Սաղմոս ԻԱ

Ի կատարած. Սաղմոս Դավթի առավոտյան օրհնության մասին: Մարգարեանում է Էմմանուելի խորհրդի մասին, քանզի նա է մեր համար նախապատրաստված առավոտը օրենքի գիշերից կամ կռապաշտության խավարից հետո՝ օգնելով մեր բնությանը հեռու մնալ դրանից: Նաև՝ խաչի չարչարաքների և մեռելներից հարության մասին է, երբ երևաց կիրակի առավոտյան՝ փարատելով գիշերվա տրտմությունը: Մարգարեանում է նաև հեթանոսների քրիստոնյա դառնալու մասին:

1. Աստուած, Աստուած իմ, նայեաց առ իս. ընդէ՞ր թողեր զիս. հեռի եղէ ի փրկութենէ իմմէ՝ վասն բանից յանցանաց իմոց:

Աստվա՛ծ իմ, Աստվա՛ծ, նայի՛ր ինձ, ինչո՞ւ լքեցիր ինձ, հանցանքներիս պատճառով հեռու մնացիր իմ փրկությունից:

Ջերմագին սիրո նշան է Աստծո անունը կրկնակի կանչելը: Նայի՛ր. ասում է, կարծես թե դարձրել է երեսն իրենից: Նաև Տերն այս բառերը հայտնապես աղաղակեց խաչի վրա. «Էլի՜, Էլի՜, լա՞մա սաբաքթանի» (Մատթ. 27:46): Ոչ թե Հորից կամ իր աստվածությունից լքված լինելու պատճառով, քավ լիցի, այլ՝ նկատի ունենալով մեր բնությունը և ադամական հին բնությունը, քանզի չի գարշում մերն իրենը համարելուց, որ լքվեցինք հանցանք գործելու պատճառով: Դրա համար աղաղակում էին առաջին արդարները և իրենց աղոթքներն էին մատուցում Տիրոջը: Ասում էր, Հա՛յր, եթե իմ մահով վճարեցի ադամական մեղքի համար, ապա ինչո՞ւ են հոգիները դժոխքում մնում: Հեռու մնացիր իմ փրկությունից. Ադամը հեռացավ իր փրկությունից ոչ այնքան պտուղը ճաշակելու պատճառով, որքան այն հանցանքների պատճառով, որ ասաց. «այս կինը, որ տվեցիր ինձ» (Ծննդ. 3:12): Բայց երեք թարգմանիչներ «հանցանքների պատճառով» չեն թարգմանել, այլ՝ Ակյուղոսը «կանչիցս» ասաց, Թեոդիտոն՝ «իմ վշտերի աղաղակից», Սիմաքոսը՝ «իմ ճգնություններից», ինչպես որ սրբերը կանչեցին, ճգնեցին և վշտալի աղաղակեցին և ինչո՞ւ չփրկվեցին, որովհետև մեծապես կարիք ունեին միջնորդի և փրկչի:

2. Աստուած իմ, ի տուէ կարդացի առ քեզ, և ինձ ոչ լուար, ի գիշերի, և ինձ ոչ անսացեր:

Աստվա՛ծ իմ, քեզ կանչեցի ցերեկով, բայց չլսեցիր ինձ, կանչեցի գիշերով՝ բայց չանսացիր ինձ:

Սրբերը գիշեր և ցերեկ աղոթում էին և հարատև խնդրում: Մինչդեռ Տերը նույնպես աղոթեց. «Հա՛յր իմ, եթե կարելի է» (Մատթ. 26:39), ինչո՞ւ, չէ որ մի էր Հոր և Որդու կամքը, բայց լսելի չեղավ, որպեսզի իր մահվամբ մարդկության փրկություն պատճառ դառնա և որ ցույց տա նրա իսկապես մարդ լինելը:

3. Դու ի սուրբս բնակեալ ես. և գովեալդ Իսրայէլի:

Դու ապրում ես սրբերի մեջ և գովերգվում Իսրայելում:

Երկնքում և Իսրայելում բնակվողը գովում է քեզ՝ քո գործերը: Դարձյալ ապրում ես սրբերի մեջ, այսինքն՝ արդարների՝ Աբրահամի, Իսահակի, Մովսեսի և չասաց, թե ապրում էիր, այլ՝ ապրում ես այժմ և հավիտյան:

4. Ի քեզ յուսացան հարքն մեր. յուսացան ի քեզ՝ և փրկեցեր զնոսա:

5. Առ քեզ աղաղակեցին. և կեցին. ի քեզ յուսացան և ոչ ամաչեցին:

Քեզ վրա հույս դրին հայրերը մեր, հույս դրին քեզ վրա, և դու փրկեցիր նրանց:

Առ քեզ աղաղակեցին ու ապրեցին, քեզ վրա հույս դրին և ամոթով չմնացին:

Նրանք, ում մեջ բնակվում ես, քեզ աղաղակեցին, որպեսզի փրկվեն իրենց հալածիչներից: Քեզ վրա հույս դրին. այսինքն՝ Տիրոջ վրա, որ մարդացավ և չամաչեցին: Դարձյալ, քեզ վրա հույս դրին  Հովսեփը, Դանիելը և թեև մարմնով փրկվեցին, սակայն հոգիները դժոխքից չփրկվեցին [մինչև Քրիստոսը դժոխքից ազատեց նրանց հոգիները]:

6. Այլ ես որդն եմ, և ոչ եմ մարդ. նախատինք մարդկան՝ և արհամարհանք ժողովրդոց:

Բայց ես որդ եմ և ոչ թե մարդ, մարդկանց համար նախատինք եմ և անարգանք ժողովուրդներին:

Հրեաների նախատինքի պատճառով կամ ծածկելով աստվածությունը մարմնով, ինչպես որ որդով կարթն է ծածկվում որսից: Եվ կամ կույսից միայն ծնվեց, այլ ոչ թե սերմից, ինչպես որ որդն է փայտից ծնվում: Կամ ինչպես որ մեր գեղեցիկ մետաքսե հանդերձները ստանում ենք շերամի որդից: Դարձյալ որդը փյունիկ հավն է, որ ինքն իրեն ողջակիզելուց հետո մոխիրներից նորից վերակենդանանում էր՝ նախապես որդն էր երևում, այնուհետև հավն էր թռչում:

7. Ամենեքեան որք տեսանէին զիս՝ արհամարհէին զինեւ. խօսէին շրթմամբք՝ և շարժէին զգլուխս իւրեանց:

Բոլոր ինձ տեսնողներն արհամարհում էին ինձ, խոսում շրթունքներով և շարժում գլուխներն իրենց:

Ավետարանը հայտնի է դարձնում իմաստուններին:

8. Յուսացաւ ի Տէր՝ և փրկեսցէ զնա. կեցուսցէ զնա, զի կամի զնա:

«Հույսը դրել է Տիրոջ վրա, դե թող փրկի ու ազատի նրան, եթե սիրում է նրան»:

«Թողե՛ք տեսնենք, արդյոք Եղիան կգա՞ նրան իջեցնելու» (Մարկ. 15:36):

9. Դու ես՝ որ հաներ զիս յարգանդէ. յոյս իմ ի ստեանց մօր իմոյ:

Դո՛ւ հանեցիր ինձ արգանդից, իմ հույսը դարձար մորս կաթով սնվելու օրից:

Հանել նշանակում է ստեղծել, ինչպես, օրինակ, ոստայնը, նաև ըստ Հոբի խոսքի, թե՝ «ոսկրերով, ջիլերով ես օժտել ինձ» (Հոբ 10:11): Քանզի Որդին է ստեղծում, ինչպես նաև Հայրը և Սուրբ Հոգին, ինչպես որ ասում է. «Սուրբ Հոգին կգա քո վրա, և Բարձրյալի զորությունը հովանի կլինի քեզ» (Ղուկ. 1:35): Իմ հույսը դարձար մորս կաթով սնվելու օրից. քանզի մարդկության փրկության հույսը մոր կաթով է կերակրվում: Դարձյալ կաթնակեր հասակից մինչև ծերություն մարդ հատուցում է ստանալու ըստ իր արժանիքների:

10. Ի քեզ անկայ ես յարգանդէ. յորովայնէ մօր իմոյ. դու ես Աստուած իմ:

Քեզ հանձնվեցի ես արգանդից, մորս որովայնից սկսած՝ դու ես Աստվածն իմ:

Որովհետև դու միայն գիտեիր ինձ, քանզի «արշալույսից առաջ ծնեցիր» ինձ (Սաղմ. 109:3) և իմ Աստվածն ես մորս որովայնից սկսած: Քեզ է պատշաճ իմանալ, որ հայրն ես բնությամբ, մորս որովայնից մարմին առնելուց հետո էլ ես Աստված եմ: Դարձյալ հանձնվեցի ես, քանզի ինչպես որ Բանը կատարյալ է իր հոր ծոցում, կատարյալ գտնվեց նաև մարդը կույսի ծոցում, կամ, ինչպես որ ասում է, Տիրոջ աղախնի ծոցում: Սովորություն է ասել որևէ իրադարձությունների կամ դեպքերի ժամանակ, թե այստեղից առաջացան այս բաները կամ խորհուրդները: Քանզի խոնարհվելը նաև կատարել է նշանակում, ըստ հրեշտակի, որ ասաց. «Նրա մեջ ծնվածը Սուրբ Հոգուց է» (Մատթ. 1:20) և մեր նման քառասունք պահելու կարիք չէր զգում, [այլ կատարեց օրենքը պահելու համար]:

11. Մի՛ ի բացեայ առնիր յինէն՝ զի նեղութիւնք մերձեալ են. և ոչ ոք է, որ օգնէ ինձ:

Մի՛ հեռացիր ինձնից, քանզի մոտ են վտանգները, և չկա մեկը, որ օգնի ինձ:

Այս նույն բանն ասվում է նաև Ավետարանում, թե աղոթքով խնդրում էր այն ժամի համար, որը շուտով գալու էր հրեաների կողմից:

12. Շուրջ եղեն զինեւ զուարակք բազումք, և ցուլք գէրք պաշարեցին զիս:

Բազում եզներ շրջապատեցին ինձ, և պարարտ ցուլեր պաշարեցին ինձ:

Եզները քահանաներն են, ցուլերը՝ դպիրները, իսկ պարարտ ցուլերը՝ փարիսեցիները, քանզի փափկանում էին ժողովրդի մեջ, պարարտացավ, այսինքն՝ հաստացավ և լքեց իր Տեր Աստծուն:

13. Բացին ի վերայ իմ զբերանս իւրեանց, որպէս առիւծ՝ զի մըռնչէ և յափշտակէ:

Մռնչացող և հափշտակող առյուծների պես ինձ վրա բացեցին բերաններն իրենց:

Առյուծը Պիղատոսն է կամ Հերովդեսը և իրենց զինվորները, ովքեր պատերազմում էին նրա դեմ և ծաղրում նրան, հափշտակելով նրան առաքյալների միջից և տանելով մահվան:

14. Ես որպէս ջուր հեղայ՝ և ցրուեցան ամենայն ոսկերք իմ. և եղեւ սիրտ իմ որպէս մոմ հալեալ ի մէջ որովայնի իմոյ:

Հոսեցի ես ինչպես ջուր, խախտվեցին իմ բոլոր ոսկորները, և սիրտս հալած մոմ դարձավ որովայնիս մեջ:

Խոսքը Տիրոջ քրտինքի մասին է, որպեսզի դրա միջոցով ապաքինվի մեր հիվանդ բնությունը: Խախտվեցին իմ բոլոր ոսկորները, այսինքն՝ սուրբ առաքյալները: Եվ սիրտս հալած մոմ դարձավ. այն սաստիկ երկյուղը, որ պատել էր իրեն և որ զարհուրում էր տագնապից: Նաև մեր սրտի չարիքները նրա սրտի սիրուց մոմի պես հալվեցին:

15. Չորացաւ որպէս խեցւոյ զօրութիւն իմ. լեզու իմ ի քիմս իմ կցեցաւ. և ի հող մահու իջուցին զիս:

Զորությունն իմ չորացավ խեցու նման, լեզուս կպավ քիմքիս, և ինձ իջեցրին մահվան հողի մեջ:

Մարմնի զորությունը, որ հողից էր, այլ ոչ թե աստվածությունից, ըստ Հոբի, թե. «Հանգել է գետնին զորությունը իմ» (Հոբ. 16:17): Քանզի մահացավ և լռեց և դրվեց մահվան հողի մեջ:

16. Շուրջ եղեն զինեւ շունք բազումք. և ժողովք չարաց պաշարեցին զիս:

Չորս կողմս բազում շներ հավաքվեցին, և չարագործների ամբոխն ինձ պաշարեց:

Ովքեր որդիներ էին կոչվում՝ շուն եղան:

17. Ծակեցին զձեռս իմ՝ և զոտս իմ. և թուեցին զամենայն ոսկերս իմ. նոքա հայեցան և տեսին զիս:

Ծակեցին ձեռքերն ու ոտքերն իմ, հաշվեցին բոլոր ոսկորներս, նրանք նայեցին ու տեսան ինձ:

Սա մեկնելու կարիք չկա: Հաշվեցին բոլոր ոսկորներս, որովհետև մերկացրեցին նրան Աստծո շնորհներից մերկացածները: Ոչ միայն նայեցին, թե ո՞ւր են հասել մեխերը, այլ տեսան ոսկորն ու մարմինը՝ մինչև արևի խավարելը:

18. Բաժանեցին զհանդերձս իմ ի մէջ իւրեանց. և ի վերայ պատմուճանի իմոյ վիճակս արկանէին:

Հագուստներս բաժանեցին իրար մեջ և պատմուճանիս վրա վիճակ գցեցին:

Քանզի նախ զինվորները վիճակ գցեցին միմյանց մեջ և ապա նոր բաժանեցին հագուստները: Եվ պատմուճանը, որն առանց կարի էր և որը Հայոց Աբգար թագավորն էր ուղարկել, ի նշան նրա անբաժանելի աստվածության, որը բոլորին լիապես տրվում է առանց հաշվի առնելու մեր արժանիքները, որպես վիճակ, որը չի ընտրում արժանավորին:

19. Դու, Տէր, մի՛ հեռի առներ զօգնութիւն քո յինէն. և Տէր յօգնել ինձ նայեաց:

Դու, Տե՛ր, օգնությունդ ինձնից հեռու մի՛ պահիր, այլ օգնի՛ր ինձ, Տե՛ր:

Ինչպես որ ասում էր, թե Հայրն ինձ հետ է:

20. Փրկեա՛ ի սրոյ զանձն իմ, և ի ձեռաց շանց՝ զմիամօրութիւն իմ:

Փրկի՛ր ինձ սրից, փրկի՛ր միամորիկիս շների ձեռքից:

Որովհետև նրա խարիսխները չխորտակվեցին: Եվ շների ձեռքից, քանզի միամորիկ էր: Աղոթում էր, որպեսզի մայրն էլ անձեռնմխելի մնար կատաղած շներից: Նաև եկեղեցուն հանձնում է Հոր գթությանը, քանզի նույն մոր ավազանից է ծնված:

21. Փրկեա՛ զիս ի բերանոյ առիւծու, յեղջերէ միեղջերոյ զխոնարհութիւն իմ:

Ազատի՛ր ինձ առյուծի բերանից և իմ խոնարհությունը՝ միեղջերուի եղջյուրից:

Սատանայի բերանը մահն է, իսկ մահվան եղջյուրը՝ մեղքը, միակերպ և հատուկ, որից աղոթում է, որ փրկվի մեր բնությունը, որն, ըստ Առաքյալի, խոնարհված էր մահվան երկյուղի տակ:

22. Պատմեցից զանուն քո եղբարց իմոց. ի մէջ եկեղեցւոյ օրհնեցից զքեզ:

Անունդ պիտի հռչակեմ իմ եղբայրներին, ժողովատեղում պիտի օրհնեմ քեզ:

Ամոթ չի համարում եղբայրներ անվանել առաքյալներին: Ժողովատեղում. ինչպես որ ասում է. «այն բոլորը, ինչ լսեցի Հորից, հայտնեցի ձեզ» (Հովհ. 15:15) և հայտնեցի, թե ինչո՞ւ է Աստված Հայր կոչվում, որովհետև միածին Որդի ունի:

23. Երկիւղածք Տեառն օրհնեցէ՛ք զՏէր. ամենայն զաւակն Յակոբվեան փառաւոր արասցէն զնա:

Աստվածավախնե՛ր, օրհնեցե՛ք Տիրոջը, և թող Հակոբի բոլոր զավակները փառաբանեն նրան:

Հակոբի բոլոր զավակները հեթանոսներն են, իսկ հրեաներից նրանք են, ովքեր դարձի կգան:

24. Երկիցէ ի Տեառնէ ամենայն զաւակն Իսրայէլի, զի ո՛չ արհամարհեաց՝ և ո՛չ անարգեաց Տէր զաղօթս աղքատիս, և ո՛չ դարձոյց զերեսս իւր յինէն. այլ ի կարդալ իմում առ նա՝ լուաւ ինձ:

Իսրայելի ողջ սերունդը երկյուղ պիտի կրի Տիրոջից, քանզի Տերը չարհամարհեց ու չանարգեց աղոթքն աղքատիս և երեսն ինձնից չշրջեց:

Որոնք ըստ բնության և որոնք էլ հավատքով որդիացան Իսրայելին: Քանզի չարհամարհեց աղքատին՝ օրենքին և մարգարեներին, և հեթանոսներից էլ Աստված երես չդարձրեց, երբ փնտրեցին նրան, այլ երբ կանչեցին իրեն, նա լսեց նրանց:

25. Ի քէն է գովութիւն իմ, յեկեղեցիս մեծս օրհնեցից զքեզ:

Քո մասին է գովքն իմ, մեծ հավաքներում պիտի օրհնեմ քեզ:

Որդու գովությունը Հորից է, ինչպես Հորդանանում, Թաբուրում և խաչելության ժամանակ: Մեծ հավաքներում. բոլոր հավատացյալների գլուխը՝ Քրիստոսը, օրհնում է Հորն իր անդամների հետ միասին:

26. Զուխտս իմ կատարեցից առաջի ամենայն երկիւղածաց նորա:

Ուխտս պիտի կատարեմ նրա բոլոր երկյուղածների առջև:

Այսինքն՝ որ մարգարեների միջոցով ուխտ արեցի փրկել մարդկությանը: Դարձյալ վերնատանը հաց ու գինիով՝ ասելով. «Այս է նոր ուխտի իմ արյունը» (Մարկ. 14:24): Բոլոր երկյուղածների առջև.  այնտեղ առաքյալներն էին, և ընդհանրապես Տիրոջից երկյուղածները նրանք են, ովքեր պահում են նրա մարմնի և արյան խորհուրդը:

27. Կերիցեն տնանկք՝ և յագեսցին. օրհնեսցեն զՏէր, որ խնդրեն զնա:

 Տնանկները պիտի ուտեն ու հագենան, Տիրոջը փնտրողները պիտի օրհնեն նրան:

Տնանկները դրախտից վտարվածներն էին, ինչպես նաև առաքյալները, որ դուրս եկան իրենց տներից և բոլոր հեթանոսները, ովքեր հանուն Տիրոջ զրկվեցին իրենց հայրենիքից: Պիտի օրհնեն նրան. կերան առաքյալները, օրհնեցին և Ձիթենյաց լեռ բարձրացան: Եվ ամեն տեղ օրհնությամբ և գոհությամբ են ճաշակում:

28. Կեցցեն սիրտք նոցա յաւիտեանս յաիւտենից. յիշեսցեն, և դարձցին առ Տէր ամենայն ծագք երկրի:

Նրանց սրտերը կապրեն հավիտյանս հավիտենից: Աշխարհի բոլոր ծայրերից մարդիկ կվերհիշեն ու կդառնան Տիրոջը:

Թեև ենթարկվելու են այս անցավոր մահվանը, բայց սրտերը հաստատուն են հավիտյան, ըստ այն խոսքի, թե. «Ով ուտում է իմ մարմինը և ըմպում իմ արյունը, հավիտենական կյանք ունի» (Հովհ. 6:55): Կվերհիշեն և կդառնան. հեթանոսները կհիշեն իրենց Արարչին և դեպի նա կդառնան, նաև ուտելով անմահ կերակուրը [Սուրբ Հաղորդությունը], կհիշեն մահաբեր պտղի մասին և Տիրոջը կդառնան՝ միշտ նրանից ճաշակելով և չհրաժարվելով կենաց փայտից՝ հիշելով Տիրոջ խոսքերը, թե. «Այս արե՛ք իմ հիշատակի համար» (Ղուկ. 22:19): Աշխարհի բոլոր ծայրերից. որովհետև այս ուխտը միայն մի ազգի համար չէ:

29. Երկիր պագցեն նմա ամենայն տոհմք ազանց. զի Տեառն է արքայութիւն, և նա տիրէ ի վերայ ամենայն հեթանոսաց:

Բոլոր ազգատոհմերը կերկրպագեն նրան, քանզի Տիրոջն է արքայությունը, և նա է տիրում բոլոր հեթանոսների վրա:

Բոլոր ազգատոհմերը և բոլոր լեզուները, որոնք լիացել են: Քանզի Տիրոջն է արքայությունը. դա նրա սեփականությունն է և ոչ ոքից չի վերցրել այն: Եվ նա է տիրում բոլոր հեթանոսների վրա. երբ քարոզվում է Ավետարանն ամբողջ տիեզերքով մեկ:

30. Կերան և երկիր պագին նմա ամենայն պարարտք երկրի. առաջի նորա անկցին ամենեքեան՝ որ իջանեն ի հող:

Լիացան և երկրպագեցին նրան երկրի բոլոր մեծամեծները, և ամեն ոք, որ գերեզման է իջնում, նրա առջև պիտի ընկնի:

Այսինքն՝ թագավորներն ու երկրի իշխանները և ավազանով պարարտացածները: Նրա առջև պիտի ընկնի. նկատի ունի մինչև գետին խոնարհվելով երկրպագելը՝ հիշելով այն, որ հողից են ստեղծվել և նորից հող են դառնալու և վերստին հարություն են առնելու հողից:

31. Անձն իմ նովաւ կեայ. և զաւակ իմ ծառայեսցէ նմա:

Նրանով է ապրում անձն իմ, և իմ սերունդը պիտի ծառայի նրան:

Դավիթն է այսպես ասում՝ հիշելով դժոխքից հոգիների ազատման մասին և իր որդիներին էլ պատվիրում է նրան ծառայել, և ովքեր որ ծառայում են, նրանք են Դավթի որդիները:

32. Պատմեսցի Տեառն ազգ՝ որ գալոցն է. պատմեսցեն զարդարութիւն նորա ժողովրդեան, որ ծնանելոցն է՝ զոր արար Տէր:

Գալիք սերունդներին պիտի պատմեմ Տիրոջ մասին, Տիրոջ գործած արդարությունը պիտի ավանդվի այն ժողովրդին, որ ծնվելու է:

Սա անշուշտ հեթանոսներին է վերաբերվում, որ գալու էին: Գալիք սերունդները պիտի պատմեն Տիրոջ մասին, թե Տիրոջ ազգն են, Քրիստոսի անդամներն ու ոսկորները, ըստ Առաքյալի, թե «Դուք մարմինն եք Քրիստոսի» (Ա. Կորնթ. 12:27): Եվ դարձյալ՝ դուք Քրիստոսի, Քրիստոս՝ Աստծո: Պիտի պատմեմ. նախ հավատացյալները հետագա սերունդներին պիտի պատմեն, այն ժողովուրդին, որ ավազանի միջոցով է ծնվելու, թե ինչ արեց Տերը, և  նրա արդարության ու փրկության մասին պատմելու են ազգից ազգ:

 

 

 

Վարդան Արևելցի, Մեկնութիւն Սաղմոսացն Դաւթի, Էջմիածին, 1797 թ.

Գրաբարից թարգմանեց Գայանե Թերզյանը