Երբ աստվածային սիրո լուսասփյուռ ճառագայթները մխրճվում են թանձր խավարի մեջ և թափանցում ամենուր, լույսի պայծառությունից մարդու սրտում հանդարտություն, ուրախություն, խաղաղություն է տիրում: Անհետանում է տագնապն ու անհանգստությունը, անորոշությունը և կասկածամտությունը, որովհետև լույսը պայծառացնում է մարդու հոգին, իսկ խավարն, իր սև քողով, ծածկում է կյանքի բացահայտման ուղին ու բնության երփներանգ բազմազանության համադրությունը և շրջապտույտ գործելով մարդու շուրջը՝ նրան պատում է ապագայի ու կյանքի հանդեպ անորոշության և վտանգի սպասման շղարշով: Իսկ աստվածային սիրո լույսը հեռացնում է մարդու էությունը պատած սևաթույր ամպերին և ուղենշում մշտապես կյանքն ապրելու և գործելու պատգամը, ցույց տալիս առաքինությունների մարգարիտներով զարդարված ուղին, մարգարիտներ, որոնք մարդու յուրաքանչյուր քայլի ընթացքում փայլում են՝ լուսավորելով անհատի կյանքի արահետը: Երբ Աստծու սերը նվազում է մարդու սրտում, խավարն անմիջապես հայտնվում է և գրավում սիրուց դատարկված սիրտը՝ բերելով ահ և երկյուղ: Հոգեթերապևտ Դմիտրի Ավդեևը գրում է` թերեւս երկրի վրա չկա որևէ անձ, որ չգիտի, թե ինչ է վախը: Վախը բնորոշ է մեղքի պատճառով անկում ապրած մարդու բնությանը, ով բնազդաբար վախենում է սպառնալիքներից: Այս երևույթի վերաբերյալ կատարվել են բազմաթիվ գիտական ուսումնասիրություններ, ինչպես նաև աստվածաբանական վերլուծություններ: Սակայն փորձենք լուսաբանել միայն որոշ տեսանկյուններ այս բարդ թեմայի վերաբերյալ:
Ի՞նչ է վախը: Հոգեբանական գրականությունը մեծ մասամբ նշում է, որ վախը հուզական վիճակ է, որն առաջանում է վտանգի կանխազգման դեպքում կամ վտանգավոր իրավիճակներում: Եթե ցավը որևէ վտանգի իրական ազդեցության հետևանք է, ապա երկյուղն առաջանում է այդ իրողության սպասման ակնկալումից, ապրումից: Այն կարող է արտահայտվել բազմաթիվ երանգներով կամ լինել տարբեր աստիճանների, ինչպես օրինակ` երկյուղ, ահ, սոսկում, սարսափ և այլն: Եթե վտանգի աղբյուրն անորոշ է, այս դեպքում գործ ունենք անհանգստության հետ:
Անհատի ոչ նորմալ արձագանքն իր վախերի հանդեպ բնորոշվում է ֆոբիաներով: Վախը կարող է լինել նաև հոգեկան խանգարման հետևանք, բայց կարող է ունենալ հոգևոր ծագում: Ավդեևը նշում է, որ իր աշխատանքային փորձառության ընթացքում հաճախ է հանդիպել մարդկանց, որոնք վախի մեջ են հայտնվել ոչ թե սովորական, այլ ինչ-որ անհասկանալի դրդապատճառների հետևանքով: Իր հետազոտությունները ցույց են տվել, որ այդ ամենի հիմքում ընկած է հոգևոր պատճառը: Նա համոզվել է, որ այդպիսի վախերը բժշկվում են Աստծո շնորհով: Հոգևոր գրականության մեջ նմանատիպ դեպքերը սակավ չեն: Հովհան Դամասկացին բնորոշում է վախի վեց տեսակ` դրանք անվանելով անվճռականություն, ամաչկոտություն, ամոթ, սարսափ, ապշահարություն, անհանգստություն: Գոյություն ունի նաև վախի մի տեսակ, որ կոչում ենք ահ, որը լինում է մտքերի մթագնման ժամանակ: Սակայն առավել վտանգավոր են շարունակական, այսպես կոչված կպչուն վախերը, որոնք կարող են լինել նաև դիվական հարձակման արդյունք: Այս դեպքում մարդիկ խորապես տառապում, տանջվում են իրենց վիճակից, սակայն ոչինչ չեն կարողանում անել: Երանելի Իգնատիոս Բրյանչանինովը նշում է, որ չար ոգիներն այնպիսի աննկատ խորամանկությամբ են գործում մարդու շուրջը, որ տվյալ անձը կարծում է, թե այդ մտածումների, պատկերների ու երազանքների հեղինակը հենց ինքն է, այլ ոչ թե դևերը: Եպիսկոպոս Բառնաբաս Բելյաևը բացատրում է, որ այս աշխարհի գիտունները, ովքեր չեն ընդունում դևերի գոյությունը, չեն կարող հստակ բացատրել կպչուն