Մար­դու խոսքն առ Աս­տված կամ աղոթք

Ս․ Գրքով ու նո­րա քա­րո­զու­թյամբ Աս­տված խոսում է մեզ հետ, հայտ­նում է մեզ յուր ս. կամ­քը, մեր եր­ջան­կու­թյան հա­մար ա­րած տնօ­րի­նու­թյունն և հրավի­րում է մեզ կա­տա­րել յուր պա­տվի­րան­նե­րը, մտնել յուր պատ­րաստած եր­ջան­կու­թյան մեջ և մեր փրկու­թյունը ո­րո­նել յուր ճշմա­րիտ հա­ղոր­դակ­ցու­թյամբ: Մեր հա­ղոր­դակ­ցու­թյունը լիա­կա­տար չէր լի­նիլ Աս­տու­ծո հետ, ե­թե մենք ևս մեր կող­մից հա­նա­պազ չխոսեինք նո­րա հետ և մեր սիր­տը չբա­նա­յինք նո­րա ա­ռաջ ու մեր ա­ղա­չան­քը չհայտ­նեինք. ա­հա աղոթքն է մեր խոս­քը դեպի Աս­տված, ո­րով մենք բարձ­րա­նում ենք հո­գով դեպի նո­րան և հա­ղոր­դակ­ցում նո­րան:

Ա­ղոթ­քով մենք ել­նում ենք մեր Աս­տու­ծո ա­ռաջ, պա­տաս­խա­նում ենք նո­րա խոս­քին, միա­նում ենք մեր կամ­քով Աս­տու­ծո կամ­քի հետ և հայտ­նում ենք, որ մենք պատ­րաստ ենք և փա­փա­գում ենք ըն­դու­նե­լու Աս­տու­ծո շնորհ­նե­րը: Հար­կավ զորավոր է այն աղոթքն, որ ան­վում է մարդ­կու­թյան փրկող և նո­րա հաշ­տու­թյուն ի­րա­գոր­ծող ու նո­րան եր­ջան­կաց­նող Աս­տվա­ծոր­դու ա­նու­նով և շնոր­հա­տու Ս. Հո­գով (Հովհ., ԺԶ): Մենք աղոթում ենք Քրիս­տո­սի ա­նու­նով, իսկ այդ նշա­նա­կում է աղոթել ոչ թե մեր ա­նու­նով, ոչ թե մեր վաստա­կի, մեր ուժի և ա­ռա­քի­նու­թյան զորու­թյամբ ու ե­րաշ­խավո­րու­թյամբ, այլ Քրիս­տո­սի փրկա­գոր­ծու­թյան հի­ման վրա, նո­րա տված ի­րավուն­քով ու կա­րո­ղու­թյամբ, Քրիս­տո­սի շնոր­հաց տակ պայ­ծա­ռա­ցած կամ պար­զե­րես ե­ղած: Մենք իբ­րև Քրիս­տո­սի մի ան­դա­մը պետք է աղոթենք, որ մեր աղոթ­քը Քրիս­տո­սի աղոթ­քը հա­մա­րվի: Ա­ղոթո­ղի սկզբունքն է` «ոչ առ ար­դա­րու­թեանց մե­րոց ար­կա­նեմք զգութս մեր ա­ռա­ջի քո, այլ վասն բա­զում գթու­թեան քոյ, Տէր» (Դան., Թ 18): Բայց այս­պի­սի մի աղոթք ա­նե­լը մարդ­կա­յին աշ­խար­հա­սեր ձգտում­նե­րից չի բղխել, ուստիև Ս. Հո­գին օգ­նում է մեզ և սո­վո­րեց­նում է աղոթել (Հռ., Ը 15). նա միա­նում է մեզ հետ և մեր ձայ­նը միաց­նում յուրի հետ և կամ ինչ­պես Պո­ղոս ա­ռա­քյալն է ա­սում. «Նոյն­պէս եւ Հո­գին ի թի­կունս հա­սա­նէ տկա­րու­թեան մե­րում, զի զոր կամքն յա­ղօթս, որ­պէս ար­ժան ի­ցէ ոչ գի­տեմք, այլ ինք­նին Հո­գին բա­րե­խօս