Վստահության մասին

Յուրաքանչյուր մարդու կյանքում լինում են պահեր, երբ նա կորցնում է վստահությունն ինչ-որ մեկի կամ ինչ-որ բանի հանդեպ: Նույնիսկ համաշխարհային տնտեսության անկումը հիմնականում այն իրողության արդյունքն է, որ ֆրանսիական թերթերից մեկը կոչեց վստահության համընդհանուր ճգնաժամ: Ի՞նչ գործոնների պատճառով է առաջանում վստահության ճգնաժամը:

Վստահությունն ինչ-որ մեկի խոսքի կամ գործի հանդեպ լիակատար երաշխավորություն և ինչ-որ բանի ճշգրտության, հուսալիության վերաբերյալ ամբողջական հավաստիք ունենալն է: Վստահությունը սասանվում է կասկածից, սկեպտիցիզմից: Վստահությունն ավելի հեշտ է կորցնել, քան այդ վստահությունը շահել: Բացասական մի քանի դեպքերը կարող են պատճառ դառնալ ինչ-որ մեկի կամ որևէ համակարգի, իշխանության հանդեպ վստահությունը կորցնելու:

Ժանգն աղտոտում է ողջ նյութը և ոչ թե առողջ նյութը վերացնում է փոքր ժանգը: Այդ փոքրից սկսվում է ամբողջի ապականությունը: Այդպես էլ և լինում է վստահության պարագայում: Մեկի կողմից իրագործված բացասական գործողությունն ու մարդու կամ հասարակության համար անընդունելի իրադարձություններին մասնակցությունը բերում են ամբողջի կողմից այդ մեկի հանդեպ վստահության կորուստը:

 

Հոգեբանական ուսումնասիրությունների համաձայն` կարող ենք ասել, որ վստահությունը մարդկային էության կենսաբանական հիմք ունեցող մաս է: Այսինքն՝ դա մարդուն բնորոշ առանձնահատկություններից է, մարդկային էության մի մասը: Դա նշանակում է, որ մարդը ստեղծված է վստահելու հակումո՞վ:

Կարելի է այդպես ասել, որովհետև մարդու գործունեությունը հիմնված է վստահության և ոչ թե անվստահության վրա: Նույնիսկ այնպիսի իրողություններում, որոնց վրա մարդն իշխանություն չունի և գտնվում է այդ իրողությունների շրջանակում, մեծ տեղ է գրավում վստահությունը: Մովսես Խորենացին «Գիրք պիտոյից» աշխատության մեջ, որը քարոզներ, ճառեր խոսելու տարբեր տեսակների սկզբունքներն է բացատրում հիանալի օրինակներով, ամուսնության մասին խոսելիս բերում է երկրագործության, զինվորության, նավագնացության պարագան, որով այդ ասպարեզների մեջ մարդիկ մտնում են առ Աստված վստահությամբ` հավատալով, որ Աստված բարի հաջողություններով կզարդարի իրենց ընթացքը: Այստեղ վստահությունը նույնանում է հավատի հետ, քանի որ ինչ-որ մեկի հանդեպ հավատի կամ առ Աստված հավատքի բուն մասը հենց վստահությունն է և ոչ թե գիտությունը կամ իմացությունը:

 

Այսօր դժվար է պատկերացնել մեր աշխարհն այնպես, թե այնտեղ ապրում են միայն վստահելի մարդիկ և որտեղ ո՛չ բանալիներ կան, ո՛չ կողպեքներ: Իսկ ի՞նչն է ստիպում չվստահել: Ո՞վ կամ ի՞նչն է առավել անվստահելի մարդու համար:

Ավելի լավ է ասել, թե ով է առավել վստահելի մարդու համար` Աստված: «Հավիտենական կյանքի հույսով, որը խոստացավ անսուտն Աստված հավիտենական ժամանակներից առաջ, բայց հայտնեց Իր խոսքը իր ժամանակին` քարոզությամբ»,- ասում է առաքյալը (Տիտ. 1.2-3): Աստված ստեղծեց երկինքն ու երկիրը, բոլոր արարածներին, Իր նախախնամությամբ խնամում է մարդկանց և կոչվում է անսուտ Աստված, որովհետև չի խախտում Իր խոստումը` հավիտենական կյանքը տալու բոլոր նրանց, ովքեր չար գործերով ու անհավատությամբ չեն մերժում այդ պարգևը: Ինչպիսին էլ որ լինեն իրադարձությունները, որոնցով մարդը ելնում է այս կյանքից, Աստված Իր պարգևը չմերժողներին արժանացնում է հավիտենական կյանքին:

Աստված խնամում է բոլոր մարդկանց, ուղղորդում նրանց քայլերը դեպի բարին ու բարիքը, յուրաքանչյուրին տալիս է Իր հոգատարությունը: Մարդու գոյավորվելն ու ծնվելը նույնպես աստվածային արարչագործության հետ է կապված: Աստված է գոյության բերում մարդուն, նրան կոչում և մղում գործունեության: Այս իրողությունն է շեշտվում Սաղմոսաց գրքում և մարգարեություններում: Դավիթ մարգարեն ասում է. «Մորս որովայնից սկսած` Դու ես Աստվածն իմ» (Սաղմ. 21.11): Այս խոսքերն ընթերցվում են նաև մկրտության արարողության ժամանակ: «Դու ստեղծեցիր երիկամներն իմ, և մորս որովայնից ինձ ընդունեցիր»,- ասում է սաղմոսերգուն (138.13): «Ինձ կանչեց, երբ ես դեռ արգանդում էի, իմ անունը տվեց, երբ ես դեռ իմ մոր որովայնում էի»,- ասում է Եսայի մարգարեն (49.1): Աստված մարգարեին ասում է. «Դեռ քեզ որովայնում չստեղծած` Ես ընտրեցի քեզ, և դեռ արգանդից դուրս չեկած` սրբացրեցի քեզ ու հեթանոսների վրա մարգարե կարգեցի» (Երեմ. 1.5): «Ե՛ս միայն գիտեմ Իմ մտադրությունները, որ խորհում եմ և պիտի խորհեմ ձեր մասին»,- ասում է Տերը (Երեմ. 29.11):

Մենք կյանքում տարբեր փորձությունների մեջ ենք ընկնում, և կարծում ենք, թե Աստված մոռացել կամ անտեսել է մեզ: Բայց անգամ փորձությունների մեջ է դրսևորվում աստվածային նախախնամությունը, ինչպես ասում է Պողոս առաքյալը. «Ձեզ վրա ոչ մի փորձություն չի եկել բացի մարդկանցից եկածից: Բայց հավատարիմ է Աստված, որ ձեզ ավելի փորձության մեջ չի գցելու, քան կարող եք տանել, այլ փորձության հետ փրկության ելք էլ է ցույց տալու, որպեսզի կարողանաք համբերել (Ա Կորնթ. 10.13):

 

Մարդիկ հեշտ են կորցնում մեկի հանդեպ վստահությունը նրա բացասական արարքների դեպքում: Սակայն Աստված-մարդ հարաբերության մեջ, եթե նույնիսկ մարդիկ անհավատարիմ են գտնվում և կորցնում իրենց հանդեպ վստահությունը, ապա Աստված, ի տարբերություն մարդկանց, միշտ հավատարիմ է մնում: «Իսկ արդ, եթե ոմանք հավատարիմ չգտնվեցին, մի՞թե նրանց անհավատարմությունը Աստծո հավատարմությունը խափանեց: Քա՛վ լիցի»,- ասում է առաքյալը (Հռ. 3.3):

 

Գիտակցումը, որ խաբել ես կամ չարաշահել ինչ-որ մեկի վստահությունը, մի՞շտ է մեղքի զգացում առաջացնում: Ո՞րն է անազնիվ կամ խաբեբա մարդու պատիժը:

Հովհան Ոսկեբերանն ասում է, որ եթե Աստված քարե տախտակների վրա գրված տասնաբանյա պատվիրանները չտար Մովսեսին, ապա այդ պատվիրանները դարձյալ գոյություն կունենային, որովհետև դրանք գրված են մարդու խղճի վրա: Եվ խաբեությունը մյուս ոչ աստվածահաճո արարքների նման մեղքի զգացում է առաջացնում, որովհետև մարդու խիղճը ներսից դատապարտում է մարդուն սխալ արարքների համար:

Հոգեբանությունը խոսում է մարդու եսի և գերեսի մասին: Մարդու գերեսը, որը նրա իդեալական կերպարն է մարդու ներսում, միշտ քննադատում է եսին սխալ արարքների համար: Հոգեվերլուծության հիմնադիր Ֆրոյդը սա նմանեցնում է թատրոնի իրականությանը, որտեղ բեմում գործող դերասանը եսն է, իսկ դիտողը` գերեսը, որը դերասանին քննադատում է սխալների համար: Դրա համար էլ նաև խաբեությունը մեղքի զգացում է առաջացնում:

Անազնիվ կամ խաբեբա մարդու համար պատիժ է տրվում, նայած թե ինչ հետևանքների է հանգեցրել նրա խաբեությունը: Պետական օրենքով միջանձնային հարաբերություններում կենցաղային մանր խաբեություններին ուշադրություն չի դարձվում: Օրինակ` մարդը խաբելով ասում է, թե հիվանդ էր և այդ պատճառով էլ աշխատանքի չի եկել. սա օրենքով չի պատժվում: Բայց օրենքով պատժվում են այն խաբեությունները, որոնք բացահայտ մեծ վնաս են հասցնում պետությանը կամ պետության քաղաքացիներին: Սակայն կրոնական տեսակետից անգամ կենցաղային փոքր խաբեությունները զղջման ու ապաշխարանքի ենթակա են: Խաբեությունը բնորոշվում է մեկ ուրիշին խարդախությամբ մոլորեցնելու կամ նրան վնասելու կամ էլ խաբելու արդեն սովորություն դարձած հատկությամբ ճշմարտությունն անտեղի թաքցնելու մտադրություններով: Մինչդեռ երբեմն մարդուն, երեխային որևէ դժվարին իրողությունից հեռու պահելու կամ պատերազմական իրավիճակում թշնամու առջև ճշմարտությունը թաքցնելու արարքը խաբեություն չի կարելի համարել, որովհետև արարքներն ընդհանրապես արժևորվում են մտադրություններով, և նշյալ դեպքերում նպատակը ոչ թե խաբեությանը հատուկ խարդախությունն ու սուտն է, այլ խնամքը, չդավաճանելը և այլն: Իսկ այլոց վստահությունը չարաշահելու, խաբեության առնչությամբ կարող ենք հիշել, որ Քրիստոս ասում է, թե սատանան է ստի հայրը (Հովհ. 8.44): Եվ մարդկանց վստահությունը չարաշահած, խաբեություն գործած մարդիկ պետք է զղջան ու ապաշխարեն նաև սատանային կամակից լինելու համար:

 

Հաճախ վստահելով՝ մարդը ռիսկի է ենթարկվում: Բացահայտելով իր գաղտնիքը, պատմելով անձնական ծրագրերի կամ զգացմունքների մասին` նա ավելի խոցելի է դառնում: Գուցե ավելի լավ է ընդհանրապես չվստահե՞լ ոչ ոքի:

Կարելի է վստահել այնպիսի մարդկանց, ովքեր իրապես վստահելի են և կարող են լսելուց հետո օգնել օգտակար խորհուրդներով: Կրոնական ասպարեզում մարդը վստահում է հոգևորականին հատկապես մեղքերի խոստովանության ժամանակ` պատմելով իր կատարած սխալ արարքների մասին, ստանալով հոգևորականի խորհուրդներն ու հորդորները: Մարդը կարող է վստահ լինել, որ հոգևորականն իր գաղտնիքները չի բացահայտի, քանի որ եկեղեցական կանոնով խստիվ արգելված է որևէ մեկի մոտ բարձրաձայնել այն, ինչ լսել է խոստովանության ժամանակ:

Մարդիկ հատկապես արևմուտքում հաճախ դիմում են հոգեբաններին` նրանց խորհուրդները լսելու, նրանց ասածով առաջնորդվելու համար: Սակայն այս առումով հոգեբանների գործունեությունը, հատկապես հոգեվերլուծությունը ծաղրանմանությունն է քահանայի մոտ մեղքերի խոստովանության: Հոգեբանները հաճախ կարող են հարթել անձի մեջ առկա անհանգիստ վիճակները ոչ ճիշտ մոտեցումներով, որովհետև իրադարձությունները քննում են միայն մարդ-մարդ հարաբերությունների շրջանակում, մինչդեռ հոգևորականները նաև` մարդ-Աստված հարաբերությունների դիտարկումով: Հոգեբանները կարող են հանգստացնել անձին` չդադարեցնելով նրա մեղքերը, սակայն մարդն ինքնախաբեությամբ կմնա մեղքի մեջ: Մինչդեռ հոգևորականներն առաջին հերթին ուշադրություն են դարձնում մեղքին, մեղքի վերացմանը և ոչ թե մեղքի անտեսումով անձի թվացյալ խաղաղ հոգեվիճակի ապահովմանը:

 

Ասում են` վստահությունը հավատն ու համոզվածությունն է ինչ-որ մեկի ազնվության, անկեղծության ու բարեխղճության հանդեպ: Ովքեր խաբվել են և դառը փորձ ունեն այդ առումով, հաճախ կորցնում են վստահելու ունակությունը: Նրանց ի՞նչը կարող է օգնել:

Կարող է օգնել ներելը: Մարդիկ ստեղծված են ըստ Աստծո պատկերի և նմանության (Ծննդ. 1.26-27), յուրաքանչյուր մարդ Աստծո արարչագործության գլուխգործոցն է: Ինչպես արվեստի գլուխգործոցներին նայում ենք մեծ հիացմունքով, այդպես և պետք է նայենք հատկապես մարդկանց, որովհետև մարդիկ էլ Աստծո ստեղծագործության հիանալի էակներն են: Երբ մարդը մեղք է գործում, որոնցից է նաև ուրիշի վստահությունը չարաշահելը, մենք չպիտի ատենք մարդուն և երես թեքենք նրանից, որովհետև սիրո կոչված քրիստոնյան (Հովհ. 13.34-35), եթե նույնիսկ ատում է, ատում է ոչ թե մարդուն, այլ մեղքը: Մեղքը հոգևոր հիվանդություն է, և ինչպես մարմնավոր հիվանդությունների պարագայում մենք մարդուն չենք արհամարհում նրա հիվանդության համար, այլ կարեկցում ենք և փորձում օգնել, այդպես էլ հոգևոր հիվանդություն ունեցողներից չպետք է երես դարձնենք, այլ խղճահարություն ցուցաբերենք` փորձելով օգնել նրան առողջանալու և վեր բարձրանալու իր անկյալ վիճակից:

 

Տեր Ադամ քհն. Մակարյան

 

19.12.17
Օրհնությամբ ՝ ԱՀԹ Առաջնորդական Փոխանորդ Տ․ Նավասարդ Արքեպիսկոպոս Կճոյանի
Կայքի պատասխանատու՝ Տեր Գրիգոր քահանա Գրիգորյան
Կայքի հովանավոր՝ Անդրանիկ Բաբոյան
Web page developer A. Grigoryan
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի 2014թ․