Ուխտի օր՝ Սբ. Մովսես Գ Տաթևացի հայրապետի բարեխոսությամբ և «Զորավոր» Ավետարանի օրհնությամբ

Մայիսի 14-ին Երևանի Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի ուխտի եկած բազմաթիվ հավատացյալների փափագն էր հաղորդակից լինել «Զորավոր» հրաշագործ Ավետարանին և մասնակցել Սուրբ Պատարագին՝ խնդրելով այդ օրը հիշատակվող Սբ. Մովսես Գ Տաթևացի հայրապետի բարեխոսությունը:

Մինչ Սուրբ Պատարագը ԱՀԹ առաջնորդական փոխանորդ գերաշնորհ Տեր Նավասարդ արք. Կճոյանի օրհնությամբ Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանից Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի բերվեց «Զորավոր» հրաշագործ Ավետարանը: Արդեն երրորդ տարին է, ինչ Ավետարանն այս օրը բերվում է եկեղեցի:

Եկեղեցու հոգևոր դասը և հավատացյալները թափորով դիմավորեցին «Զորավոր» Ավետարանը: Թափորը հոգևոր հովիվ՝ Տեր Գրիգոր քհն. Գրիգորյանի գլխավորությամբ, «Զորավոր» Ավետարանը բերելու հատուկ արարողակարգով, «Իմաստութիւն երկնային իջեալ» և «Բանին կենաց» շարականների երգեցողությամբ նախ իր խոնարհումը բերեց Սուրբ Անանիայի մասունքներին եկեղեցուն կից մատուռ դամբարանում: Արդեն եկեղեցում, շարունակելով արարողակարգը, ընթերցվեց Սուրբ Ղուկասի Ավետարանից (6:12-19), Պողոս առաքյալի Եփեսացիներին ուղղված նամակից (4:7-13) հատվածներ և հետևյալ աղոթքն ասվեց. «Օրհնյալ ես, Տեր, մեր Աստված, որ մեզ լուսավորելու համար Քո ավետարանական պատգամներդ տվեցիր մեզ: Արդ աղաչում ենք Քեզ, ով Տեր մեր և Փրկիչ՝ Հիսուս Քրիստոս, Քո այս «Զորավոր» Ավետարանի միջոցով շնորհներդ առատորեն հեղիր այն կարդացողների և լսողների վրա, որպեսզի բացվեն մեր մտքերը և կատարելով Քո պատգամները, որ գրված են մեր սրտերի մեջ՝ լինենք Քո սեփական ժողովուրդը, որովհետև Դու ես մեր իմաստության աղբյուրը, ով Տեր, և Քեզ է վայել փառքը, իշխանությունը, պատիվը, այժմ և միշտ հավիտյանս հավիտենից ամեն»:

«Զորավոր» Ավետարանը բերելու հատուկ արարողակարգը մշակել էր Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու խորհրդակատար Տեր Զենոն քահանա Բարսեղյանը:

Ինչպես ամեն տարի մայիսի 14-ին, այնպես էլ այս տարի Սուրբ Պատարագ մատուցվեց Սբ. Մովսես Գ Տաթևացի հայրապետի մահվան հիշատակի օրվա առթիվ:

Պատարագիչ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյանը շնորհավորեց ներկաներին Հիսուս Քրիստոսի Համբարձման տոնի կապակցությամբ՝ նշելով, որ այս տարի Հայ եկեղեցու տոնացույցում Սուրբ Համբարձման տոնը համընկել է Հայ Եկեղեցու երանելի հայրապետներից մեկի՝ Մովսես Տաթևացու հիշատակության օրվա հետ: Այն հայրապետի, ով 17-րդ դարում եղել է Զորավոր Սբ. Աստվածածին եկեղեցու տարածքում գործող վանքի վանահայրը, և իր մեծագույն ավանդն է բերել Հայ Եկեղեցու բարգավաճման սուրբ գործում: Տոնի խորհուրդին անդրադառնալով՝ Տեր Հայրը հորդորեց, ի սրտե զղջալով, Տիրոջը դառնալ, ամուր մնալ հավատքի մեջ, բարի գործել՝ ի փառս Աստծո, չդադարել աղոթել, պահպանել միության կապը մեր Փրկչի հետ՝ Սուրբ Հաղորդության միջոցով: Մաղթեց ամենքին, որպեսզի ոչ ոք և ոչինչ այս աշխարհում չշեղի համբարձված Տիրոջ ցույց տված փրկության ճանապարհից՝ արժանանալով Նրա փրկագործ սիրույն, ողորմածությանն ու շնորհներին:

Քանի որ ամեն տարի Համբարձման տոնի օրը հիշատակվում է նաև 1441թ-ին Սսից հայոց Հայրապետական Աթոռի՝ կաթողիկոսական նստավայրի փոխադրումը Սուրբ Էջմիածին, Սուրբ Պատարագի ավարտին կատարվեց Հայրապետական մաղթանք, ապա՝ անդաստանի կարգ: Եկեղեցու համայնքի կողմից ուխտավոր հավատացյալներին մատաղ բաժանվեց:

Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցում հավատացյալները մինչև երեկոյան ժամերգությունը իրենց խոնարհումն ու երկրպագությունը բերեցին «Զորավոր» Ավետարանին:

Ուխտավորների թվում էին նաև Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի և ՀԲԸՄ Մալաթիայի հայորդյաց տան սաները, ովքեր, հաղորդակից լինելով «Զորավոր» Ավետարանի օրհնությանը, մինչ ժամերգությունը, Համբարձման տոնի ժողովրդական սովորության համաձայն, սուրբգրային վիճակներ էին բաժանում ուխտավորներին:

Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին զորավոր է կոչվել հետևյալ պատճառներով. առաջինը՝ եկեղեցին զորավոր է կոչվել այստեղ հանգչող Սբ. Անանիա առաքյալի հրաշագործ մասունքների շնորհիվ: Սակայն մի այլ պատճառ էլ է եղել, որ այդ «Զորավոր» անունը հաստատվի այս եկեղեցու վրա:

Մատենադարանի գիտաշխատող, պատմական գիտությունների թեկնածու Արսեն Հարությունյանը նշեց, որ 4060 համարը կրող, 292 մագաղաթյա թերթ ունեցող «Զորավոր» Ավետարանի գրման ստույգ թիվը, գրչի անունը և գրչության վայրը պահպանված չէ, միայն հիշատակարաններից հասկանալի է, որ Ավետարանը գնել է Վիշապիկի որդի Հակոբը և նվիրել Երևանի Երկուերեսանի եկեղեցուն (Նորքի զանգվածի եկեղեցիներից մեկն է եղել): «Այս ընթացքում բազմաթիվ երևանցիներ են ականատես եղել Ավետարանի բժշկարար զորությանը և դեռևս Երկուերեսանի եկեղեցում այն կոչվել է «Զորավոր» Ավետարան: Հետագայում «Զորավոր» Ավետարանը տեղափոխվում է Սբ. Անանիա առաքյալի անապատում կառուցված Սբ. Աստվածածին եկեղեցի, և նորակառույցը հռչակավոր Ավետարանի անունով հայտնի է դառնում որպես «Զորավոր» եկեղեցի: Ձեռագրում պահպանված է նաև կազմողի՝ նորոգողի հիշատակարանը, ով գրել է, թե ականատես է եղել Ավետարանի հրաշագործություններին, և ուսումնասիրողները ենթադրել են, որ այդ հիշատակարանի հիման վրա էլ ստեղծվել է գաղափարը, որ ձեռագիրը ունեցել է հզոր ուժ: Բացի արհեստավարժ գրչից ձեռագիրն աչքի է ընկնում նաև իր մանրանկարներով՝ լուսանցազարդերով, ճակատազարդերով, զարդագրերով, ավետարանիչներին բնորոշ սիմվոլիկ պատկերագրության զարդագրերով: Ըստ մանրանկարների գույների՝ Ավետարանը թվագրվում է որպես 15-րդ դարի ձեռագիր»,- հավելեց Արսեն Հարությունյանը:

Իսկ «Զորավոր» Ավետարան-ի հետ կապված հետևյալ ավանդությունն էլ կա, որ գրի է առել Սբ. Ղազար կղզում Մխիթարյան միաբանության ճանաչված ուսումնասիրողներից Գ. Ինճիճյանը: Ըստ որի՝ թշնամական արշավանքների ժամանակ կողոպտվել է Սևանա կղզու վանքը: Գողացված արժեքների թվում է եղել նաև հրաշագործ (զորավոր) մի Ավետարան, որն ինչ-որ ձևով լիճն է ընկնում: Լճից Զանգու (Հրազդան) գետի ջրով Ավետարանը հասնում է մինչև Երևան և հայտնվում աստվածապաշտ, հավատավոր մի կնոջ մոտ, որը և Սուրբ Գիրքը հանձնում է Սբ. Անանիայի վանքին: Այստեղ Ավետարանը պահվում է մինչև 19-րդ դարի վերջը:

Սբ. Մովսես Գ Տաթևացի հայրապետի գործունեությունն (1629-1632թթ.) անխզելիորեն կապված է հայ ժողովրդի և Հայ եկեղեցու վերազարթոնքի հետ: Նրա երեքուկեսամյա կաթողիկոսական տարիները Հայ եկեղեցու համար դարագլուխ է կազմում, և իրոք էլ նրանով է փակվում այն աղետալի և եղկելի շրջանը… Այս կետից սկսելով՝ կերպարանափոխ է լինում Հայոց հայրապետության վիճակը… Իր մասին վկայում են, որ «մաքրակենցաղ և սրբասուն էր, երկայնամիտ և ողորմած, որ զորավոր էր աստվածաշնորհ վարդապետությամբ և քաղցր քարոզությամբ, որով գիտեր հոգիներ շահել՝ «ուղղելով ի ճանապարհս արդարութեան»» (Օրմանյան «Ազգապատում»):

383 տարի առաջ՝ 1632թ, մայիսի 14-ին իր հոգին ավանդեց «Մայր Աթոռի և արևելահայության զարթոնքի նախահայր»՝ Սբ. Մովսես Գ Տաթևացի հայրապետը «ի վանս դամբարանի Սրբոյ առաքելոյն Անանիայի»: Որևէ տեղ նշված չէ, թե մահն ի՞նչ պայմաններում է վրա հասել, միայն հայտնի է, որ կաթողիկոսն այդ ժամանակ գտնվել է իրեն հոգեհարազատ վայրում՝

Սուրբ Անանիա առաքյալի անապատում: Երևանցիները նրան հողին հանձնեցին Կոզեռնի գերեզմանատանը՝ Կոնդում (Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու կողքին)։ Սբ. Մովսես Տաթևացու անունը հիշատակվում է Սբ. Պատարագի ընթացքում Սբ. Գրիգոր Տաթևացու անվան հետ:

Կարինե Սուգիկյան