լի­նի ի հե­ծու­թիւնս անմ­ռունչս»: Պարզ է, ու­րեմն, որ Աս­տված կլսի ան­պատ­ճառ Յուր Որ­դու ա­նվամբ ու վաստա­կով զորա­ցած աղոթ­քը, ո­րի վրա յուր շնորհն է տա­րա­ծում Ս. Հո­գին, ըստ ո­րում, ե­րաշ­խավո­րու­թյուն տա­լիս է մեզ նույնիսկ Քրիս­տոս, որ ա­սում է. «Եւ զոր ինչ խնդրի­ցէք յա­նուն իմ, ա­րա­րից զայն. զի փա­ռա­ւո­րես­ցի Հայր յՈր­դի» (Հովհ., ԺԴ 13). և կամ «Ա­մէն, ա­մէն ա­սեմ ձեզ, զի զոր ինչ խնդրի­ցէք ի Հօ­րէ իմ­մէ յա­նուն իմ, տա­ցէ ձեզ» (ԺԶ 23):

Սա­կայն ա­մե­նայն աղոթ­քի հիմ­քը պետք է լի­նի հավատ­քը. մար­դու ամ­բողջ էու­թյունը պետք է միա­նա Աս­տու­ծո կամ­քի հետ, որ նո­րա սրտից ճշմա­րիտ աղոթք բղխի: Ա­ղոթ­քը, լի­նի նա փա­ռա­բա­նու­թյուն թե խնդրվածք, թե բա­րե­խոսու­թյուն, թե գո­հա­բա­նու­թյուն, միշտ պետք է Աս­տու­ծո կամ­քի հետ միա­ցած սրտից բղխի, և այն ժա­մա­նակ այդ աղոթ­քը հրաշք­ներ կգոր­ծե, ինչ­պես ա­սում է Քրիս­տոս. «Ա­մէն ա­սեմ ձեզ, որ ոք ա­սի­ցէ լե­րինս այս­միկ, բար­ձիր եւ ան­կիր ի ծով, եւ ոչ երկմ­տի­ցէ ի սրտի իւ­րում, այլ հա­ւա­տայ­ցէ, թէ զոր ա­սէն` լի­նի, ե­ղի­ցի նմա, զոր ինչ եւ ա­սի­ցէ: Վասն այ­սո­րիկ ա­սեմ ձեզ. Զա­մե­նայն ինչ, վասն ո­րոյ ա­ղօթս ա­րա­րեալ խնդրի­ցէք եւ հա­ւա­տայ­ցէք, թէ առ­նու­ցուք, ե­ղի­ցի ձեզ»: Այս է պատ­ճառն, որ դեռ աղոթ­քը, մար­դու բե­րա­նից չե­լած, Աստ­ված լսում է նո­րան, վասնզի նա­յում է նո­րա սրտին (Ես., ԿԵ 24) և ոչ թե լոկ խոս­քին, իսկ խոսքն, ինչ­պես ա­սա­ցինք, ճշմա­րիտ հո­գևոր կյան­քի գոր­ծու­նեու­թյան ար­տա­հայտու­թյունն է, ո­րի չլի­նե­լը վկա­յու­թյուն է հո­գու խավար­ման:

Աղո­թո­ղի կա­տա­րե­լա­տիպն է ինքն Քրիս­տոս, որ աղոթում էր ամեն գոր­ծի սկզբում ու վեր­ջում (Ղուկ., Զ 12, 13), երբեք չէր թող­նում աղոթ­քը` նաև մեծ գոր­ծե­րի մեջ զբա­ղվելով (Ղուկ., Ե 15, 16). նա յուր մկրտու­թյան ժա­մա­նակ իսկ աղոթեց, ու նո­րա վրա ի­ջավ Ս. Հո­գին (Գ 21, 22). այլև նա աղոթեց ու պայ­ծա­ռա­կեր­պվեց (Թ 28, 29), ըստ ո­րում, աղոթ­քը պայ­ծա­ռաց­նում է ոչ միայն մար­դու ար­տա­քինն, այլև ներ­քի­նը. (Ելք, ԼԴ 29, 30): Քրիս­տոս պա­տվի­րեց և յուր ա­շա­կերտ­նե­րին ար­թուն կե­նալ և աղոթել, որ չընկ­նեն փոր­ձու­թյան մեջ. նո­քա ննջե­ցին ու չաղոթե­ցին, ուստիև փոր­ձու­թյան մեջ ըն­կան: Իսկ Քրիս­տոս աշ­խար­հի ա­մե­նա­մեծ փոր­ձու­թյան ա­ռաջ աղոթեց և յուր հաղթա­կան վճի­ռը գո­չեց դեպի խավա­րի իշ­խա­նու­թյունը. «Այս է ձեր ժամ եւ իշ­խա­նու­թիւն խա­ւա­րի» (Մատթ., ԻԲ 53): Նա աղոթեց և խա­չի վրա` մին­չև ան­գամ յուր խա­չող­նե­րի հա­մար: Նո­րա ճշմա­րիտ աղոթ­քից մեզ օ­րի­նակ է «Հայր մե­րը», որ ամ­փո­փում է յուր մեջ ու­ղիղ սրտի դի­մում­նե­րի սկզբունք­նե­րը կարճ ու գե­ղե­ցիկ:

Ա­ղոթ­քը չէ լսվում Աս­տու­ծո կող­մից միայն այն ժա­մա­նակ, երբ հավատ­քով և ար­դա­րա­սի­րու­թյամբ չենք խնդրում, ա­նի­րավա­բար և միայն «ես»-ի հա­մար ենք աղոթում, չենք հավա­տում, թե կստա­նանք, մեր հույսը չենք դնում Աստ­ու­ծո վրա, այլ երկմտում ենք, իսկ «որ երկ­միտն է, նման է հող­մա­կո­ծեալ եւ տա­տա­նեալ ա­լեաց ծո­վու. Մի՛ ակն­կալ­ցի մարդն այն առ­նուլ ինչ յԱստ­ու­ծոյ. Զի այր երկ­միտ ա­ռանց հաստա­տու­թեան է յա­մե­նայն ճա­նա­պարհս իւր»: (Հակ., Ա 6): Ա­մեն ան­գամ, որ մարդ աղոթում է և չէ ստա­նում յուր խնդրա­ծը, պետք է լավ հիշե ա­ռա­քյալի խոս­քը, թե` «խնդրէք եւ ոչ առ­նուք, վասն զի չա­րա­չար խնդրէք, զի ան­դէն ի ցան­կու­թիւնս ձեր մա­շես­ջիք» (Դ 3): Սա­կայն Աստ­ված եր­բեմն էլ հե­տաձ­գում է կա­տա­րու­մը ու­րիշ լավա­գույն նպա­տա­կի հա­մար, զորօրինակ մեզ ամ­րաց­նե­լու, փոր­ձե­լու, մեր հավատ­քը զորաց­նե­լու և  այլ այդ­պի­սի մեզ ան­հայտ նպա­տա­կով, և կամ շատ ան­գամ էլ իս­կույն կա­տա­րում է ավե­լի գե­ղե­ցիկ կեր­պով, քան մենք ու­զե­ցել ենք, միայն թե մեր կար­ճա­տես աչ­քը այդ չէ տես­նում, այլ յուր ու­զածն է միայն կա­մե­նում տես­նել: Եվ երբ մենք չենք ստա­նում մեր խնդրա­ծը, պետք է քավենք մեր մեղ­քե­րը և աշ­խա­տենք ար­դար խնդիր­նե­րով աղոթել Աստ­ու­ծո. այն ժա­մա­նակ մենք կստա­նանք մեր խնդրա­ծը: Եվ ո­րով­հե­տև ոչ մի մարդ չի կա­րող բո­լո­րո­վի­ն ա­նա­րատ մնալ կյան­քի փոր­ձանք­նե­րի մեջ, ուստիև աղոթ­քը պետք է մեր հո­գին տա­նե միշտ դեպի Աստ­ված, խոսեց­նե նո­րա հետ, սրբել տա մեզ մեր ա­ռօ­րյա հանցանք­նե­րից ու մեղ­քե­րից և ճշմա­րիտ ճա­նա­պար­հի վրա պա­հե ու պահ­պա­նե: Միայն այն մար­դը գի­տու­թյամբ չէ ու­զում աղո­թել` գո­նե ճա­շի նստե­լով և տոնե­րին ե­կե­ղե­ցի գնա­լով, որ կա­տա­րե­լա­պես շա­ղա­խված է մեղ­քե­րի մեջ, աչ­քե­րը չէ բարձ­րաց­նում և ա­սում էլ է, թե աղոթ­քով ո­չինչ չէ ստաց­վում[1]: Մինչ­դեռ ճշմա­րիտ աղոթ­քը մի հո­վա­նի է մար­դու բա­րե­կե­ցու­թյան և մեղ­քից զգու­շա­նա­լու հա­մար, ըստ ո­րում և այս­պես միայն կա­րող է մարդ ըստ ա­մե­նայ­նի հառաջա­դի­մել: «Ա­ղօթք են, որ բարձ­րա­ցու­ցա­նեն զմար­դիկ առ Աստ­ուած, եւ խո­նար­հե­ցու­ցա­նեն զԱստ­ուած առ մար­դիկս», - ա­սում է Ս. Ներ­սես Շնոր­հա­լին (Ընդհ., 307):

Աղո­թո­ղի հա­մար էլ սկզբունք պետք է լի­նի` ըստ Քրիս­տո­սի խոս­քին. «Զի ոչ ե­թէ լե­զու, որ ընդ օդն բախ­տին, ա­ռանց մտացն զհետ եր­թա­լոյ` օ­գուտ ինչ գոր­ծէ, զի սրտա­գէտն Աստ­ուած ի սիրտն եւ ի միտսն եւ ոչ ի բե­րանն հա­յի: Վաս­նո­րոյ ար­թուն մտօք եւ անզ­բաղ խորհր­դով եւ կա­տա­րե­լի­մաստ հո­գով զա­ղօթսն հա­տուս­ցուք Աստ­ու­ծոյ, զի զմեզ եւ զայլս օգ­տե­ցուս­ցուք, եւ մեք յայ­լոցն ա­ղօ­թից` շա­հեալ լի­ցուք»[2]: Ու­րեմն ոչ միայն սրտով պետք է հավա­տանք ա­ռանց խոս­տո­վա­նու­թյան և ոչ բե­րա­նա­ցի աղոթենք ա­ռանց հավատ­քի` «Զի սրտիւք հա­ւա­տայք յար­դա­րու­թիւն եւ բե­րա­նով խոս­տո­վա­նիք ի փրկու­թիւն» (Հռ., Ժ 10), ըստ ո­րում, «Եւ մեք, հե­տե­ւեալ Աստ­ուա­ծա­շունչ գրոց, պա­հես­ցուք ան­բիծ զհա­ւատս սրտից, եւ մա­քուր` զխոս­տո­վա­նու­թիւն շրթանց»[3]:

Վեր­ջա­պես աղոթ­քով հե­ռա­նում ենք առ ժա­մա­նակ աշ­խար­հի մրրկա­ծուփ զբաղ­մուն­քից, սուզ­վում ենք մեր հո­գով ներ­քին սրբու­թյան մեջ, այն­տեղ հանգս­տա­նում ենք և նո­րոգ­վում հո­գևոր ճշմար­տու­թյամբ, մենք, թող­նե­լով ան­ցա­կան աշ­խար­հը, աղոթ­քով մտնում ենք բարձ­րա­գույն աշ­խարհն ու նո­րա հո­վով զորա­նում: Այդ է, որ ա­սում է Քրիս­տոս. «Այլ դու յոր­ժամ կայ­ցես յա­ղօթս, մուտ ի սե­նեակ քո եւ փա­կեա՛ զդուրս քո...» (Մատթ., Զ 6): Եվ ե­թե լավ դի­տենք, կտես­նենք, որ ինչ­պես ան­հրա­ժեշտ է մարմ­նավոր կյան­քի ջա­նա­սի­րու­թյունն, անհ­րա­ժեշտ է և այդ հո­գևոր գոր­ծու­նեու­թյունը: Աշ­խա­տանք և աղոթք` ա­հա՛ այն եր­կու հիմ­նա­քա­րերն, ո­րոնց վրա հաստատ­վում է մար­դու ճշմա­րիտ կյան­քը: Ո՛չ աղոթք ա­ռանց աշ­խա­տան­քի և ո՛չ աշ­խա­տանք ա­ռանց աղոթ­քի, այլ աշ­խա­տանք և աղոթք, լի­նել Աստ­ու­ծո հետ և Աստ­ու­ծո մշա­կը` այս է քրիս­տո­նյա­յի հիմ­նա­կան սկզբուն­քը[4]: Այս ըն­թաց­քի մեջ բաց­վում է հավա­տա­ցո­ղի հո­գու տե­սո­ղու­թյունն, և նա զորա­նում է ու ճա­նա­չում ու նկա­տում Աստ­ու­ծո բա­րյաց հրաշք­ներն, ա­պա ա­ռավել և ա­ռավել հավատ­քով աշ­խա­տում ու յուր խնդիրն առ Աստ­ված ուղ­ղում[5]:

Արդ` քա­նի որ աղոթ­քով միա­նում ենք Աստ­ու­ծո հետ, մեր կամ­քը միաց­նում ենք նո­րա կամ­քի հետ և մեր հո­գու զգա­յա­րան­քով-հավատ­քով ստա­նում ենք նո­րա զորա­ցու­ցիչ օգ­նու­թյունն ու կյան­քի աշ­խա­տա­նաց մեջ հաջո­ղու­թյուն գտնում, պարզ է, որ ճշմա­րիտ աղոթ­քը կա­րող է մի­միայն սուրբ սրտով և ան­կեղ­ծավոր հավատ­քով կա­տա­րվիլ: Հե­տևա­բար ճշմա­րիտ հավա­տա­ցո­ղի աղոթե­լու նա­խա­պատ­րաստու­թյունը կամ աղոթ­քի ա­ռա­ջին քայ­լը ա­պաշ­խա­րա­կան աղոթքն է, ո­րով մենք զղջա­կան տրա­մադ­րու­թյամբ դի­մում ենք դեպի Աստ­ված, նո­րա օգ­նա­կա­նու­թյունը խնդրում մեր քավու­թյան հա­մար և աստվա­ծա­տուր մի­ջոց­ներ ձեռք առ­նում Աստ­ու­ծո տա­ճա­րը և բնա­կա­րա­նը դառ­նա­լու նպա­տա­կով: Այդ վի­ճա­կում մենք դեռևս չենք հա­մար­ձակ­վում մեր կեն­սա­կան պի­տույք­նե­րի մա­սին խոսել Աստ­ու­ծո ա­ռաջ, մեր անձ­նա­կան խնդրվածք­նե­րը ար­կա­նել նո­րա ա­ռաջ, այլ մենք նա­յում ենք կա­րոտ աչ­քով մի­միայն նո­րա գթու­թյան և ո­ղոր­մա­ծու­թյան վրա, հա­մո­զված լի­նե­լով, որ մեզ դեռևս անհ­րա­ժեշտ է քավել մեր մեղ­քե­րը` Քրիս­տո­սով որ­դիա­կան հա­մար­ձա­կու­թյուն ձեռք բե­րե­լու հա­մար: Այդ է պատ­ճա­ռը, որ օ­րվա ա­ռա­ջին աղոթ­քի մեջ ե­կե­ղե­ցում նա­խա­պես ա­սում ենք. «Տէ՛ր, ե­թէ զշրթունս իմ բա­նաս, բե­րան իմ եր­գես­ցէ զօրհ­նու­թիւնս քո» (Ժա­մա­գիրք): Այ­սինքն` իբ­րև ա­դա­մոր­դի զգա­լով մեր մե­ղան­չա­կան վի­ճա­կը` նախ հա­մար­ձա­կու­թյուն ենք խնդրում և, ա­պա հիշե­լով Քրիս­տո­սի փրկա­գոր­ծու­թյան շնորհ­նե­րի ա­ռա­տու­թյունը մեզ վրա, սկսում ենք մեր աստված­պաշ­տա­կան աղոթ­քը:

Ձգտե­լով, ու­րեմն, նախ և հառաջ մեր մեղ­քի քավու­թյան` կա­մե­նում ենք մեզ ըն­դու­նա­րան շի­նել Ս. Հո­գու և կամ ըն­դու­նակ դարձ­նել այն շնոր­հաց, որ պետք է խնդրենք Աստ­ու­ծուց մեր կյան­քի հաջո­ղու­թյան ու բա­րե­լավու­թյան հա­մար, վասնզի գի­տենք, որ ո՛չ Ս. Հո­գին և ո՛չ աստվա­ծա­յին որևիցե շնորհք չի կա­րող իջ­նել մե­ղավոր հո­գու վրա և չի կա­րող բեղմ­նավո­րվիլ թանձ­րա­ցած սրտում ու նո­րա խո­պա­նա­ցած ան­դաստա­նում[6]: Ուստիև դի­մե­լով դեպի Աստ­ու­ծո տու­նը` բռնում ենք ա­պաշ­խա­րա­կան ճա­նա­պար­հը, ո­րի խորհր­դա­կանն (տե՛ս ստո­րև գլ. ԽԳ.) անց­նե­լուց հետո ճա­շա­կում ենք Քրիս­տո­սի սրբա­րար մար­մինն և ա­րյունն և ա­պա հա­մար­ձա­կու­թյուն ստա­ցած` մեր որ­դիա­կան աղոթքն ա­նում: Այդ որ­դիա­կան աղոթ­քի ու խնդրվածք­նե­րի մեջ արդեն որ­քան ի սրտէ է ե­ղել մեր զղջումն և ա­պաշ­խա­րու­թյունը, որ­քան հավատ­քով և հա­մոզ­մուն­քով է ե­ղել մեր քավու­թյունը, այն­քան էլ զո­րավոր է լի­նում մեր աղոթ­քը և ա­պա­հով ենք լի­նում, թե մեր խնդրվա­ծը կստա­նանք Աստ­ու­ծուց: Ճշմա­րիտ աղոթ­քը միու­թյուն է Աստ­ու­ծո հետ, որ­քան սերտ է այդ միու­թյունը, այն­քան շու­տա­փույթ է մեր խնդրված­քի կա­տա­րու­մը. և այդ միու­թյունն այն­քան սերտ է, որ­քան հաջո­ղում ենք սրբվիլ և ան­կեղծ լի­նել Աստ­ու­ծո ա­ռաջ: Սրբվե­ցանք թե չէ, եղ­բայ­րա­նում եք Քրիս­տո­սին, եղ­բայ­րա­ցանք թե չէ, որ­դիա­նում ենք Աստ­ու­ծո, որ­դիա­ցանք թե չէ, միա­նում ենք մեր կամ­քով, սրտով ու մտքե­րով նո­րա հետ. միա­ցանք թե չէ, ամեն մի աղոթք Աստ­ու­ծո կամ­քով կլի­նի և կկա­տա­րվի[7]: Եվ մեր աղոթ­քի հաստա­տու­թյունն է Քրիս­տոս, որ ա­մե­նայն ճշմա­րիտ խնդրվածք, մարդ­կա­բար կա­մե­նա­լով ու խնդրե­լով յուր Հորից, աստվա­ծա­բար կա­տա­րում էր: Նո­րա աստված­մարդ­կու­թյան ճշմա­րիտ միու­թյունից է բղխում նո­րա կամ­քի ան­շեղ­լի կա­տա­րու­մը, հե­տևա­բար և ե­թե մենք էլ կա­րո­ղա­նանք հո­գով միա­նալ Աստ­ու­ծո հետ մեր հավատ­քի մի­ջո­ցով, ան­շուշտ ամեն խնդիր կի­րա­գոր­ծվի:

Այս ա­մե­նը գե­ղեց­կա­պես ամ­փո­փում է Ս. Հովհան Ման­դա­կու­նին` պա­տվի­րե­լով յուր որ­դի­նե­րին. «Զձեզ ա­ղա­չեմ զջոկս հաստատ­նոցդ դեռ եւս եւ ան­գայ­թիցդ, մի նմա­նե­ցու­ցա­նէք զա­ղօթս ձեր Փա­րի­սեց­ւոյն. թէ­պէտ եւ բիւր բա­րեաց զան­ձինս գտա­նի­ցէք ե­ղեալ պատ­ճառ, այլ ա­սա­ցէք, ե­թէ «ծա­ռայք ան­պի­տանք եմք». եւ մի ա­ռանց իւղ բառ­նա­լոյ` ընդ ան­միտ կու­սանսն ճա­նա­պար­հոր­դի­ցէք ի հար­սա­նիսն, գու­ցէ փակ ի­ցէ դուռնն, եւ մնայ­ցէք ա­մօ­թա­լից ար­տա­քոյ» (Փարպ., 556)[8]: