Փրկչի մարմինը գերեզման դնելու տեսարանը պատկերների համակարգում

Քրիստոսի թաղման մասին խոսվում է բոլոր չորս Ավետարաններում, որոնք մեկը մյուսին լրացնում են (Մատթ. 27:57-61; Մարկ. 15:46-47; Ղուկ. 23:53-55; Հովհ. 19:39-42): Իսկ մարգարեներից Երեմիան այս­պես է մար­գա­րեա­նում Քրիստոսի թաղման մասին. «Իմ կյանքը գ­բի մեջ խեղդեցին, քար դրին ինձ վրա» (Ողբք Ե­րեմիայի 3:53)։­ Սաղ­մո­սեր­գու Դա­վիթն էլ սաղմո­սեր­գում է. «Ես համարվեցի նրանցից, ովքեր մահվան փոսն են իջնում, եղա անօգնական մի մարդ, լքված՝ մեռյալների մեջ, գերեզմանում պառկած սպանվածների պես, որոնց դու չես հիշում, և որոնք մերժված են քեզանից» (Սաղմ. 87:5-6)։ Սաղմոսերգուն գրում է նաև. «Քանզի դժոխքում չես թողնի դու ինձ, և քո սրբին ապականություն տեսնել չես տա» (Սաղմ. 15:10)։ Ապա՝ ասում. «Ինձ խորախոր փոսի մեջ դրին, խավարի և մահվան ստվերներրի մեջ: Բարկությունդ ծանրացավ ինձ վրա, ողջ հորձանքներդ իմ դեմ ուղղեցիր» (Սաղմ. 87:7-8)։­

Քրիստոնեական արվեստում պատկերագրության մեջ Հիսուսի թաղման գրեթե բոլոր տեսարաններում Փրկչի պատանված մարմինը գերեզման են տանում Հովսեփ Արիմաթիացին ու Նիկոդեմոսը: Հայկական մանրանկարչությունում պատկերվում է այն պահը, երբ Նիկոդեմոսն ու Հովսեփը Քրիստոսին գերեզման են դնում: Նրանց անունները գրված են լուսապսակների վերևում: Այս մանրանկարներում գերեզման դնելը պատկերվում է կամ դժոխքի ավերման, և կամ էլ հարության պատկերների հետ միևնույն էջում:

Գերեզման դնելու պատկերներում գերակշռում է շարժումը, գործողությունը: Հովհաննես Խիզանցին «Թաղում» մանրանկարում դիմել է ռիթմավորված հորինվածքի սկզբունքին: Օծման յուղեր բերած կանայք և Նիկոդեմոսն ու Հիսուսի աշակերտներից մեկը հորինվածքի անկյունային, իրար դիմահայաց խմբերն են, որոնց կենտրոնում Խիզանցին պատկերել է գերեզմանը, պատանված Հիսուսին ու Նրան գերեզման դնող Հովսեփ Արիմաթիացուն: Հետաքրքրական է, թե ինչպես է Հովհաննես Խիզանցին նկարադաշտի խիստ փոքր հատվածում կարողացել ստանալ Հիսուսին գերեզմանի մեջ դնելու գործողությունը: Առաջին հայացքից թվում է, որ միայն Հովսեփն է անմիջականորեն առնչվում թաղման արարողությանը: Նա բռնել է Հիսուսի ոտքերից ու հակվել մարմնի վրա: Սակայն նրա թիկունքում կանգնած Նիկոդեմոսը նույնպես ջանում է: Նիկոդեմոսը բռնել է Հովսեփի թիկնոցից և այդ շարժման տրամաբանությունը հուշում է, որ նա ևս մասնակից է Հիսուսի մարմինը գերեզմանում ամփոփելուն:  

Փրկչին գերեզման դնելու տեսարաններում ընդգծվում է Նրա պատանված լինելը, քանի որ թաղման պատանքը յուրօրինակ մի զուգահեռ է ծննդյան խանձարուրի հետ: Այդ պատանքով Քրիստոս մարդկությանը պիտի ազատեր ադամական մեղքի պատանքից ու շղթայից: Ծննդյան խանձարուրը թաղման ժամանակ դառնում է զոհասեղանի պատանք և այս խորհրդով Ավագ Ուրբաթ Քրիստոսի թաղման խորհրդանշական արարողության ժամանակ եկեղեցու սեղանը ծածկում են սպիտակ կտավով՝ ի նշան Քրիստոսի պատանման և վրան դնում Սուրբ Խաչ:

Շատ հաճախ տեսարաններն ավելի հասկանալի դարձնելու համար մանրանկարիչները դրանք ուղեկցում են բացատրական մակագրություններով: Պատմողական բնույթի մանրանկարներից մեկում գերեզմանի վրա երկնային խորանից ջահի նման կախված կանթեղը խորհրդաբանորեն արտահայտում է, որ Քրիստոսով գերեզմանը նոր երկինք դարձավ: Պատանված Քրիստոսի վերևում գրված է՝ Յիսուս ի գերեզմանի: Նիկոդեմոսը, Քրիստոսի մարմնին հակված, ձեռքով զգուշորեն ուղղում է Փրկչի գլուխը՝ այն հարմարեցնելով գերեզմանի կտրվածքին: Հովսեփն էլ նույն ձևով ուղղում է Հիսուսի ոտքերը, երկուսի գլխավերևում էլ գրված են անունները:

Հայկական արվեստում Քրիստոսին գերեզման դնելու պատմողական մանրանկարներից առանձնանում է Վասպուրականում գրված և այժմ Երևանի Մատենադարանում պահվող ձեռագիրը (1306 թ.): Այստեղ գերեզման դրվելը ներկայացված է թաղման թափորով: Մարիամների գլխավերևում գրված է՝ կանայքն յուղաբերքն, Հովսեփը, ում գլխավերևում գրված է՝ Հովսեփ Արիմաթիացին, Քրիստոսի պատանված մարմինը պահել է գլխի կողմից, իսկ Նիկոդեմոսը, որի անունը գրված է նրա լուսապսակին, պատանված մարմինը պահում է ոտքերի կողմից: Նիկոդեմոսի և Հովսեփի լուսապսակների մեջ գտնվող մակագրությունում ասվում է՝ խաչից իջեցված մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսին տանում են գերեզման: Եկեղեցու հայրերը, անդրադառնալով Քրիստոսի պարտեզում թաղվելուն, գրում են, որ այն խորհրդանշում է հարության պտղաբերելը:

Ավետարանիչները նշում են, որ այն գերեզմանում, ուր դրվեց Քրիստոս, մինչ այդ որևէ մեկը չէր թաղվել: Մեկնաբանելով ավետարանական այս հատվածը՝ միջնադարյան մեկնիչները խորհրդաբանական բացատրություն են տվել՝ գերեզմանը անվանելով կույս գերեզման և ծնունդի հետ տարվող զուգահեռով նշել, թե Քրիստոս ծնվեց կուսական արգանդից և դրվեց կույս գերեզմանում, որպես կուսական մի նոր արգանդում:

Հայոց միջնադարի մեծ վարպետ, մանրանկարիչ և գրիչ Թորոս Ռոսլինի 1286թ. նկարազարդած Մալաթիայի Ավետարանի մանրանկարում խաչից իջեցման, Տիրամոր ողբի և գերեզման դնելու տեսարանները ներկայացված են մեկ պատկերում, որտեղ խաչից իջեցվող Քրիստոս, Ում ոտքից Նիկոդեմոսը դեռևս հանում է վերջին գամը, խաչափայտից իջեցվում է պատանքի, որն էլ իր հերթին դրված է բացված գերեզմանի այրին կպած, որի համար պատանքից իջեցվող Քրիստոս թվում է նաև գերեզման է դրվում: Աստվածամայրն ու Հովհաննես ավետարանիչը վշտահար նստած են խաչափայտի ներքո: Տիրամայրը հենված է գերեզմանի այրի կափարիչին: Նկարիչը գերեզմանի խորությունը պատկերել է գունային իրար հաջորդող նրբերանգների խաղով՝ բացից դեպի մուգը, մուտքի մոտ սպիտակագույն կապույտը գնալով մգանում և սևանում է գերեզմանի ներսում:

Կազմեց Գայանե Սուգիկյանը