Սուրբ Բարսեղ եպիսկոպոսի ճառն այն մասին, որ Աստված չէ չարիքի պատճառը

Բազում են մեզ ուսուցանվող վարդապետության օրինակները, որոնք Դավթի քահանայական սաղմոսների միջոցով ցույց են տալիս, որ ինքը՝ Դավիթը, զորացած էր Սուրբ Հոգով: Մարգարեն, իր կրքերի մասին մեզ պատմելով և իր առաքինասեր կյանքից օրինակներ բերելով, այդ առակավոր խոսքերի միջոցով մեզ հայտնապես ուսուցանում է համբերություն ունենալ, երբ, օրինակ, ասում է. «Տե՜ր, որքա՜ն շատացան ինձ նեղողները» (Սղմ. Գ 2):

Երբեմն էլ սաղմոսերգուն Աստծու բարերարության հետ է մեզ «ծանոթացնում» և մատնացույց անում Տիրոջ զորավոր օգնականությունը, որը Նա շնորհում է Իրեն ճշմարտապես խնդրողներին: Այս առթիվ էլ Դավիթն ասում է. «Երբ ձայն տվի, իմ արդարության համար լսեցիր ինձ, Աստվա՛ծ» (Սղմ. Դ 2)՝ իր այս խոսքով երկրորդելով Եսայի մարգարեի արտահայտած այն միտքը, որ ամփոփված է հետևյալ խոսքի մեջ. «Մինչև դու խոսես, Նա կասի. «Ահա հասել եմ»» (Ես. ԾԸ 9), այսինքն՝ դու դեռ Աստծուն չդիմած՝ Նա կլսի քո կանչի ձայնը:

Դարձյալ, սաղմոսերգուն Աստծուն պաղատել ու աղոթել է ուսուցանում մեզ՝ հետևյալ օրինակով փորձելով մեղքի մեջ եղողներին հաշտեցնել Տիրոջ հետ. «Տե՛ր, Քո զայրույթով մի՛ հանդիմանիր ինձ և Քո բարկությամբ ինձ մի՛ խրատիր» (Սղմ. Զ 2): Իսկ տասներկուերորդ սաղմոսում էլ Դավիթը փորձության մեջ ընկած մարդու պայքարն է մատնանշում՝ ասելով. «Տե՛ր, մինչև ե՞րբ պիտի իսպառ մոռանաս ինձ, մինչև ե՞րբ երեսդ պիտի դարձնես ինձնից» (Սղմ. ԺԲ 1):

Անաստվածներն իսկույն չարությամբ են լցվում, երբ իրենց կյանքում որևէ չնչին փորձության են բախվում, և դա դեռ ա՛յն դեպքում, երբ այդ փորձությունը լուրջ դժբախտության չի հանգեցնում: Սակայն այդ ամբոխը միանգամից սկսում է տարակուսել իր մտքում, թե արդյոք գոյություն ունի՞ Աստված, որը խնամք է տանում աշխարհի հանդեպ, որը տեսնում է յուրաքանչյուրի վիշտն ու ցավը և Իր շնորհներն է բաժանում ամենքին՝ ըստ արժանվույն:

Իսկ երբ նման մարդիկ տեսնում են, որ իրենց պատահած դժվարությունները շատ են երկարում, հաստատապես իրենց չար «աղանդին» են հանգում և սրտում վճռականորեն ամրագրում են, որ Աստված գոյություն չունի. «Անզգամն ասաց իր սրտում. «Աստված չկա»» (Սղմ. ԺԳ 1): Եվ ապա, իրենց մտքում դրոշմելով այս խորհուրդը, այդուհետ այդպիսիք անզսպելիորեն սկսում են ամեն տեսակի մեղքեր գործել:

«Քանի որ, եթե չկա այնպիսի մեկը, որը տեսնում է ամեն ինչ և որը յուրաքանչյուրին փոխհատուցում է ըստ իր ապրած կյանքի արժանավորության,- խորհում են այդ անօրենները,- ի՞նչն է, ուրեմն, արգելում հարստահարել աղքատին, սպանել որբերին, սրախողխող անել այրուն և օտարականին ու, առհասարակ, հանդգնել ամեն տեսակի անօրենություն գործել և անմաքուր ու պիղծ ախտերի, զանազան անասնական ցանկությունների մեջ թաթախվել (հմմտ. Սղմ. Գ 1): 

Ուստի և, կարծելով, թե Աստված չկա, ամենքը ապականվում ու պղծվում են իրենց ձեռքի գործերով: Մինչդեռ հակառակ դեպքում, եթե մարդ իր հոգում չմոռանա Աստծու գոյության մասին, անհնար է, որ խոտորվի արդարության ճանապարհից:

Ինչո՞ւ ազգերը մատնվեցին թյուր մտքերի և սկսեցին անվայել բաներ անել (հմմտ. Հռոմ. Ա 28): Ո՞չ արդյոք այն պատճառով, որ ասացին, թե՝ «Աստված չկա» (Սղմ. ԺԳ 1): Ինչո՞ւ անարգ կրքերի մեջ ընկան և ինչո՞ւ նրանց էգերը բնական կարիքները փոխանակեցին անբնական կարիքներով, արուներն էլ արուների հետ սկսեցին խայտառակ անամոթություններ գործել (հմմտ. Հռոմ. Ա 26-27): Ո՞չ արդյոք այն պատճառով, որ անեղծն Աստծու փառքը փոխեցին՝ նմանեցնելով այն անասունների, չորքոտանիների և սողունների (հմմտ. Հռոմ. Ա 23):

Արդ, ուրեմն, անզգամ է այն մարդը, որն, իսկապես անմիտ ու անխորհուրդ լինելով, ասում է՝ «Աստված չկա» (Սղմ. Գ 1): Այսպես ասողներին հավասարամիտ ու ոչ պակաս անզգամ են նրանք, ովքեր ասում են, թե Աստված է չարիքի պատճառը: Այսպիսիք ևս, այն առաջինների հետ «համապատիվ» լինելով, դարձյալ մեղանչում են. և՛ Աստծու գոյությունը մերժողը, և՛ Աստծուն չարի պատճառ համարողը ուրանում է Բարին՝ մեկը «այն ամենևին գոյություն չունի» ասելով, իսկ մյուսը՝ Բարուն «ոչ բարի» սահմանումը տալով:

«Քանի որ, եթե Աստված չարիքի պատճառ է, ապա այդտեղից հետևում է, որ Նա բարի չէ», կարծում են Աստծուն չարիքի պատճառ համարողները: Ուստի և այս երկու «տեսակի» անզգամներն էլ ուրանում են Բարին: Այդպիսիք ասում են. «Որտեղի՞ց են, ուրեմն, ի հայտ գալիս հիվանդությունները, տարաժամ մահերը, ինչո՞ւ են հիմնավեր կործանվում քաղաքները՝ իրենց ողջ բնակչությամբ, ինչո՞ւ են նավաբեկություններ ու պատերազմներ տեղի ունենում, որտեղի՞ց են ծագում ժանտախտները: Ուրեմն,- խորհում են նրանք,- քանի որ այս ամենը չարիք է, ուստի և չար է Աստծու ստեղծած արարչությունը»:

Իսկ ես ա՛յս կասեմ. մի՞թե այլևս բամբասելու ուրիշ նյութ չունեք, որ անցել եք Աստծո՛ւ մասին բամբասելուն: Արդ, քանի որ սա հույժ կարևոր խնդիր է, եկե՛ք մեր խոսքերի խոստովանությունը լսելու և ջանասիրաբա՛ր փորձեք ընդունել մեր հավաստի ու անխառնափնթոր մեկնությունը, որը մենք պիտի մատուցենք ձեզ:

Նախ և առաջ մեր մտքում հաստատապես պետք է իմանանք, որ մենք բարի Աստծու արարածներն ենք ու Նրա կողմից ենք փոքր ու մեծ օգնականություն ստանում և ենթակա ենք մեզ համար նախախնամած Տիրոջ տնօրինությանը: Եվ բնավ չենք չարչարվում՝ առանց Աստծու կամքի, ուստի անհրաժեշտ է յուրաքանչյուր չարչարանք՝ իբրև Աստծու կամքի թույլտվությամբ տեղի ունեցող երևույթ, որքան էլ այն վնասակար լինի մեզ համար, մտովի որպես դեպի լավագույնը տանող մի խորհուրդ ընդունենք:

Աստծու կողմից են մեզ վրա հասնում մահերը, սակայն ամեն մահ չէ, որ սարսափելի է, այլ միայն՝ մեղավորի մահը, որովհետև վերջինիս համար իր մահվամբ դժոխային տանջանքների սկիզբն է դրվում: Բայց և դժոխքի չարիքների պատճառն Աստված չէ, այլ մենք՝ ինքներս, քանի որ մեղքի սկիզբն ու արմատը մեր ունեցած ինքնիշխանությունն է:

Մինչդեռ մեղսասեր մարդիկ, այն դեպքում, երբ հարկավոր էր հեռու մնալ չարից ու զերծ լինել ամեն տեսակի դժբախտությունից, հաճույքով լեցուն մեղքերի պատրանքներին տրվելով՝ իրենք իսկ հանդիսացան իրենց՝ վտանգների մեջ ընկնելու պատճառը: Արդյոք որևէ մեկը կարո՞ղ է առավել պատճաշ ու դիպուկ խոսքով բնութագրել իրերի այս դրությունը:

Արդ, ուրեմն, չարը մեր զգայությունների մեջ է ու այնտե՛ղ է, որ չարը գոյություն է ստանում: Եվ մեր մեջ հաստատվում է չարի այդ բնությունը՝ անիրավությունը, պագշոտությունը, անզգամությունը, երկչոտությունը, նախանձը, սպանություն գործելու հակումը, կախարդություններ անելու հանդգնությունն ու զանազան խորամանկությունները, ինչպես և սրանց «ազգակից» շատ այլ ախտեր, որոնք աղտեղում են Արարչի պատկերով ստեղծված մարդու հոգին՝ խավարեցնելով նրա գեղեցկությունը:

Դարձյալ՝ մենք չար ենք համարում մեր զգայությունների համար տաժանելի ու վնասակար երևույթները՝ մարմնական հիվանդությունները, վերքերն ու մեզ անհրաժեշտ բարիքների կարոտությունը, անփառությունը, նվազ ունեցվածքը, ընտանիքի անդամների վախճանը: Այս բոլորը, սակայն, իմաստուն և բարի Տիրոջ կողմից թույլատրվում են՝ մեզ օգտակարություն բերելու նպատակով: Քանի որ, օրինակ, հարստությունը «հեռու է պահվում» մարդուց՝ վերջինիս կողմից այն չարաչար կերպով ծառայեցնելու միտումը չեզոքացնելու և ուրիշներին զրկանքների ենթարկելու պատճառով սեփական անձը ապականելու հնարավոր վտանգը կանխելու նպատակով:

Հիվանդությունները «թույլատրվում» են Տիրոջ կողմից, քանի որ ավելի բարվոք կլինի հիվանդության մեջ ընկած տվյալ մարդու համար, որ իր մարմնի անդամները այդ հիվանդության շղթաներով կապված լինեն, քան թե անարգության ենթարկվեն՝ մեղքեր գործելու պատճառով: Մահը վրա է հասնում, երբ լրանում է մարդու կյանքի սահմանը, որn ի սկզբանե յուրաքանչյուի համար սահմանել է Աստծոu արդար դատաստանը՝ ժամանակների հեռվից իսկ կանխապես տեսնելով յուրաքանչյուրի համար օգտակար վախճանը:

Ժանտախտը, փոթորիկներն ու սաստիկ հեղեղները պարզ միջոցներ են, որ «կիրառվում» են այս կամ այն քաղաքի բնակիչներին ու այս կամ այն ազգին իրենց ահասարսուռ չափերի հասած մեղքերի համար պատժելու նպատակով: Արդ, ուրեմն, ինչպես որ հիվանդություններից ապաքինող բարի բժիշկն է «չարչարում» ու ցավեցնում հիվանդի մարմինը՝ այդ հիվանդությա՛ն դեմ մարտնչելով, և ոչ թե՝ չարչարվող հիվանդի, այդպես էլ բարի Աստված փրկություն է շնորհում մարդկանց՝ նրանց «մասնավոր» տանջանքների ենթարկելու միջոցով:

Դու բժշկի մասին չարը չես խոսում, երբ նա քո բժշկության նպատակով մարմնիդ վիրավոր մասը կտրում և քեզ հույժ ցավեցնում է, կամ էլ, առհասարակ, մարմնիցդ մի ամբողջական անդամ է հեռացնում, այլ դեռ մի բան էլ ունեցվածքիցդ բաժին ես տալիս այդ բժշկին ու նրան «փրկիչ» ես անվանում, քանի որ մարմնիցդ մի փոքր հատված հեռացնելով՝ նա կանխում է հիվանդության տարածումը ողջ մարմնովդ:

Սակայն երբ տեսնում ես այս կամ այն քաղաքի կործանումն՝ իր բնակչությամբ, կամ փոթորկի պատճառով նավի՝ ծովի մեջ ընկղմվելը, այդ ժամանակ լեզուդ չի դադարում հայհոյությամբ չարախոսել ճշմարիտ Բժշկի ու Փրկչի դեմ: Մինչդեռ հարկավոր էր գիտենալ, որ Տերը չափավոր չարչարանքերի միջոցով «բժշկում» է մեղավոր մարդկանց և Աստծու այդ խնամարկությունից մարդիկ ամենաօգտակարն են քաղում:

Իսկ երբ ախտը բժշկությունից ավելի «զորավոր» է գտնվում, այդժամ անհրաժեշտ է լինում այդ անպիտան «հատվածը» անդամահատել, որպեսզի հիվանդությունը՝ խորանալով, մնացյալին ևս չվարակի: Արդ, ուրեմն, ինչպես որ մարմնի որևէ մասի անդամահատության և ցավեցվելու «միջոցով»՝ բժշկություն գտնելու անհրաժեշտությունը բժշկի անձով պայմանավորված չէ, այլ՝ հիվանդությամբ, այդ նույն կերպ էլ քաղաքների՝ ապականության ենթարկվելն ու մեղքերի թիվ և հաշիվ չունենալը պատճառ են դառնում վրա հասնող պատուհասների համար, մինչդեռ բոլորը ամեն տեսակի մեղադրանքներ են բարդում Աստծու վրա: 

«Սակայն եթե Աստված զերծ է չարիքի պատճառը լինելուց,- ասում են վերոնշյալ մարդիկ,- ապա ուրեմն ինչպե՞ս է Աստված ասում, թե՝ «Ես եմ, որ հաստատեցի լույսը և ստեղծեցի խավարը, Ես եմ, որ խաղաղություն եմ անում և հաստատում չարը» (Ես. ԽԵ 7), կամ թե՝ ինչպե՞ս է գրված, որ «չարիքներ իջան Տիրոջից Երուսաղեմի դռների վրա» (Միք. Ա 12), նաև, թե՝ «քաղաքում այնպիսի չարիք չի լինի, որ Տերն արած չլինի» (հմմտ. Ամովս Գ 6):

Նաև,- ասում են,- Մովսեսի մեծ օրհներգության մեջ Տերն ասում է՝ «Տեսե՛ք, տեսե՛ք, որ Ես եմ միայն, և Ինձնից բացի ուրիշը չկա: Ես եմ սպանում և Ես եմ փրկում, Ես եմ հարվածում և Ես եմ բժշկում» (Բ Օր. ԼԲ 39)»: Եվ այս կերպ նման անզգամ մարդիկ Սուրբ Գրքի այս իմաստուն մտքերն իբրև բամբասանք ուղղում են Աստծու դեմ՝ ասելով, թե Տերն է չարիքի պատճառն ու արարողը:

Սակայն երբ Աստված ասաց, թե՝ «Ես եմ, որ հաստատեցի լույսը և ստեղծեցի խավարը» (Ես. ԽԵ 7), այդ խոսքով Իր՝ բոլոր արարածների Արարիչ լինե՛լը մատնացույց արեց, ա՛յն արարածների, որոնք որ հետագայում չարի «ստեղծողները» եղան: Ուստի դու մի՛ կարծիր նաև, թե այլ ոք էր լույսի «պատճառը», և այլ մեկը՝ խավարի, քանի որ արարածների այդ հակառակամետ կարծիքը փարատելու համար արարիչ ու ստեղծագործ Աստված ասաց Իր այդ խոսքը, որպեսզի դու չխորհես, թե հուրը մեկ այլ արարիչ ունի, ջուրը՝ ուրիշ, օդը՝ այլ, և հողը՝ ուրիշ: Այլ այդ տարրերը իրենց բնությունների՛ պատճառով են, որ քեզ միմյանց «հակասող» են թվում: Մինչդեռ մարդկանցից ոմանք, թյուրըմբռնման մեջ ընկնելով՝ մեղանչեցին ու բազմաստվածության ընթացքով խոտորեցին իրենց ուղին:

«Ես եմ, որ խաղաղություն եմ անում և հաստատում չարը» (Ես. ԽԵ 7) խոսքերով էլ Տերը ա՛յն մասին է վկայում, որ Ինքը հավիտյան խաղաղություն է անում քեզ համար, երբ Իր գեղեցիկ ուսուցումների շնորհիվ խաղաղեցնում է քո միտքն ու հանդարտեցնում է մեղքերի հակումը, որ դու ունենում ես հոգուդ խռովքի պատճառով:

«Աստված է, որ հաստատում է չարը» (հմմտ. Ես. ԽԵ 7), այսինքն՝ չարը փոփոխելով՝ զարդարում է այն ու բարության է փոխակերպում, որպեսզի մարդը, իրենից հեռու մղելով չարությունը, բարի բնությամբ զգեստավորվի: Չէ՞ որ ասվում է՝ «սուրբ սի՛րտ հաստատիր իմ մեջ, ո՜վ Աստված» (Սղմ. Ծ 12), այսինքն՝ «փոխակերպի՛ր այն, որը չարությամբ մաշվել է ու նորոգի՛ր իմ այդ սիրտը»:

Եվ չէ՞ որ այդ միևնույն Սուրբ Գրքում նաև ասվում է. «Որպեսզի երկուսին դարձնի մի նոր մարդ» (հմմտ. Եփս. Բ 15), որ նշանակում է ոչ թե ոչնչից գոյացնել, այլ՝ փոփոխության ենթարկել եղածը, այսինքն՝ այնպես անել, որ մարդը Քրիստոսով նոր արարած դառնա (հմմտ. Գաղ. Զ 15): Եվ դարձյալ, չէ՞ որ Մովսեսն էլ է ասում՝ «մի՞թե Նա քո այն Հայրը չէ, որ հայտնապես արարեց քեզ» (հմմտ. Բ Օր. ԼԲ 6): Այս կերպ նաև Մովսե՛սն է մեզ ուսուցանում, թե ինչպես է պետք ընդունել Արարչին, որն Իր բամաթիվ բարի գործերի համար «Տեր» անունով է կոչվում:  

Արդ, ուրեմն, խաղաղություն անելը նույնն է, թե՝ խաղաղություն ստեղծել, իսկ չարը հաստատելն էլ նույնն է, թե՝ այն փոփոխել ու բարության վերածել: Իմացի՛ր, որ Տերը խաղաղությունը «գործարկում» է ընդդեմ պատերազմների զորության, իսկ չարը «հաստատում» է պատերազմի ու հակառակորդի զորքերի կողմից մեր հարազատ սահմանների հանդեպ ոտնձգությունները «թույլ տալու» եղանակով, ինչն իր հետ տքնություններ, վախեր, քրտինք, վերք ու սպանություններ է բերում, և այդ պատերազմներն էլ պատճառ են դառնում կործանումների, ստրկության մատնվելու, գերության տարվելու և ողորմելի վիճակում հայտնվելու համար:

Երբ զորքերը տառապալից կերպով մարտնչում են պատերազմական դաշտում, այդպիսով Աստծու դատաստանով սահմանված իրենց արժանի տանջանքներն են կրում՝ այդ պատուհասին ենթարկվելու «միջոցով»: Եվ, իսկապես, մի՞թե դու կկամենայիր, որ Սոդոմն իր այդքա՜ն պիղծ գործերի պատճառով հրակեզ չլիներ կամ արդյո՞ք ճշմարիտ կլիներ, որ Երուսաղեմը չկործանվեր և Տաճարը «չամայանար»՝ Տիրոջ նկատմամբ հրեաների գործած այդքա՜ն անօրենություններից հետո: Եվ այս բոլորը, արդարև, ո՞ւմ միջոցով պիտի լիներ, եթե ոչ՝ հռոմեացիների, որոնց ձեռքը մատնեցին մեր Տիրոջը հրեաներն իրենց կյանքի օրերում: Ուրեմն, իրավացիորեն պատերազմական չարիքը արժանավորապես է վրա հասնում:

Ուստի և դու «Ես եմ սպանում և Ես եմ փրկում» (Բ Օր. ԼԲ 39) խոսքը ևս պատրաստ մտքո՛վ ընդունիր, քանի որ պարզամիտների համար այս խոսքը երկյուղելու առիթ է դառնում: Իսկ ահա «Ես եմ հարվածում և Ես եմ բժշկում» (Բ Օր. ԼԲ 39) խոսքի նշանակությունն էլ արդեն սերտեցինք, համաձայն որի՝ իբրև պատիժ Տերը երկյուղալի հարվածներ է հասցնում, իսկ իբրև բժշկություն Իր սերն է դրսևորում:

Արդ, դու հնարավորություն ունես կատարելապես հասկանալու ասված խոսքերի իմաստը, որ հետևյալն է. «Ես սպանում եմ՝ մեղքերի համար, և փրկում՝ արդարության համար», քանի որ «որքան մեր այս արտաքին մարդը քայքայվում է, այնքան ներքինը նորոգվում է» (հմմտ. Բ Կորնթ. Դ 16): Այսինքն՝ Տերը ո՛չ թե մեկին սպանում է, իսկ մյուսին՝ փրկում, այլ այն նույն մարդուն, որին Տերը սպանում է, այդ մահվան «միջոցով» նաև փրկո՛ւմ է նրան, և ում որ հարվածում է, նրան նաև բժշկո՛ւմ է՝ համաձայն Առակաց գրքի այն խոսքի, որն ասում է. «Դու նրան գավազանով կհարվածես, բայց նրա անձը կփրկես մահից» (Առակ. ԻԳ 14): Ուրեմն, Տերը հարվածներ է տեղում մարմնի վրա, որպեսզի բժշկի հոգին, և սպանում է մեղքերը, որպեսզի ապրեցնի արդարությունը:

Իսկ ահա «չարիքներ իջան Երուսաղեմի դռների վրա» (հմմտ. Միք. Ա 12) խոսքն իր նախապատմությունն ունի: Ո՞ր «չարիքի» մասին է խոսքը. «կառքերի ու երիվարների դղրդյունի» (հմմտ. Միք. Ա 13): «Քաղաքում այնպիսի չարիք չեղավ, որ Տերն արած չլիներ» (հմմտ. Ամովս Գ 6) խոսքը լսելիս էլ իմացի՛ր, որ մեղավորների վրա տեղացող այդ չարիքի «նպատակը» վերջիններիս մեղսալի ճանապարհը ուղղելն ու նրանց դեպի փրկություն առաջնորդելն էր:

Չէ՞ որ գրված է, թե «Ես չարչարեցի ու սոված պահեցի քեզ, որպեսզի այդպիսով բարիք անեմ քեզ համար» (հմմտ. Բ Օր. Ը 3), ուստի և այդ եղանակով Տերը անիրավությունների անչափությունն է զսպում, ինչպես որ մի մեծ ու ծանր արգելակով հոսման ընթացքը կդադարեցներ:

Ահա այս պատճառով են քաղաքների բնակիչների ու տարբեր ազգերի վրա հասնում հիվանդությունները, փոթորիկներն ու հողի անբերրիությունը, ամեն մարդու հանդիպող այս կամ այն կենցաղային խոշոր դժվարությունները, որոնք կանխում են իրական չարության տարածումը: Թվարկված «չարիքները», որ Աստծու կողմից են պատուհասվում, ի չիք են դարձնում ճշմարի՛տ չարիքները, քանի որ մարմնական չարչարանքներն ու արտաքին վտանգները մեր մեղքերն են կանխում:

Արդ, ուրեմն, Աստված վերացնում է չարը, ուստի չի կարող չարիքն Աստծուց լինել, քանի որ բժիշկը բուժում է հիվանդությունը, և ո՛չ թե՝ հիվանդություն գցում մարմնի մեջ: Իսկ ահա քաղաքների կործանումները, երկրաշարժերն ու հեղեղները, զորականների կորուստը, նավաբեկությունները, բազմաթիվ մարդկանց մահը և՛ ցամաքի վրա, և՛ ծովում, և՛ օդի, և՛ հրի մեջ, ինչ պատճառով էլ որ դա եղած լինի, ողջ մնացածների համար ողջախոհության կոչ է, քանի որ Աստված տանջանքների մատնելու միջոցով ողջախոհացնում է ամենազանազան չարությամբ բռնված մարդկանց։

Մի խոսքով՝ իրական չարիքը մեղքն է, որ մանավանդ արժանի է «չար» անվանը: Այդ չարիքը մեր հաճությամբ է տեղի ունենում ու մեզնից է կախված՝ մենք չարից հեռո՞ւ կմնանք, թե՞ չարագործ կդառնանք: Շատերն իրենց քաջագործության սխրանքներով մեզ օրինակ են ցույց տալիս: Այդպիսի մեկն էր, օրինակ, Հոբը, որը, մեկ վայրկյանում կորցնելով իր զավակներին, զրկվելով ողջ ունեցվածքից և խոցերի տանջանքներին մատնվելով՝ այդ ամենն իբրև իր հանցանքների քավություն և բժշկություն ընդունեց: Այդ նույն կերպ նաև Դավիթը իր կյանքի օրերում ամոթանքի արժանացավ՝ գիտակցելով, սակայն, որ դա հատուցումն էր իր ունեցած մեղավոր ցանկությունների համար:

Եվ դարձյալ, մենք ուրիշ շատ օրինակներ էլ գիտենք, երբ Աստծու արդար դատողությունը մեզ վրա է թափում իր ահեղագույն ցասումը, որպեսզի այդպիսով ողջախոհ դարձնի նրանց, ովքեր դյուրությամբ սողոսկում են մեղքի մեջ: Զորօրինակ՝ գետինը պատռվեց և Դաթանն ու Աբիրոնը հողի տակ անցան (հմմտ. Թվ. ԺԶ 31-32): Այստեղ, սակայն, ո՛չ թե Դաթանն ու Աբիրոնը, նման պատուհասի ենթարկվելով ու դժոխք իջնելով, ավելի լավը դարձան, այլ իրենց թողած օրինակով ուրիշների՛ն ուսուցանեցին ողջախոհ լինել:

Նույն կերպ նաև փարավոնը՝ իր ողջ զորքով, խեղդվեց ծովում (հմմտ. Ելք ԺԴ 28): Այդպես կործանվեցին նրանք, ովքեր առաջ բնակվում էին Պաղեստինում: Սակայն երբ դու լսես առաքյալի խոսքը «կորստյան համար նախատեսված բարկության առարկա անոթների մասին» (հմմտ. Հռոմ. Թ 22), մի՛ կարծիր, թե ի սկզբանե Աստված փարավոնին հենց դրա համար էր ստեղծել, քանի որ այդ դեպքում հարցականի տակ կդրվեր Արարչի արդարությունը: Այլ, երբ լսես այդ «անոթների» մասին, իմացի՛ր, որ մեզնից յուրաքանչյուրն է այդ անոթը, որին այս կամ այն վախճանն է սպասում՝ ըստ իր ունեցած առավել կամ նվազ արժանիքների:

Եվ ինչպես որ մի մեծ տան մեջ մեկը ոսկյա անոթ է, մյուսը՝ արծաթյա, մյուսն էլ՝ խեցե կամ փայտյա (հմմտ. Բ Տմթ. Բ 20), և յուրաքանչյուրը ծառայեցվում է ըստ իր նյութի պատվավորության, այսկերպ էլ նա, ով ոսկեղեն անոթ է, անմիաձույլ է մեղքին ու աննենգ բարք ունի, իսկ նա, ով արծաթյա անոթ է, նախորդից առավել նվազ արժանավորություններ ունի: Նա, ով խեցեղեն անոթ է, երկրային բաների մասին է խորհում ու այդկերպ իր խորտակումն է նախապատրաստում, իսկ փայտյա անոթ է նա, ով դյուրությամբ մեղքի աղտեղությամբ է տարվում ու հավիտենական հրի նյութ է դառնում:

Այս նույն կերպ էլ նա, ով բարկության անոթ է, իր մեջ կրում է սատանայի ողջ զորությունն ու իրենից տարածվող ժահահոտության պատճառով էլ որևէ բանի պիտանի չէ, այլ միայն խանգարում է մյուսներին և միայն կորստյան մատնվելուն է արժանի լինում: Այս իսկ պատճառով, քանի որ այդպիսի անոթ դարձած փարավոնին կործանումն էր պատշաճում, որովհետև նա իր սաստիկ չարության պատճառով ենթակա չէր բժշկության, ուստի և հանճարեղ ու իմաստուն Տնօրինողը կամեցավ փարավոնի վախճանը ամենքին տեսանելի և լսելի դարձնել, որպեսզի ուրիշների համար գոնե մի օգուտ լիներ վերջինիս չարչարանքներից:

Այս նպատակով Տերը խստացնում էր փարավոնին ու Իր համբերատարությամբ և տանջանքների որոշ ժամանակյա «լռությամբ» երկարացնում էր նրա չարության ընթացքը, որպեսզի այդ չարությունն ամենավերջին սահմանագծին «հասցնելով»՝ այդ անօրենի վրա ցույց տար աստվածային արդար դատաստանը: Ուստի և Տերը փոքրագույն հարվածներ էր հասցնում փարավոնին ու միշտ հավելում, երկարացնում էր վերջինիս տանջանքները՝ չկակղեցնելով, սակայն, նրա անհնազանդությունը, այլ դեռ ցույց տալով, թե անգամ Աստծու ներողամտության հանդեպ արհամարհանքով է լցված այդ անզգամը և թե նա արդեն իսկ իրեն վարժեցրել է պատուհասվող աղետներին՝ դրանք իբրև մի սովորական երևույթ ընդունելով:

Արդ, սրա համար էր, որ Տերը մահվան չմատնեց փարավոնին մինչ այն պահը, երբ վերջինս ամբողջովին խորասուզվեց ամբարտավանության մեջ և իր սրտում հանդգնեց խորհել, թե ինքը ևս կարող է գնալ արդարների համար նախատեսված ճանապարհով, ինչպես որ արեց Աստծու ժողովուրդը՝ անցնելով Կարմիր ծովի միջով:

Աստծու այս գործերի մասին գիտենալով՝ քեզնից հեռո՛ւ վանիր ամեն տեսակի չարություն, զանազանի՛ր, թե որն է իրապես չարիքը, որ ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ՝ մեղքը և որի վախճանը կորուստն է, ու թե ո՛րն է կարծեցյալ «չարիքը», որը վտանգների միջոցով բարու զորությունն է հաստատում մեր մեջ: Ուստի և նման պարագայում չարչարանքները արգելում են մեզ մեղք գործել և այդպիսով պատճառ են դառնում, որ հավիտենական փրկությանն արժանի պտուղներ տանք:

Ուրեմն, այսուհետև դադարի՛ր աստվածային տնօրինության հանդեպ դժկամություն ցուցաբերելուց, բնավ Աստծուն չարի գոյության պատճառ մի՛ համարիր և, առհասարակ, մի՛ կարծիր, թե չարը բնութենապես գոյություն ունի, քանի որ չարը ինքնին կենդանի գոյացություն չէ, այլ չարը բարու պակասությունն է: Աստված աչքն է ստեղծել, սակայն կուրությունը այդ արարված աչքը կորստյան է մատնում: Սակայն եթե այդ աչքը ապականված բնությանը չպատկաներ, ապա կուրությունը չէր թափանցի նրա մեջ: Այս նույն կերպ էլ չարը ինքնին գոյություն չունի, այլ նա գոյություն է առնում կույրերի հոգիներում:

Փաստորեն, չարը ինքնագո չէ, ինչպես որ ասում են ամբարիշտները, որոնք նաև բարու բնությանը համապատիվ են կարծում չարությունը: Իսկ մենք ա՛յն գիտենանք, որ և՛ բարին, և՛ չարը սկզբնապատճառներ ունեն, հակառակ դեպքում նաև լինելիությո՛ւն չէին ունենա: Սակայն քանի որ ամեն բան Աստծու կողմից է ստեղծվել, ուրեմն հնարավոր չէ, որ բարուց չարն ստեղծվեր: Մի՞թե չգիտես, որ գեղեցիկից տգեղ բան դուրս չի գալիս և ոչ էլ առաքինությունից չարություն է բխում: Ընթերցի՛ր աշխարհի արարչության պատմությունն ու կտեսնես, որ ամեն բան բարի և շատ լավ էր (հմմտ. Ծննդ. Ա 31):

Մի խոսքով՝ չարը բարու հետ չի ստեղծվել, ուստի և Արարչի կողմից ստեղծված իմանալի զորությունները չէին կարող իրենց մեջ չարություն ունենալ, քանի որ եթե մարմնավորների մեջ որևէ չար բան չէր արարվել, ապա որքա՜ն առավել իմանալի երկնային զորություններն էին զերծ չարից, քանի որ նրանք շողշողում էին իրենց մաքրությամբ ու սրբությամբ և, թվում էր, թե չէին կարող որևէ առնչություն ունենալ չարի հետ: Սակայն, այնուամենայնիվ, տեսնում ենք, որը չարը զանազան եղանակներով գործում է աշխարհում, արդ, ուրեմն, որտեղի՞ց է լինելիություն ստացել չարը, որը սկզբնավոր է, սակայն Աստծու կողմից ստեղծված արարած չէ:

Այս խնդրի մասին հետաքրքրվողները արդեն իսկ հարց էին ուղղել, թե որտեղի՞ց են ծագում հիվանդությունները, որտեղի՞ց է առաջանում մարմնի հաշմությունը, քանի որ հիվանդությունը ո՛չ ինքնագո է, և ո՛չ՝ Աստծու կողմից արարված: Այլ Տիրոջ կողմից արարվել են բոլոր կենդանի արարածները՝ իրենց վայելուչ կազմությամբ, յուրաքանչյուրն ըստ իր բնության, և նրանցից յուրաքանչյուրը կատարյալ կենդանություն է ստացել իր մարմնի անդամներում:

Սակայն իր բնությանը պատշաճող ընթացքից խոտորվող յուրաքանչյուր մեկը հիվանդությամբ է ախտանում, քանի որ կորցնում է իր նախկին առողջությունը վնասակար կերակուրների կամ որևէ այլ հիվանդաբեր երևույթի պատճառով: Արդ, ուրեմն, Աստված մարմինն է ստեղծել, ու ո՛չ թե՝ հիվանդությունը, և Աստված հոգին է արարել, ու ո՛չ թե՝ մեղքը: Հետևաբար, հոգին չար է դառնում՝ խոտորվելով իրեն վայելուչ ընթացքից:

Իսկ ո՞րն է այն սկզբնական բարին, որը կրում է յուրաքանչյուր ոք. մերձավորությունն Աստծուն և սիրո միջոցով Նրան հպվելը, որից զրկվողը զանազան հիվանդությունների գերին է դառնում: Իսկ, առհասարակ, ո՞րն է պատճառը, որ մարդն ընդունակ է չարը գործելուն: Պատճառը մարդու ինքնիշխանությունն է, որը վայել է միայն բանական բնությանը:

Մարդն ապրելու համար անհրաժեշտ ամեն բարիք ստացավ ու Արարչի կողմից ինքնիշխան կյանքի արժանացավ, քանի որ հենց իսկ Արարչի պատկերո՛վ ստեղծվեց: Ուստի յուրաքանչյուր ոք գիտի, թե որն է բարին ու ինչպես է պետք այդ բարությանը պատշաճող քայլեր կատարել, քանի որ մարդն իշխանություն ու կարողություն ունի բարու մեջ մնալու և իր գիտեցած այդ բարությանը վայել կյանքով ապրելու:

Բայց և, սրա հետ մեկտեղ, մարդն իշխանություն ունի նաև հրաժարվելո՛ւ բարուց: Սա պատահում է այն դեպքում, երբ մարդն ասես «հագենում» է երանելի վայելչությունից: Ու ինչպես որ մարմինը նիրհելու պատճառով ծանրանում ու բարձր տեղից վայր է ընկնում, այդպես էլ մարմինը, գարշելի հաճույքների վայելքին է տրվում ու հանկարծ «վայր է ընկնում»:

Նման մի բարձունքում էր գտնվում Ադամը՝ ո՛չ թե բարձր՝ ըստ տեղավայրի, այլ ըստ երանության: Դա այն ժամանակ էր, երբ նա նոր-նոր կենդանություն առած՝ նայում էր երկնքին ու բերկրալի տեսությամբ էր ցնծում, ամեն ինչից առավել սիրում էր Բարեգործին և հավիտենական կյանքի շնորհներն ու դրախտի երանությունն էր վայելում: Նա, իր կյանքի սկզբից ևեթ հրեշտակների հետ լինելով, հենց նրանց էլ ուրախակից էր ու լսող՝ աստվածային ձայնին:

Ադամի ունեցած այս բոլոր երանությունները Աստծու պաշտպանության ներքո էին ու Ադամը անխաթար վայելում էր իրեն ընձեռնված ուրախությունը, որն ամեն ինչից առաջ շնորհվել էր նրան: Սակայն Ադամը, ձանձրանալով այդ վայելքներից՝ թշնամացավ Աստծու դեմ, և մարմնական աչքերին հաճելի բաները գերադասեց երկնային, իմանալի գեղեցկությունից: Այդպիսով նա առաջնահերթությունը տվեց իր որովայնը լցնելուն և դա առավել պատվական համարեց հոգևոր բարիքներից:

Ուստի և Ադամը իսկույն վտարվեց դրախտից ու զրկվեց իր երանելի խնդությունից, ո՛չ թե, սակայն, քանի որ դա անհրաժեշտություն էր և այլ տարբերակ չկար, այլ որովհետև ի՛նքը անմտությամբ վարվեց: Այդ իսկ պատճառով էլ Ադամը մեռավ իր «չար» ախորժակով հանդերձ, մեռավ մեղքի պատճառով: Եվ «քանի որ մեղքի վարձը մահն է» (Հռոմ. Զ 23), ուստի նա որքան հեռացավ Կյանքից, այդքան մոտեցավ մահվանը: Կյանքը Աստված է, իսկ Կյանքի պակասությունը մահն է:

Արդ, ուրեմն, Ադամն ի՛նքը նախապատրաստեց իր մահը՝ Աստծուց հեռանալով, համաձայն գրվածքի, որն ասում է. «Ահավասիկ, իրենց անձը Քեզնից հեռացնողները պիտի կորչեն» (Սղմ. ՀԲ 27): Այսպես, ուրեմն, Աստված չի ստեղծել մահը, այլ մենք է, որ ինքներս մեզ չար բարքով մահվան ճիրանն ենք գցում: Իսկ Աստված չի արգելում այդ մահվան «գալուստը», քանի որ չի կամենում, որ մենք, անմահ լինելով, հավիտենապես հիվանդությունների մեջ մնանք, նման այն օրինակին, ըստ որի՝ սխալ ծեփված կավը կրակի մեջ չի մտցվում՝ թրծվելու համար, այլ միայն նրա այդ թերությունը շտկելուց հետո են այն թրծում հրով:

Իսկ ինչո՞ւ է, որ Աստված արարչությամբ իսկ մեզ անմեղություն չպարգևեց, այնպե՛ս, որ չկամենայինք մեղք գործել: Որովհետև, ինչպես որ դու բարեմիտ չես համարի, որ քո ծառաները շղթաներով կապված լինելու պատճառով քեզ ծառայեն, այլ կկամենաս, որ նրանք կամավորապես կատարեն իրենց պարտականությունները, այդ նույն կերպ էլ Աստծու համար պարտավորվածությունից ելնելով ինչ-որ բան անողը չէ, որ սիրելի է, այլ նա, ով առաքինություններից դրդվա՛ծ է գործում: Իսկ առաքինությունն էլ գործվում է կամքի հոժարությամբ, և ոչ թե՝ հարկադրաբար:

Արդ, Աստված կամեցել է, որ մենք մեր հոժարամտությա՛մբ առաջնորդվենք, ուստի մեզ ինքնիշխան կամք է շնորհել: Եվ, հետևաբար, ով չարախոսում է Արարչին այն բանի համար, որ Նա ի բնե մեզ անմեղ արարածներ չի ստեղծել, ապա այդպիսի մեկը ոչ այլ ոք է, քան նա, ով անբանական վիճակը գերադասում է բանականությունից և անշարժ ու անգործ կարգավիճակը նախընտրում է շարժուն և գործունյա դրությունից:

Այս խոսքերով ես կամենում եմ հորդորել, որ դուք ձեր թերությունների պատճառը այլևայլ տեղերում չփնտրե՛ք՝ մտքով խորասուզվելով այդ հարցի խորքերն ու դեռ մի բան էլ Աստծուն թերի համարելով: Այլ ամենքս դադարե՛նք «ուղղել» Իմաստունին, դադարե՛նք կարծել, թե Արարիչը, լավից բացի, նաև որևէ չար բան է ստեղծել, որովհետև եթե մենք մեր խոսքերով անգամ դա հերքենք, սակայն մեր հոգիներին ժառանգված ավանդը պիտի վկայի, որ Բարի Աստծու կողմից ոչ մի չար բան չի արարվել:

Այսպիսի մի խնդիր են հարուցում նաև բանսարկուի գոյության մասին հարց բարձրացնողները. «Որտեղի՞ց է ի հայտ եկել սատանան, եթե չարիքները Աստծու կողմից չեն ստեղծվում»: Արդ, ի՞նչ ասենք այս հարցադրումը կատարողներին: Չէ՞ որ այս խնդրի լուծումը տալու համար բավական են մարդկային չարության առաջացման մասին ասված մեր նախորդ խոսքերը: Իսկ ինչպե՞ս էր «առաջանում» չար մարդը. իր իսկ կամքի հոժարության արդյունքում:

Եվ, հետևաբար, «ինչպե՞ս է հայտնվել չար բանսարկուն» հարցի պատասխանն էլ հետևյալն է. «Այն միևնույն՝ ինքնիշխան կամք ունենալու պատճառով», քանի որ բանսարկուն ևս իշխանություն ուներ ընտրելու՝ կա՛մ մնալ Աստծու հետ, կա՛մ օտարանալ Բարուց: Գաբրիել հրեշտակը ընտրեց հավիտենապես Աստծու հետ լինելու ճանապարհը, իսկ սատանա-հրեշտակը, ի տարբերություն Գաբրիելի, իր կամքի ինքնիշխանությամբ հեռացավ Բարուց և իր կարգից էլ ցած ընկավ:

Մինչդեռ չէ՞ որ Գաբրիելը կարող էր ապստամբել, իսկ սա էլ կարող էր չվտարվել իր կարգից: Սակայն, ինչպես տեսանք, այն առաջինին ապրեցրեց Աստծու հանդեպ ունեցած անբավ սերը, իսկ այս վերջինին կործանեց Աստծուց հեռանալը: Ա՛յս է չարիքը՝ օտարացումն Աստծուց: Մեր արած փոքր քայլից է կախված՝ մենք արեգակի ներքո՞ կլինենք, թե՞ ստվերի մեջ մնալուն կդատապարտվի մեր մարմինը: Հայացքը դեպի վեր ուղղած մարդուն արեգակը լուսավորում է, իսկ ստվերի մեջ ընկղմվածին նսեմացում է սպասվում:

Այսպիսով՝ չար սատանան, իր հոժարությամբ չարություն «երկնելով», բարուն հակառակ բնութենական գոյություն, սակայն, չունի: Իսկ ինչո՞ւ է նա մեր դեմ պատերազմելու դուրս եկել: Քանի որ այս բանսարկուն ընդունակ եղավ գործելու ամեն չարություն, նախանձի ախտով լցվեց ու ատելությամբ չարացավ մեր ունեցած պատվի դեմ: Սատանան չհանդուրժեց՝ տեսնելով դրախտում մեր ունեցած անտրտում կյանքը, և իր նենգությամբ ու հնարանքներով խաբեց մարդուն՝ Աստծուն նմանվելու իր ցանկությունն իբրև խաբեության գործիք ծառայեցնելով, ինչի համար որ նա, նախաստեղծներին ցույց տալով ծառի պտուղը, Աստծուն նմանվելու խոստումը տվեց նրանց:

«Քանի որ եթե ուտեք,- ասում էր նա,- կլինեք աստվածների նման՝ կիմանաք բարին ու չարը» (հմմտ. Ծննդ. Գ 5): Արդ, ուրեմն, սատանան ի սկզբանե իբրև մեզ թշնամի մեկը չի ստեղծվել, այլ իր նախանձի պատճառո՛վ է թշնամացել մեր դեմ, որովհետև, հիշելով, որ ինքն էլ մի ժամանակ հրեշտակ էր, սակայն վայր ընկավ իր այդ պատվից, չէր կարողանում հանդուրժել հողեղեն մարդու՝ հրեշտակներից առավել բարձր պատիվ ունենալու հանգամանքը:

Եվ երբ բանսարկուն թշնամացավ մեր դեմ, Աստված փորձեց մեզ հեռու պահել նրանից ու նրան սպասավորելուց, ուստի խստությամբ սպառնաց՝ ասելով. «Թշնամություն պիտի դնեմ քո և նրա սերունդի միջև» (հմմտ. Ծննդ. Գ 15): Արդարև, մեզ համար վնասակար են չարառիթ հեշտությունները, որոնք բույն են դնում մեր մեջ և ճշմարիտ է այն խոսքը, որ «վատ խոսքերը ապականում են լավ բարքերը» (Ա Կորնթ. ԺԵ 33):

Եվ ինչպես որ աղտոտված օդը շնչողների մեջ զանազան հիվանդություններ են սողոսկում, նույն կերպ էլ չար սովորությունները մեծամեծ չարիքներ են պատճառում հոգուն, թեպետև որոշ ժամանակ անց մարդը հրաժարվի էլ այս վնասակար ախտերից: Այս իսկ պատճառով էլ մեր թշնամությունն օձի հետ անհաշտելի է: Բանսարկուն իր այդչափ ատելությունը բանեցրեց մեր դեմ, ուստի էլ ի՞նչ կոչենք նրան, եթե ոչ՝ «թշնամի»:

Գուցե հարցնես, թե «ինչո՞ւ էր դրախտում նման ծառ բուսնել, որի միջոցով սատանան պիտի հանդգներ հարձակվել մեզ վրա»: Այդ ծառը սատանայի խաբեության գործիքն էր, որի միջոցով նա անհնազանդության մեջ գցեց ու մահվան դատապարտեց մարդկությանը: Սակայն այդ ծառը գոյություն ուներ, քանի որ անհրաժեշտությունը կար, որ մարդը պահեր Աստծուց իրեն տրված պատվիրանն ու ցույց տար իր հնազանդությունն Աստծուն: Ուստի, չնայած այն հանգամանքին, որ այդ ծառը գեղեցիկ ու ախորժելի պտուղ էր տվել, սակայն հարկ էր, որ մենք ժուժկալությամբ մեր հավատարմությունը ցույց տայինք Տիրոջն ու համբերության շնորհիվ արդարապես պսակների արժանանայինք:

Սակայն մարդը ճաշակեց այդ կերակուրը՝ անհնազանդ գտնվելով Տիրոջ պատվիրանի հանդեպ, որից հետո իր մերկության գիտակցությունն ունեցավ: «Քանի որ նրանք կերան,- ասվում է,- և բացվեցին նրանց աչքերն ու հասկացան, որ մերկ են» (հմմտ. Ծննդ. Գ 7): Սակայն պետք չէր սեփական մերկությունը «ճանաչել» և պետք չէր միտքը կենտրոնացնել այդ չնչին երևույթի վրա՝ կամենալով զգեստներ հագնել ու ծածկել մերկությունը, այլ հարկ էր մարմնի հանդեպ խնամք տանելու փոխարեն Աստծո՛ւն հայացք նետել:

Իսկ մարդիկ ինչո՞ւ սկզբից իսկ զգեստներ չունեին: Քանի որ դա նրանց բնական վիճակը չէր և արարչության մաս չէին կազմել մարդկանց հագուստները, այլ անբանական կենդանինե՛րն էին, որ բնականից «զգեստներով» էին արարվել, որպեսզի իրենց մարմինը պատող խիտ մազերի ու մորթու շնորհիվ կարողանային դիմանալ ձմռան ցրտին ու սառնաշունչ քամիների զորությանը: Այս տեսանկյունից իրար նման են բոլոր կենդանիները և ամենքը համապատիվ են միմյանց: Մինչդեռ մարդը Աստծու հետ համապատվության կոչումն էր վայելում, սակայն վատնեց իրեն ընձեռնված բարիքները՝ իր իսկ հատուցումը պատրաստելով:

Մարդն ի սկզբանե Աստծու կողմից արարվել էր իբրև բնության երևույթների հանդեպ անպարտելի մեկը, որից ասես փախչում էին բնական կրքերը: Այս իսկ պատճառով էլ Տերը, մեզ դրախտի կյանքին հրավիրելով, պատվիրում է մի կողմ թողնել մեզ տանջող հոգսերը, ուստի ասում է. «Ձեր կյանքի համար հոգ մի՛ արեք, թե ի՛նչ պիտի ուտեք, և ո՛չ էլ ձեր մարմնի համար, թե ի՛նչ պիտի հագնեք» (հմմտ. Մտթ. Զ 25):

Արդ, ուրեմն, մարդն իր բնությամբ և արարչությամբ հանդերձներով չէր ստեղծվել, ուստի հարկ էր առաքինություններո՛վ ու աստվածային շնորհի ծաղկումո՛վ զգեստավորվել և ա՛յն լուսավոր զգեստներով պայծառանալ, որ կրում են հրեշտակները: Այդ զգեստներն առավել գեղեցիկ են, քան զանազան ծաղիկներն ու առավել պայծառ են շողում, քան աստղերը:

Ուստի և նախաստեղծները չպետք է անմիջապես իրենց զգեստների մասին մտածեին, քանի որ առաքինություննե՛րն են, որ հաղթանակ են պարգևում: Մինչդեռ մարդը, սատանայի խաբեությանը տրվելով, անկարող եղավ հաղթանակ տանելու: Արդ, քանի որ սատանան թշնամացավ մեզ՝ խարդախությամբ մարտնչելով մեր դեմ, ուրեմն հարկ է, որ մենք Տիրոջ տնօրինությանը ենթարկվենք՝ բանսարկուի դեմ պայքարելու համար, և հնազանդությամբ կռվելով ու ոսոխին հաղթելով՝ երանելի պսակների արժանանանք:

Երանի՜ թե սատանան չլիներ, այլ մնար իր այն կարգի մեջ, որին ի սկզբանե կարգվել էր Կարգադրիչ Աստծու կողմից: Սակայն երբ նա ապստամբեց ու թշնամի դարձավ Աստծուն, թշնամացավ նաև մարդկությա՛նը, որ Աստծու պատկերով էր արարվել: Հենց այն պատճառով է բանսարկուն մարդատյաց, որովհետև աստվածամարտ է և ատում է մեզ՝ իբրև Տիրոջ արարածների, ատում է մեզ, քանի որ մենք Աստծու նմանությունն ունենք: Ուստի և սատանան չարությամբ է գործում մեր դեմ, իսկ Աստված Իր իմաստությամբ ու նախախնամությամբ տնօրինում է մարդկանց կյանքը՝ իբրև Բժիշկ քարբ օձի թույնով ախտացածներիս փրկաբեր դեղամիջոցներ տալով:

Հիշե՛նք, թե ո՛վ էր բանսարկուն ի սկզբանե, ի՛նչ կոչում ու ի՛նչ պատիվ ուներ նա։ Իսկ ինչո՞ւ նա «սատանա» անվանվեց: Նա այդպես կոչվեց Բարուն հակառակվելու պատճառով: Այս մասին է վկայում եբրայեցիների գրառած այն խոսքը, որը մենք Թագավորությունների գրքից ենք ուսանում. «Տերը մի հակառակորդ (եբր.՝ սատան) հարուցեց Սողոմոնի դեմ՝ ասորիների Ադեր թագավորին» (հմմտ. Գ Թագ. ԺԱ 14):

Այս նույն կերպ էլ բանսարկուն, որ մեր մեղքերի «գործակիցն» է, նաև մեր ոսո՛խն է, ուստի և հրճվում է մեր կորստի համար ու, միևնույն ժամանակ, ծաղրում է մեզ մեր գործած արարքների համար: Սատանայի բնությունն անմարմին է, ինչպես  որ առաքյալն է ասում, թե՝ «Մեր կռիվը արյան և մարմնի դեմ չէ, այլ՝ չար ոգիների դեմ» (հմմտ. Եփս. Զ 12): Իսկ դրանից առաջ Պողոսը առավել պատվավոր դիրք ունեցողներին է թվարկում՝ ասելով. «…պետությունների, իշխանությունների ու այս խավար աշխարհի տիրակալների» (հմմտ. Եփս. Զ 12) և «օդում տիրող իշխանի իշխանության դեմ» (հմմտ. Եփս. Բ 2),- ինչպես ինքն՝ առաքյալն է ասում:

Օդում տիրող այդ չար ոգիներն իրենց իշխանությունն են բանեցնում այս աշխարհում ապրող անհավատության զավակների նկատմամբ: Այդ իսկ պատճառով էլ բանսարկուն «աշխարհի իշխան» է կոչվում, քանի որ երկրի վրա է նրա իշխանությունը: Այդ մասին է խոսում նաև Տերը, երբ ասում է. «Հիմա՛ է այս աշխարհի դատաստանը, հիմա՛ է, որ այս աշխարհի իշխանը դուրս կնետվի» (Հովհ. ԺԲ 31): Եվ դարձյալ՝ «Գալիս է աշխարհի իշխանը, բայց նա Ինձ վրա ոչ մի իշխանություն չունի» (Հովհ. ԺԴ 30):

Քանի որ սատանայի զորքերի մասին ասացի, թե նրանք երկնային ու չար ոգիներ են, ուստի պետք է նաև գիտենանք, որ Սուրբ Գրքում սովորաբար երկինք է համարվում վերին մթնոլորտը, ինչպես այն օրինակներում կարող ենք տեսնել, որտեղ խոսվում է երկնքի թռչունների (հմմտ. Մտթ. Զ 26) և մարդկանց՝ մինչև երկինք բարձրանալու մասին (հմմտ. Սղմ. ՃԶ 26): Այսինքն՝ չար ոգիները հաճախակիորեն դեպի վեր՝ երկինքն են բարձրանում:

Այս պատճառով նաև Տերն է ասում. «Տեսնում էի սատանային՝ երկնքից ընկնելիս» (Ղուկ. Ժ 18), որ նույնն է, թե՝ իր իշխանությունից զրկվելիս ու, վայր ընկնելով, Քրիստոսին հավատացողների կողմից ոտնակոխ լինելիս: Քանի որ Քրիստոս իշխանություն էր տվել Իր աշակերտներին ոտնակոխ անելու օձերին, կարիճներին և թշնամու ամբողջ զորությունը (հմմտ. Ղուկ. Ժ 19):

Եվ արդ, քանի որ կործանվեց սատանայի չար բռնությունն ու երկիրը սրբվեց Քրիստոսի փրկավետ չարչարանքների միջոցով, որոնց շնորհիվ Տերը խաղաղեցրեց երկրայիններին ու երկնայիններին (հմմտ. Կղս. Ա 20), այդ պատճառով էլ այդուհետ մեզ քարոզվում է Երկնքի արքայությունը, որի մերձեցումն էր ավետում Հովհաննեսը՝ ասելով. «Երկնքի արքայությունը մոտեցել է» (Մտթ. Գ 2):

Տերն Ինքը նույնպես ամենուր Արքայության Ավետարանն էր քարոզում, ուստի պատահական չէր, որ հրեշտակները նախապես այս օրհներգությունն էին բարբառում. «Փա՜ռք Աստծուն՝ բարձունքներում, և երկրի վրա խաղաղությո՜ւն» (Ղուկ. Բ 14): Իսկ ողջ Երուսաղեմն էլ ցնծում էր մեր Տիրոջ՝ քաղաք մուտքի ժամանակ, և աղաղակում. «Խաղաղությո՜ւն երկնքում և փա՜ռք Աստծուն բարձունքներում» (հմմտ. Ղուկ. ԺԹ 38): Եվ ամենքը բյուր հաղթական ձայներ էին արձակում, ինչը խոսում էր թշնամու իսպառ կորստյան մասին:

Այդ ամենի շնորհիվ այլևս ո՛չ մի պատերազմ, ո՛չ մի կռիվ բանսարկուն չի կարող մեր դեմ մղել, ոչ ոք չի կարող, հակառակվելով, մեզ շեղել դեպի երանելի կյանք տանող ընթացքից, այլ մենք անտրտում կերպով գալիք երանություններին պիտի արժանանանք ու վայելենք, ճաշակենք մշտնջենավոր կենաց ծառից, որից այն ժամանակ զրկվեցինք օձի նենգությանը տեղի տալու պատճառով: Այնժամ Աստված բոցեղեն սուր կարգեց՝ հսկելու դեպի կենաց ծառը տանող ճանապարհները (հմմտ. Ծննդ. Գ 24), սակայն այժմ մենք կարող ենք անարգել անցնել ու ներս մտնել՝ վայելելու մեզ ընձեռնված բարիքները մեր Տեր Քրիստոս Հիսուսի շնորհներով, որին փա՜ռք և զորությո՜ւն հավիտյանս հավիտենից: Ամեն:

 

 

Սուրբ Բարսեղ Կեսարացի, «Գիրք պահոց», Ս․ Էջմիածին, 2008թ․,

Գրաբարից թարգմանեց Գևորգ սրկ․ Կարապետյանը