Վստահության մասին

Յուրաքանչյուր մարդու կյանքում լինում են պահեր, երբ նա կորցնում է վստահությունն ինչ-որ մեկի կամ ինչ-որ բանի հանդեպ: Նույնիսկ համաշխարհային տնտեսության անկումը հիմնականում այն իրողության արդյունքն է, որ ֆրանսիական թերթերից մեկը կոչեց վստահության համընդհանուր ճգնաժամ: Ի՞նչ գործոնների պատճառով է առաջանում վստահության ճգնաժամը:

Վստահությունն ինչ-որ մեկի խոսքի կամ գործի հանդեպ լիակատար երաշխավորություն և ինչ-որ բանի ճշգրտության, հուսալիության վերաբերյալ ամբողջական հավաստիք ունենալն է: Վստահությունը սասանվում է կասկածից, սկեպտիցիզմից: Վստահությունն ավելի հեշտ է կորցնել, քան այդ վստահությունը շահել: Բացասական մի քանի դեպքերը կարող են պատճառ դառնալ ինչ-որ մեկի կամ որևէ համակարգի, իշխանության հանդեպ վստահությունը կորցնելու:

Ժանգն աղտոտում է ողջ նյութը և ոչ թե առողջ նյութը վերացնում է փոքր ժանգը: Այդ փոքրից սկսվում է ամբողջի ապականությունը: Այդպես էլ և լինում է վստահության պարագայում: Մեկի կողմից իրագործված բացասական գործողությունն ու մարդու կամ հասարակության համար անընդունելի իրադարձություններին մասնակցությունը բերում են ամբողջի կողմից այդ մեկի հանդեպ վստահության կորուստը:

 

Հոգեբանական ուսումնասիրությունների համաձայն` կարող ենք ասել, որ վստահությունը մարդկային էության կենսաբանական հիմք ունեցող մաս է: Այսինքն՝ դա մարդուն բնորոշ առանձնահատկություններից է, մարդկային էության մի մասը: Դա նշանակում է, որ մարդը ստեղծված է վստահելու հակումո՞վ:

Կարելի է այդպես ասել, որովհետև մարդու գործունեությունը հիմնված է վստահության և ոչ թե անվստահության վրա: Նույնիսկ այնպիսի իրողություններում, որոնց վրա մարդն իշխանություն չունի և գտնվում է այդ իրողությունների շրջանակում, մեծ տեղ է գրավում վստահությունը: Մովսես Խորենացին «Գիրք պիտոյից» աշխատության մեջ, որը քարոզներ, ճառեր խոսելու տարբեր տեսակների սկզբունքներն է բացատրում հիանալի օրինակներով, ամուսնության մասին խոսելիս բերում է երկրագործության, զինվորության, նավագնացության պարագան, որով այդ ասպարեզների մեջ մարդիկ մտնում են առ Աստված վստահությամբ` հավատալով, որ Աստված բարի հաջողություններով կզարդարի իրենց ընթացքը: Այստեղ վստահությունը նույնանում է հավատի հետ, քանի որ ինչ-որ մեկի հանդեպ հավատի կամ առ Աստված հավատքի բուն մասը հենց վստահությունն է և ոչ թե գիտությունը կամ իմացությունը:

 

Այսօր դժվար է պատկերացնել մեր աշխարհն այնպես, թե այնտեղ ապրում են միայն վստահելի մարդիկ և որտեղ ո՛չ բանալիներ կան, ո՛չ կողպեքներ: Իսկ ի՞նչն է ստիպում չվստահել: Ո՞վ կամ ի՞նչն է առավել անվստահելի մարդու համար:

Ավելի լավ է ասել, թե ով է առավել վստահելի մարդու համար` Աստված: «Հավիտենական կյանքի հույսով, որը խոստացավ անսուտն Աստված հավիտենական ժամանակներից առաջ, բայց հայտնեց Իր խոսքը իր ժամանակին` քարոզությամբ»,- ասում է առաքյալը (Տիտ. 1.2-3): Աստված ստեղծեց երկինքն ու երկիրը, բոլոր արարածներին, Իր նախախնամությամբ խնամում է մարդկանց և կոչվում է անսուտ Աստված, որովհետև չի խախտում Իր խոստումը` հավիտենական կյանքը տալու բոլոր նրանց, ովքեր չար գործերով ու անհավատությամբ չեն մերժում այդ պարգևը: Ինչպիսին էլ որ լինեն իրադարձությունները, որոնցով մարդը ելնում է այս կյանքից, Աստված Իր պարգևը չմերժողներին արժանացնում է հավիտենական կյանքին:

Աստված խնամում է բոլոր մարդկանց, ուղղորդում նրանց քայլերը դեպի բարին ու բարիքը, յուրաքանչյուրին տալիս է Իր հոգատարությունը: Մարդու գոյավորվելն ու ծնվելը նույնպես աստվածային արարչագործության հետ է կապված: Աստված է գոյության բերում մարդուն, նրան կոչում և մղում գործունեության: Այս իրողությունն է շեշտվում Սաղմոսաց գրքում և մարգարեություններում: Դավիթ մարգարեն ասում է. «Մորս որովայնից սկսած` Դու ես Աստվածն իմ» (Սաղմ. 21.11): Այս խոսքերն ընթերցվում են նաև մկրտության արարողության ժամանակ: «Դու ստեղծեցիր երիկամներն իմ, և մորս որովայնից ինձ ընդունեցիր»,- ասում է սաղմոսերգուն (138.13): «Ինձ կանչեց, երբ ես դեռ արգանդում էի, իմ անունը տվեց, երբ ես դեռ իմ մոր որովայնում էի»,- ասում է Եսայի մարգարեն (49.1): Աստված մարգարեին ասում է. «Դեռ քեզ որովայնում չստեղծած` Ես ընտրեցի քեզ, և դեռ արգանդից դուրս չեկած` սրբացրեցի քեզ ու հեթանոսների վրա մարգարե կարգեցի» (Երեմ. 1.5): «Ե՛ս միայն գիտեմ Իմ մտադրությունները, որ խորհում եմ և պիտի խորհեմ ձեր մասին»,- ասում է Տերը (Երեմ. 29.11):

Մենք կյանքում տարբեր փորձությունների մեջ ենք ընկնում, և կարծում ենք, թե Աստված մոռացել կամ անտեսել է մեզ: Բայց անգամ փորձությունների մեջ է դրսևորվում աստվածային նախախնամությունը, ինչպես ասում է Պողոս առաքյալը. «Ձեզ վրա ոչ մի փորձություն չի եկել բացի մարդկանցից եկածից: Բայց հավատարիմ է Աստված, որ ձեզ ավելի փորձության մեջ չի գցելու, քան կարող եք տանել, այլ փորձության հետ փրկության ելք էլ է ցույց տալու, որպեսզի կարողանաք համբերել (Ա Կորնթ. 10.13):

 

Մարդիկ հեշտ են կորցնում մեկի հանդեպ վստահությունը նրա բացասական արարքների դեպքում: Սակայն Աստված-մարդ հարաբերության մեջ, եթե նույնիսկ մարդիկ անհավատարիմ են գտնվում և կորցնում իրենց հանդեպ վստահությունը, ապա Աստված, ի տարբերություն մարդկանց, միշտ հավատարիմ է մնում: «Իսկ արդ, եթե ոմանք հավատարիմ չգտնվեցին, մի՞թե նրանց անհավատարմությունը Աստծո հավատարմությունը խափանեց: Քա՛վ լիցի»,- ասում է առաքյալը (Հռ. 3.3):

 

Գիտակցումը, որ խաբել ես կամ չարաշահել ինչ-որ մեկի վստահությունը, մի՞շտ է մեղքի զգացում առաջացնում: Ո՞րն է անազնիվ կամ խաբեբա մարդու պատիժը:

Հովհան Ոսկեբերանն ասում է, որ եթե Աստված քարե տախտակների վրա գրված տասնաբանյա պատվիրանները չտար Մովսեսին, ապա այդ պատվիրանները դարձյալ գոյություն կունենային, որովհետև դրանք գրված են մարդու խղճի վրա: Եվ խաբեությունը մյուս ոչ աստվածահաճո արարքների նման մեղքի զգացում է առաջացնում, որովհետև մարդու խիղճը ներսից դատապարտում է մարդուն սխալ արարքների համար:

Հոգեբանությունը խոսում է մարդու եսի և գերեսի մասին: Մարդու գերեսը, որը նրա իդեալական կերպարն է մարդու ներսում, միշտ քննադատում է եսին սխալ արարքների համար: Հոգեվերլուծության հիմնադիր Ֆրոյդը սա նմանեցնում է թատրոնի իրականությանը, որտեղ բեմում գործող դերասանը եսն է, իսկ դիտողը` գերեսը, որը դերասանին քննադատում է սխալների համար: Դրա համար էլ նաև խաբեությունը մեղքի զգացում է առաջացնում:

Անազնիվ կամ խաբեբա մարդու համար պատիժ է տրվում, նայած թե ինչ հետևանքների է հանգեցրել նրա խաբեությունը: Պետական օրենքով միջանձնային հարաբերություններում կենցաղային մանր խաբեություններին ուշադրություն չի դարձվում: Օրինակ` մարդը խաբելով ասում է, թե հիվանդ էր և այդ պատճառով էլ աշխատանքի չի եկել. սա օրենքով չի պատժվում: Բայց օրենքով պատժվում են այն խաբեությունները, որոնք բացահայտ մեծ վնաս են հասցնում պետությանը կամ պետության քաղաքացիներին: Սակայն կրոնական տեսակետից անգամ կենցաղային փոքր խաբեությունները զղջման ու ապաշխարանքի ենթակա են: Խաբեությունը բնորոշվում է մեկ ուրիշին խարդախությամբ մոլորեցնելու կամ նրան վնասելու կամ էլ խաբելու արդեն սովորություն դարձած հատկությամբ ճշմարտությունն անտեղի թաքցնելու մտադրություններով: Մինչդեռ երբեմն մարդուն, երեխային որևէ դժվարին իրողությունից հեռու պահելու կամ պատերազմական իրավիճակում թշնամու առջև ճշմարտությունը թաքցնելու արարքը խաբեություն չի կարելի համարել, որովհետև արարքներն ընդհանրապես արժևորվում են մտադրություններով, և նշյալ դեպքերում նպատակը ոչ թե խաբեությանը հատուկ խարդախությունն ու սուտն է, այլ խնամքը, չդավաճանելը և այլն: Իսկ այլոց վստահությունը չարաշահելու, խաբեության առնչությամբ կարող ենք հիշել, որ Քրիստոս ասում է, թե սատանան է ստի հայրը (Հովհ. 8.44): Եվ մարդկանց վստահությունը չարաշահած, խաբեություն գործած մարդիկ պետք է զղջան ու ապաշխարեն նաև սատանային կամակից լինելու համար:

 

Հաճախ վստահելով՝ մարդը ռիսկի է ենթարկվում: Բացահայտելով իր գաղտնիքը, պատմելով անձնական ծրագրերի կամ զգացմունքների մասին` նա ավելի խոցելի է դառնում: Գուցե ավելի լավ է ընդհանրապես չվստահե՞լ ոչ ոքի:

Կարելի է վստահել այնպիսի մարդկանց, ովքեր իրապես վստահելի են և կարող են լսելուց հետո օգնել օգտակար խորհուրդներով: Կրոնական ասպարեզում մարդը վստահում է հոգևորականին հատկապես մեղքերի խոստովանության ժամանակ` պատմելով իր կատարած սխալ արարքների մասին, ստանալով հոգևորականի խորհուրդներն ու հորդորները: Մարդը կարող է վստահ լինել, որ հոգևորականն իր գաղտնիքները չի բացահայտի, քանի որ եկեղեցական կանոնով խստիվ արգելված է որևէ մեկի մոտ բարձրաձայնել այն, ինչ լսել է խոստովանության ժամանակ:

Մարդիկ հատկապես արևմուտքում հաճախ դիմում են հոգեբաններին` նրանց խորհուրդները լսելու, նրանց ասածով առաջնորդվելու համար: Սակայն այս առումով հոգեբանների գործունեությունը, հատկապես հոգեվերլուծությունը ծաղրանմանությունն է քահանայի մոտ մեղքերի խոստովանության: Հոգեբանները հաճախ կարող են հարթել անձի մեջ առկա անհանգիստ վիճակները ոչ ճիշտ մոտեցումներով, որովհետև իրադարձությունները քննում են միայն մարդ-մարդ հարաբերությունների շրջանակում, մինչդեռ հոգևորականները նաև` մարդ-Աստված հարաբերությունների դիտարկումով: Հոգեբանները կարող են հանգստացնել անձին` չդադարեցնելով նրա մեղքերը, սակայն մարդն ինքնախաբեությամբ կմնա մեղքի մեջ: Մինչդեռ հոգևորականներն առաջին հերթին ուշադրություն են դարձնում մեղքին, մեղքի վերացմանը և ոչ թե մեղքի անտեսումով անձի թվացյալ խաղաղ հոգեվիճակի ապահովմանը:

 

Ասում են` վստահությունը հավատն ու համոզվածությունն է ինչ-որ մեկի ազնվության, անկեղծության ու բարեխղճության հանդեպ: Ովքեր խաբվել են և դառը փորձ ունեն այդ առումով, հաճախ կորցնում են վստահելու ունակությունը: Նրանց ի՞նչը կարող է օգնել:

Կարող է օգնել ներելը: Մարդիկ ստեղծված են ըստ Աստծո պատկերի և նմանության (Ծննդ. 1.26-27), յուրաքանչյուր մարդ Աստծո արարչագործության գլուխգործոցն է: Ինչպես արվեստի գլուխգործոցներին նայում ենք մեծ հիացմունքով, այդպես և պետք է նայենք հատկապես մարդկանց, որովհետև մարդիկ էլ Աստծո ստեղծագործության հիանալի էակներն են: Երբ մարդը մեղք է գործում, որոնցից է նաև ուրիշի վստահությունը չարաշահելը, մենք չպիտի ատենք մարդուն և երես թեքենք նրանից, որովհետև սիրո կոչված քրիստոնյան (Հովհ. 13.34-35), եթե նույնիսկ ատում է, ատում է ոչ թե մարդուն, այլ մեղքը: Մեղքը հոգևոր հիվանդություն է, և ինչպես մարմնավոր հիվանդությունների պարագայում մենք մարդուն չենք արհամարհում նրա հիվանդության համար, այլ կարեկցում ենք և փորձում օգնել, այդպես էլ հոգևոր հիվանդություն ունեցողներից չպետք է երես դարձնենք, այլ խղճահարություն ցուցաբերենք` փորձելով օգնել նրան առողջանալու և վեր բարձրանալու իր անկյալ վիճակից:

 

Տեր Ադամ քհն. Մակարյան