գաղափների, մտքերի ծագումն ու ազդեցությունը: Սակայն քրիստոնյան, բախվելով մութ ուժերին, մշտապես և անմիջականորեն պայքարելով դրանց դեմ, նույնիսկ երբեմն տեսանելի կերպով կարողանում է հստակ փաստեր տալ դևերի գոյության վերաբերյալ: Հանկարծակի հայտնված մտքերը, ինչպես ծովի փոթորկալից ալիքները, թափվում են մարդու վրա և շարունակաբար թույլ չեն տալիս հանգիստ և խաղաղ մտածումներ ունենալ: Փորձառու հոգևոր անձը զինվում է համբերությամբ, հոգևոր խոնարհությամբ, աղոթքով, հոգևոր կենցաղավարությամբ, և կարծես անվերջ պայքար է ընթանում: Հոգևոր մարդը հստակ գիտակցում է՝ որոնք են իր սեփական մտքերը և օտար մտքերը: Բայց ամբողջ պայքարը դեռ առջևում է: Օտար մտքերը հաճախ պնդում են, որ եթե մարդը չնահանջի և տեղ չտա իրենց, ապա իրենք չեն դադարի: Բայց մարդը շարունակում է աղոթել Աստծուն` ապավինելով Նրա ամենազոր աջակցությանը և չի ընկրկում: Եվ այդ ժամանակ, երբ մարդուն թվում է, թե իրապես այս պայքարն անվերջ է, և չի կարող ապրել հանգիստ, մաքուր և խաղաղ մտքով, այդժամ կպչուն մտածումները հանկարծակի անհետանում են: Սա նշանակում է, որ Աստծու լիառատ շնորհի էջքն է հանգրվանել անհատի հոգում, և դևերը նահանջում են: Մարդու հոգին ողողվում է լույսով, խաղաղությամբ, լռությամբ, մաքրությամբ և պարզությամբ:
Ժամանակակից մարդկանց սխալն այն է, որ նրանք մտածում են, թե պարզապես տանջվում են ինչ-որ մտքերից, բայց իրականության մեջ տառապում են նաև դևերի հարձակումներից: Այսպիսով, երբ մարդ փորձում է հաղթահարել միտքը մտքերի միջոցով, տեսնում է, որ վատ մտքերն ուղղակի մտքեր չեն, այլ կպչուն մտքեր են, որոնց հետ միայն մարդկային ուժերով կռիվ տալն անհնար է։ Դրանք կապված չեն որևէ տրամաբանության հետ և օտար են, կողմնակի են և պիղծ: Եթե տվյալ անհատը չի ընդունում Եկեղեցին, Աստծու շնորհը, Սուրբ Խորհուրդները, հոգևոր առաքինությունները, այդժամ նա ինչպե՞ս կարող է պաշտպանվել: Անշուշտ, սահմանավոր մարդու համար չափազանց դժվար է պայքարել հոգնություն և քուն չունեցող դևերի դեմ, որոնք գիշեր-ցերեկ հարձակում են գործում մարդու վրա: Եվ անպաշտպան, ինքնուրույն պայքարից սպառված մարդու հետ դևերն անում են այն, ինչ ուզում են:
Ըստ էության՝ վախի հիմքում ընկած է եսասիրության մեղքը: Օրինակ` ամբիոնից, բեմից նախքան ժողովրդի առջև հանդես գալը, անհատը երբեմն իր հոգու խորքում վախ, անհանգստություն է ապրում, քանի որ կարծում է, որ կարող է վատ հանդես գալ, լինել պակաս խելացի կամ ձախողել իր ելույթը, կարող է տպավորություն թողնել, թե ինքը պակաս տաղանդավոր է և այլն: Ուշագրավն այն է, որ երբ մարդ ընկալում է այդ խնդրի էությունը, հաշտվում է այն փաստի հետ, որ կարող է սխալվել կամ վրիպել, այլևս ավելի շատ չի մտածում, թե, ինչպես ասել, այլ՝ ինչ ասել, որն առաջին հերթին Աստծուն է հաճելի: Այդժամ իրադրությունը կտրուկ շտկվում է․ մարդու հոգում տիրում է խաղաղությունն ու հանդարտությունը: Սուրբ Գիրքն ասում է. «Իմաստության սկիզբը Տիրոջ երկյուղն է» (Առակ. 1:7):
Եթե մարդու հոգում չկա Աստծու երկյուղը, ապա նրա ներաշխարհում ծնվում են տարբեր նյարդահոգեբանական վախեր: Ճշմարտությունը փոխարինվում է կեղծ իրականությամբ: Եվ ինչպես Հովհաննես առաքյալն է նշում. «Սիրո մեջ երկյուղ չկա, և կատարյալ սերը հեռու է վանում երկյուղը, որովհետև երկյուղը տանջանքի ենթակա է, և ով երկնչում է, կատարյալ չէ սիրո մեջ» (Ա Հովհ. 4:18): Արդ, պարզորոշ է, որ վախի ներկայությունը մարդու սրտում և հոգում սիրո պակասի կամ բացակայության հետևանք է:
Հովհաննես Մանուկյան
Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի