգնում է գողին հավաքել իրերը ու սիրով ճանապարհ է դնում` ասելով. «Ես ոչինչ չեմ բերել այս աշխարհ և ոչինչ էլ չեմ տանելու»: Այսպիսի հեզությամբ Սուրբ Մակարը կարողանում էր մարդկանց սրտերը դարձի բերել ի Քրիստոս` ապացուցելով, որ ճշմարիտ է Քրիստոսի այն խոսքը, թե միմիայն թշնամիներին սիրելով կարելի է կատարելապես հաղթել նրանց:

Մեկ ուրիշ անապատական` Հովհաննես կարճահասակը, իր Պիմեն անունով ուսուցչի հրահանգով անապատում ճգնության տարիներին երեք տարի անընդմեջ ջրում է մի չորացած ծառ, որն ի վերջո պտղակալում է` ստանալով հնազանդության ծառ անվանումը: Այս դեպքը մեզ սովորեցնում է, որ Քրիստոսի պատվիրած խոնարհությամբ ապրելը միշտ բարի արդյունք է ունենում, նույնիսկ եթե մենք հաճախ այդ խոնարհությունը համարում ենք անտեղի և անօգուտ:

Ինքնամեծարում

Մեր օրերում մեծության պատկերացումը շատ է աղավաղվել: Շատեր իրենց մեծ են համարում` իրականում չափազանց փոքր լինելով: Որքան ճիշտ է ասված, թե մտքի աղքատութեան նշան է միշտ, երբ մարդիկ փորձում են իրենք իրենց մեծ ձևացնել, քանզի նրանք, ովքեր իրապես մեծ են, ոչինչ չգիտեն իրենց մեծության մասին:

Գիտություն խոնարհության մասին

Եթե ձեզ հարցնեն, թե ինչ է խոնրարհությունը, որն է դրա սահմանումը, հավանաբար կդժվարանաք պատասխանել: Իսկ ինչպե՞ս կարող եք լինել այն, եթե դրա մասին չգիտեք, թե այն ինչ է: Խոնարհությունը լինում է երեք տեսակի` բնական, տեսական և գործնական: Բնականը այն է, որ մարդ հիշելով իրերի բնական ընթացքը, թե որտեղից է սկսվել, և ուր է գնալու, հեռու է մնում հպարտությունից: Խոնարհության այս տեսակը կա սաղմոսերգուի մոտ, որն ասում է. «Անօրենությամբ հղիացավ և մեղքերի մեջ ծնեց ինձ մայրն իմ» (Սաղմ. 50.7): Նաև Աստվածաշնչի խոսքը, թե` հող էիր և դարձյալ հող պիտի դառնաս (Ծննդ. 3.19): Տեսական խոնարհությունն այն է, որ մարդ անդրադառնալով իր ամոթալի մեղքերին տեսնում է, որ անարժան է այն բարիքներին, ուրախություններին, որոնց իրեն արժանի է դարձնում Աստված: Իհարկե, չպետք է անտեսենք մեր արժանիքները, որպեսզի թերարժեքության բարդույթի մեջ ընկնենք, սակայն միևնույն ժամանակ նաև չպետք է ինքնակարծիք կամ ինքնագնահատական ունենանք, որովհետև մարդու գնահատականը իր արժանիքների մասին գրեթե միշտ չափազանցված է լինում, ինչը և տանում է հպարտության: Օրինակ` Պողոս առաքյալը, իր թղթերում ապացուցելով իր առաքելական արժանիքները, իր հավասարությունը մյուս տասներկու առաքյալներին, միևնույն ժամանակ նաև ասում է. «Ես իսկ եմ առաքյալների տրուպը»(Ա Կորնթ. 15.9), նաև` «ես եմ գլուխը մեղավորների» (Ա Տիմ. 1.15): Նույնպես Աստծո կողմից ընտրված Աբրահամն ասում է. «Ես հող եմ ու մոխիր» (Ծննդ. 18.27), նաև Դավիթ թագավորը, ով Աստծո ողորմության շնորհիվ արժանացել էր մեծության, ասում էր` աղքատ և տնանկ եմ ես (Սաղմ. 69.6): Գործնական խոնարհությունն այն է, երբ մարդ իրեն ենթարկելով իմաստավոր զրկանքների` աղոթքի, պահքի, իրենից հեռու է վանում ամեն չար մտածում և հակում, հետևաբար նաև` հպարտությունը և կարողանում է խոնարհ վիճակ ձեռք բերել:

Երբ մարդը, գիտակցելով իր հպարտությունը, գնում է խոստովանահոր մոտ, խոստովանահայրը պետք է ճիշտ դեղ նշանակի հպարտությունը վերացնելու համար: Եթե որպես դեղ նշանակվում է ողորմություն, կամ կերակրի չափավորություն, պահք, ապա դրանից հպարտությունը չի վերանա, որովհետև հատկապես կերակրի չափավորությունը դրվում է հիմնական երկու մեղքերի դիմաց` որկրամոլության և բղջախոհության, իսկ հպարտության դիմաց դրվում է խոնարհությունը, և բարկության դիմաց` հեզությունը:

Հպարտ և խոնարհ մարդու արտաքին դրսևորումները ցույց են տալիս բնության գեղեցիկ օրինակները: Հպարտները նման են բարդիների, որոնք դեպի վեր են ձգտում և գլուխները վեր ցցում, իսկ խոնարհները նման են վարդի թփերի, որոնց վրա բացվում է վարդի գեղեցիկ ծաղիկը: Սա է ցույց տալիս նաև Աստծո խոսքը. «Ես ու՞մ եմ նայելու, եթե ոչ հեզերին ու խոնարհներին» (Ես. 66.2): Նաև հպարտ մարդու օրինակ են անպտուղ ծառերը, որոնց ճյուղերը վեր են ցցվում դատարկությունից, իսկ խոնարհ մարդու օրինակ են պտղաբեր ծառերը, որոնց ճյուղերը գեղեցիկ կերպով խոնարհվում են բերքերի առատությունից:

Հեզություն և խոնարհություն

Անտոն Անապատականի կյանքից մի դրվագ մեզ հեզության դաս է տալիս: Անտոնը լսում է մի ճգնավորի մասին, որը կատարյալ էր դարձել առաքինությունների մեջ, և խնդրում ճգնավորին իր մոտ բերել, որ տեսնի և զրուցի: Երբ բերում են, Անտոնը խցում չի լինում: Քիչ հետո մտնում է խուց և ոչ ոքի ուշադրություն չդարձնելով` իր գործերն է անում, խուցը դասավորում, դուրս գալիս, նորից մտնում: Ի վերջո առաքինությամբ հայտնի ճգնավորը չի դիմանում, պոռթկում է և ասում. «Ցանկացար ինձ տեսնել, և այսքան երկար ճանապարհ կտրեցի, մինչդեռ հիմա ոչ մի ուշադրություն չես դարձնում»: Այդ ժամանակ Անտոնը նրան խրատում է և ասում. «Թեև ասում են, թե կատարյալ ես դարձել առաքինությունների մեջ, բայց իրականում դու նման ես ավերված գյուղի, որովհետև մի փոքրիկ արհամարհանքին անգամ չկարողացար դիմանալ»: Սա խոնարհության ու հեզության մեծ դաս է մեզ համար, որովհետև եթե մենք էլ կյանքում այս կամ այն պարագային չենք կարողանում տանել արհամարհանքը, ապա ինչպե՞ս կարող ենք առավել ևս իրագործել թշնամիներին սիրելու և նույնիսկ նրանց համար աղոթելու Քրիստոսի պատվիրանը (Մատթ. 5.44):

Ոմանք հեզություն և խոնարհություն գրեթե նույն բանն են համարում, սակայն սրանց մեջ տարբերություններ կան, որովհետև խոնարհությունը միշտ դուրս է գալիս հպարտության դեմ, իսկ հեզությունը` բարկության: Սակայն կատարյալ խոնարհ կարող ենք լինել միայն այս երկուսի առկայությամբ, որովհետև Քրիստոս ևս սրանք միասին է ասում. «Սովորեցեք Ինձանից, որ հեզ եմ և սրտով խոնարհ» (Մատթ. 11.29): Եկեղեցական հեղինակների գրվածքները նկատի ունենալով` փորձենք տալ հեզության և խոնարհության սահմանումները: Հեզությունը մարդկային հոգու անվրդով վիճակն է թե՛ փառքի և թե՛ անփառունակության մեջ, ինչը տեսանք, որ պակասում էր առաքինությամբ հայտնի ճգնավորին, որովհետև Անտոնի կողմից դրվելով անփառունակության մեջ, չկարողացավ դրան դիմանալ: «Իսկ խոնարհությունն այն է,- ասում է Սուրբ Գրիգոր Տաթևացին,- երբ մարդ խոնարհվում է իրենից ավելի փոքրին»: Սակայն խոնարհության այս սահմանումը ավելի կատարյալ դարձնելու համար նկատի ունենանք նաև հետևյալ մտածումները: Խոնարհությունը նաև այն է, երբ մարդ խոնարվում է իրենից ավելի մեծին, ավագին, վերադասին: Եվ եթե սա արվում է Աստծո պատվիրանը կատարելու համար և սիրով, ապա այս արարքից բացառվում են քծնողությունն ու երեսպաշտությունը:

Մենք տեսնում ենք, որ մենք նույն կայուն ձևով չենք ներկայանում տարբեր մարդկանց: Օրինակ` իշխանավորների առջև հլուհնազանդ ենք, փոքրերի հետ ինքներս ենք ավելի համարձակ և ինքնավստահ, իսկ երեխաների առջև գտնվելիս և նրանց սիրելիս ինքներս այնպիսի ձևեր ենք անում և այնպիսի ձայներ հանում, որ ուրիշ ոչ մի տեղ մեզ այդպես չէինք պահի: Եվ մեր այս բոլորովին տարբեր ու նույնիսկ հակասական վարմունքները տեսնելով, ինքներս մեզ հարցնում ենք` լավ, ինչպիսի՞ն եմ ես իրականում: Սակայն եթե խոնարհ մարդ ենք, ապա այս բոլոր դեպքերում էլ նույնիսկ հակառակ վարմունքներով դրսևորվում է մեր խոնարհությունը: Եվ մեր կյանքում խոնարհությունն ավելի ամբողջական դրսևորելու համար պետք է միշտ հիշենք հետևյալ ճշմարտությունը. «Խոնարհ լինելը քեզանից գերադասների հանդեպ պարտականություն է, քեզ հավասարների հանդեպ կենցաղագիտություն, իսկ քեզանից ցածրերի հանդեպ` ազնվականություն»:

Համեստություն

«Մեծամասնության փոքրոգությունը ստիպում է ոչ շատ հանճարեղներին տեսք ընդունել, թե իբր չեն նկատում ո՛չ իրենց սեփական արժանիքները, ո՛չ էլ ուրիշների ոչնչությունը, որովհետև միայն այդ պայմանով ամբոխը պատրաստ է դիմանալ ուրիշի արժանիքներին: Եվ ահա այդ բռնությունից առաքինություն են սարքել, որը կոչվում է համեստություն»: Այս դատողությունը տրամաբանական է, բայց ոչ ճիշտ, որովհետև եսասիրական ինքնագնահատականը մարդուն բերում է հպարտության, որը սատանայի մեղքն է, և դրանով մարդը կորցնում է իր հոգու փրկությունը: Պողոս առաքյալն ասում է. «Ինքս ինձ էլ չեմ դատում, որովհետև ինքս իմ մասին բան չգիտեմ: Բայց սրանով չեմ արդարանում, որովհետև նա, որ դատում է ինձ, Տերն է» (Ա Կորնթ. 4.4): Պողոս Առաքյալը նշանակություն չի տալիս իր մասին ուրիշների դատողությանը, նույնիսկ ինքը գնահատական չի տալիս իր գործունեությանը, որովհետև նույնիսկ իր համար ինչ-որ ծածուկ բան կա իր ներքին էության մեջ: Եվ մարդը չափազանց հաճախ չի կարող անկողմնակալությամբ դատել իր և իր արարքների մասին: Իսկ համեստությունը մարդուն օգնում է հեռու մնալ պարծենկոտությունից և իրեն ուրիշներից ավելի բարձր դասելու մոլորությունից: Միայն Դատաստանի ժամանակ Տերը պիտի վերջնական գնահատական տա բոլորի կյանքին ու գործերին (Հռոմ. 2:16):

Հպարտության ծուղակը

Խոնարհությունը հաճախ խորամանկ հնազանդություն է, որի նպատակն է իրեն ենթարկել մյուսներին: Դա իրեն խոնարհեցնող հպարտության թակարդ է` բարձրանալու համար, և չնայած հպարտությունն ունի հազարավոր կերպարանքներ, բայց նրանցից ամենահմուտը և ամենախաբուսիկը խոնարհությունն է: Երբեմն նաև այնպես է լինում, որ մարդը խոնարհությամբ ապրելով` հանկարծ սկսում է հպարտանալ նրանով, որ ինքը խոնարհ է: Հետևաբար, պետք է զգոն լինել անգամ խոնարհության մեջ:

Խոնարհությամբ մեկդ մյուսին ավելի լավ համարեցեք

«Մի՛ արեք որևէ բան հակառակության ոգով, ոչ էլ որևէ բան` սնապարծությամբ, այլ խոնարհությամբ մեկդ մյուսին ավելի լավ համարեցեք, քան ինքներդ ձեզ: Միայն ձեր շահը մի փնտրեք, այլ յուրաքանչյուր ոք` ընկերոջ շահն էլ» (Փիլ. 2.3-4): Առաքյալը զգուշացնում է մեզ հակառակությունից և սնապարծությունից, ըստ սեփական շահերի գործելուց: Նաև հորդորում է, որ մեզանից բարձր դասենք մյուսներին: Այս հորդորը գուցե արտասովոր է թվում, բայց սա լինում է խոնարհությամբ, և սրանով է նաև արտահայտվում խոնարհությունը: Սակայն մեկը կարող է հարցնել. «Արդյո՞ք արդարացի է ամեն դեպքում ուրիշների առաջ ինքնաստորացումը, որովհետև գուցե ես իմ արժանիքներով իրականում ավելի բարձր եմ, քան իմ մերձավորը կամ մեկ ուրիշը»: Առաքյալի հորդորը պետք է հասկանալ այն իմաստով, որ մարդը հաճախ պետք է գիտակցի, որ ամբողջովին չի օգտագործել իր հնարավորություններն ու ձիրքերը, որով կարող էր շատ ավելի բան անել, քան մյուսը, ով գուցե իր ողջ ուժերն է ներդրել բարի իրագործումների համար: Բացի այդ ինքնագնահատականը հաճախ հպարտության է տանում: Իսկ ընկերոջ շահը փնտրելու հորդորով առաքյալը ոչ թե դեմ է մարդու` ինքն իր հանդեպ սիրուն և սեփական շահի համար գործելուն, այլ` նեղ իմաստով էգոիզմին, որով մարդն իր շահերի պատճառով չի ուզում տեսնել մերձավորի կարիքները:

Փառքի և փառասիրության մասին

Զմյուռնիայի պատրիարքներից է եղել առաքինազարդ մի անձնավորություն` Նիկողայոս Սքանչելագործ անունով: Նա ծնվել է 280 թ.: Նիկողայոսը ավելի շատ ցանկանում էր ապրել առանձնացած կյանքով, աղոթքներով: Ծնողների մահից հետո նա իր ունեցվածքը բաժանում է աղքատներին և գնում Երուսաղեմ: Այստեղ ցանկանում է վանական կյանքով ապրել, սակայն նրան լսելի է դառնում Աստծո ձայնը, որն ասում է. «Նիկողայո՛ս, այստեղ չէ, որ դու Ինձանով պետք է պտուղ տաս, այլ գնա ժողովրդի մեջ»: Նիկողայոսը հետագայում դառնում է Զմյուռնայի եպիսկոպոս` բոլորի համար հանդիսանալով խոնարհության և հեզության օրինակ: Դիոկղետիանոս կայսեր հալածանքների ժամանակ նա բանտարկվում է և ազատ արձակվում միայն Կոստանդիանոս կայսեր օրոք:

Նիկողայոսի կյանքից մենք կարող ենք փառքին վերաբերող գեղեցիկ օրինակ վերցնել: Երբեմն մենք էլ Նիկողայոսի նման կանգնած ենք լինում ընտրության առջև. կամ պետք է ընդհանուրի համար բարի գործ անենք, որը մեզ ճանաչում կբերի, կամ պետք է առանձնանանք, նույնպես բարի և արդար կյանքով ապրենք շատերի աչքից հեռու: Երբեմն դժվարանում ենք ընտրություն կատարել, բայց Աստված իր նախախնամությամբ մշտապես ուղղում է մարդկանց քայլերը: Եվ փառքի ու անփառունակության միջև ընտրության կողմնորոշմանը մեզ կօգնի փառքի վերաբերյալ երկու ճգնակյաց մարդկանց խոսակցության մասին իմանալը:

Երկու ճգնակյաց մարդիկ` Աբրահամ և Թեոդորոս անուններով, զրուցում են փառքի մասին: Աբրահամը հարցնում է իրենից ավելի փորձառու Թեոդորոսին. «Ո՞րն է ավելի լավ և օգտակար, փառքի՞ ձգտելը, թե՞ անփառունակության»: Թեոդորոսը պատասխանում է. «Ես ավելի փառք եմ ցանկանում, քան թե անպատվություն, քանզի եթե բարի բան անեմ և փառքի արժանանամ, շատերին նաև օրինակ կլինեմ, իսկ եթե փառասիրությամբ մեղանչեմ, միայն ինձ պետք է մեղադրեմ և ոչ թե մարդկանց»: Աբրահամը տալիս է երկրորդ հարցը. «Իսկ ինչու՞ բոլոր մեծ Հայրերը ոչնչից այդքան չէին վախենում, որքան փառքից»: Եվ սրան հետևում է իմաստուն պատասխանը. «Նրանք վախենում էին ոչ թե փառքից, այլ կեղծ փառքից, կամ ավելի լավ է ասել` նրանք զգուշանում էին, որ իրենց սրտերը չվարակվեն փառասիրությամբ: Բարի գործերին հետևող փառքի և Աստծո պատվիրանները աշխարհի ունայնությամբ փոխարինող փառասիրության միջև մեծ տարբերություն կա: Բարիք գործիր միայն Աստծուն հաճելի լինելու համար, և այն ժամանակ Աստված ոչ միայն չի դատապարտի փառքը, որը մարդ ձեռք է բերել առանց դրան ձգտելու, այլև այս փառքին կգումարի նաև այն փառքը, որը Նա աշխարհի սկզբից պատրաստել է Իրեն սիրողների համար»: Այսպիսի բարի փառքի արժանացավ նաև Նիկողայոս Սքանչելագործը: Հետևաբար, ընդունելի է, երբ բարի գործերը նպատակ ունենալով, որպես արդյունք լինում է նաև ճանաչումը, սակայն Աստծո կողմից խիստ դատապարտելի է, երբ նպատակ ես ունենում փառքը, հանուն որի բարի գործեր ես անում:

Փառք և պատիվ

Մեկն իմաստությամբ ասել է, որ պատիվը արտաքին խիղճ է, իսկ խիղճը` ներքին պատիվ: Տարբերություն կա փառքի և պատվի միջև: Փառքը անմահ երկվորյակն է մահկանացու պատվի: Սակայն պատիվն ավելի կարևոր է, քան փառքը: Փառքը մարդուն նշանավոր և հանրաճանաչ է դարձնում, և փառքի բացակայությունը հռչակի, համբավի պակասն է, սակայն պատվի պակասը հաճախ մարդու անբարոյականությունն է:

 

Տեր Ադամ քհն. Մակարյան

«Քրիստոնեության իսկությունը» գրքից

 

 

30.01.19
Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․